Η υπονόμευση του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων
Φώτης Κουβέλης, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2008-07-27
Με τροπολογία-προσθήκη στο σχέδιο νόμου "Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών και άλλες διατάξεις", ο υπουργός Δικαιοσύνης τροποποίησε τις διατάξεις του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών που αφορούν στο καίριο ζήτημα του θεσμού της αυτοδιοίκησης των δικαστηρίων και εισαγγελιών.
Σύμφωνα με το νόμο, που τροποποιεί η κυβέρνηση, το πολιτικό και διοικητικό εφετείο Αθηνών, τα πρωτοδικεία, πολιτικά και διοικητικά, Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πειραιά και το Ειρηνοδικείο Αθηνών, δηλαδή οι μεγάλοι δικαστικοί σχηματισμοί της χώρας, διευθύνονται από τριμελές συμβούλιο, ο πρόεδρος του οποίου και τα μέλη του εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία από τις ολομέλειες των οικείων δικαστηρίων.
Το τριμελές διευθυντικό συμβούλιο έχει, μεταξύ άλλων, την αρμοδιότητα:
να ορίζει τους δικαστές και δικαστικούς υπαλλήλους που θα μετέχουν σε επιτροπές, συλλογικά όργανα της διοίκησης, συμβούλια ή άλλα μη δικαιοδοτικά όργανα, που προβλέπονται από το νόμο ή τον κανονισμό του δικαστηρίου να καταρτίζει τις συνθέσεις των τμημάτων του δικαστηρίου πριν από την έναρξη του δικαστικού έτους να παραπέμπει τα σημαντικά θέματα στην ολομέλεια του δικαστηρίου να τοποθετεί δικαστικούς υπαλλήλους στα διάφορα τμήματα και υπηρεσίες του δικαστηρίου να μετακινεί δικαστές από ένα τμήμα σε άλλο κατά τη διάρκεια του δικαστικού έτους, εφόσον το επιβάλλουν ειδικές υπηρεσιακές ανάγκες.
Περιορισμός της ανεξαρτησίας
Είναι προφανές ότι οι αρμοδιότητες του δικαστικού συμβουλίου δεν είναι απλά διοικητικού χαρακτήρα, αλλά έχουν άμεση σχέση με την προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία του δικαστή και την απομάκρυνση της λειτουργίας του, κατά την απονομή της δικαιοσύνης, από επηρεασμούς προερχόμενους από τους ιεραρχικά ανωτέρους του. Είναι αυτονόητο ότι η υπηρεσιακή κατάσταση του δικαστή και η διαμόρφωσή της είναι κρίσιμο στοιχείο της λειτουργικής του ανεξαρτησίας, την οποία σε σημαντικό βαθμό περιφρουρεί το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων.
Η κυβέρνηση περιορίζει και ουσιαστικά υπονομεύει το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων με τη ρύθμιση που καθιέρωσε. Οι πρόεδροι πλέον των συμβουλίων διεύθυνσης των δικαστηρίων θα ορίζονται με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστικού Συμβουλίου και θα είναι ανώτερου τουλάχιστον βαθμού των δικαστών του δικαστηρίου.
Παρούσα και πάλι η δυνατότητα του ιεραρχικού επηρεασμού του δικαστή και ο περιορισμός της ανεξαρτησίας του, με το πρόσθετο δεδομένο ότι ο πρόεδρος του διευθυντικού συμβουλίου θα διορίζεται από ένα όργανο, το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο, που βρίσκεται πλησίον της ηγεσίας του δικαστικού σώματος, η οποία, όπως είναι γνωστό, διορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Ο δε διορισμός αυτός είναι ομφάλιος λώρος μεταξύ δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας και πολλές φορές γίνεται και αναπτυσσόμενος ιμάντας μεταφοράς επιλογών της εκτελεστικής εξουσίας στο χώρο της δικαιοσύνης.
Η κυβέρνηση για να δικαιολογήσει τις επιλογές της υποστηρίζει ότι με τη νέα ρύθμιση θέλει να εξασφαλίσει την "απρόσκοπτη λειτουργία του θεσμού της αυτοδιοίκησης των δικαστηρίων" και την "απαλλαγή τους από εξαρτήσεις εκλεγομένων και εκλεκτόρων". Αβάσιμος και προσχηματικός ο ισχυρισμός της κυβέρνησης.
Η αποτίμηση της 15 ετούς ύπαρξης του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων τα αντίθετα μαρτυρά και σε κάθε περίπτωση αποδεικνύει ότι αποτέλεσε ανάχωμα πιέσεων διορισμένων προϊσταμένων.
Λησμονεί ή θέλει να λησμονεί η κυβέρνηση τί συνέβαινε πριν καθιερωθεί το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων. Λησμονεί τις "στημένες" συνθέσεις, τις εσωτερικές -και όχι μόνον- μετακινήσεις και παραμερισμούς δικαστών και άλλα συναφή για τη χειραγώγηση της δικαιοδοτικής κρίσης των δικαστών.
Η κυβέρνηση δεν έσφαλε. Έκανε συγκεκριμένη επιλογή ποδηγέτησης της δικαιοσύνης, γι’ αυτό και έχει τεράστια πολιτική ευθύνη. Είναι επιλογή που επίσης μαρτυρά ότι θέλει να εγκαταστήσει ένα δικαιοπολιτικό και συγκεντρωτικό αυταρχισμό στο χώρο της δικαιοσύνης.
Ως επίμετρο των προαναφερομένων είναι αναγκαία η επισήμανση: τα όσα συμβαίνουν στο χώρο της δικαιοσύνης δεν αφορούν σε κάποιους δικαστές και κάποιους νομικούς. Αφορούν στο σύνολο των πολιτών και στη λειτουργία της Δημοκρατίας, η οποία αξιώνει η δικαιοσύνη να είναι -και όχι μόνον να διακηρύσσεται- ανεξάρτητη λειτουργία του πολιτεύματος.
Σύμφωνα με το νόμο, που τροποποιεί η κυβέρνηση, το πολιτικό και διοικητικό εφετείο Αθηνών, τα πρωτοδικεία, πολιτικά και διοικητικά, Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πειραιά και το Ειρηνοδικείο Αθηνών, δηλαδή οι μεγάλοι δικαστικοί σχηματισμοί της χώρας, διευθύνονται από τριμελές συμβούλιο, ο πρόεδρος του οποίου και τα μέλη του εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία από τις ολομέλειες των οικείων δικαστηρίων.
Το τριμελές διευθυντικό συμβούλιο έχει, μεταξύ άλλων, την αρμοδιότητα:
να ορίζει τους δικαστές και δικαστικούς υπαλλήλους που θα μετέχουν σε επιτροπές, συλλογικά όργανα της διοίκησης, συμβούλια ή άλλα μη δικαιοδοτικά όργανα, που προβλέπονται από το νόμο ή τον κανονισμό του δικαστηρίου να καταρτίζει τις συνθέσεις των τμημάτων του δικαστηρίου πριν από την έναρξη του δικαστικού έτους να παραπέμπει τα σημαντικά θέματα στην ολομέλεια του δικαστηρίου να τοποθετεί δικαστικούς υπαλλήλους στα διάφορα τμήματα και υπηρεσίες του δικαστηρίου να μετακινεί δικαστές από ένα τμήμα σε άλλο κατά τη διάρκεια του δικαστικού έτους, εφόσον το επιβάλλουν ειδικές υπηρεσιακές ανάγκες.
Περιορισμός της ανεξαρτησίας
Είναι προφανές ότι οι αρμοδιότητες του δικαστικού συμβουλίου δεν είναι απλά διοικητικού χαρακτήρα, αλλά έχουν άμεση σχέση με την προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία του δικαστή και την απομάκρυνση της λειτουργίας του, κατά την απονομή της δικαιοσύνης, από επηρεασμούς προερχόμενους από τους ιεραρχικά ανωτέρους του. Είναι αυτονόητο ότι η υπηρεσιακή κατάσταση του δικαστή και η διαμόρφωσή της είναι κρίσιμο στοιχείο της λειτουργικής του ανεξαρτησίας, την οποία σε σημαντικό βαθμό περιφρουρεί το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων.
Η κυβέρνηση περιορίζει και ουσιαστικά υπονομεύει το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων με τη ρύθμιση που καθιέρωσε. Οι πρόεδροι πλέον των συμβουλίων διεύθυνσης των δικαστηρίων θα ορίζονται με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστικού Συμβουλίου και θα είναι ανώτερου τουλάχιστον βαθμού των δικαστών του δικαστηρίου.
Παρούσα και πάλι η δυνατότητα του ιεραρχικού επηρεασμού του δικαστή και ο περιορισμός της ανεξαρτησίας του, με το πρόσθετο δεδομένο ότι ο πρόεδρος του διευθυντικού συμβουλίου θα διορίζεται από ένα όργανο, το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο, που βρίσκεται πλησίον της ηγεσίας του δικαστικού σώματος, η οποία, όπως είναι γνωστό, διορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Ο δε διορισμός αυτός είναι ομφάλιος λώρος μεταξύ δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας και πολλές φορές γίνεται και αναπτυσσόμενος ιμάντας μεταφοράς επιλογών της εκτελεστικής εξουσίας στο χώρο της δικαιοσύνης.
Η κυβέρνηση για να δικαιολογήσει τις επιλογές της υποστηρίζει ότι με τη νέα ρύθμιση θέλει να εξασφαλίσει την "απρόσκοπτη λειτουργία του θεσμού της αυτοδιοίκησης των δικαστηρίων" και την "απαλλαγή τους από εξαρτήσεις εκλεγομένων και εκλεκτόρων". Αβάσιμος και προσχηματικός ο ισχυρισμός της κυβέρνησης.
Η αποτίμηση της 15 ετούς ύπαρξης του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων τα αντίθετα μαρτυρά και σε κάθε περίπτωση αποδεικνύει ότι αποτέλεσε ανάχωμα πιέσεων διορισμένων προϊσταμένων.
Λησμονεί ή θέλει να λησμονεί η κυβέρνηση τί συνέβαινε πριν καθιερωθεί το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων. Λησμονεί τις "στημένες" συνθέσεις, τις εσωτερικές -και όχι μόνον- μετακινήσεις και παραμερισμούς δικαστών και άλλα συναφή για τη χειραγώγηση της δικαιοδοτικής κρίσης των δικαστών.
Η κυβέρνηση δεν έσφαλε. Έκανε συγκεκριμένη επιλογή ποδηγέτησης της δικαιοσύνης, γι’ αυτό και έχει τεράστια πολιτική ευθύνη. Είναι επιλογή που επίσης μαρτυρά ότι θέλει να εγκαταστήσει ένα δικαιοπολιτικό και συγκεντρωτικό αυταρχισμό στο χώρο της δικαιοσύνης.
Ως επίμετρο των προαναφερομένων είναι αναγκαία η επισήμανση: τα όσα συμβαίνουν στο χώρο της δικαιοσύνης δεν αφορούν σε κάποιους δικαστές και κάποιους νομικούς. Αφορούν στο σύνολο των πολιτών και στη λειτουργία της Δημοκρατίας, η οποία αξιώνει η δικαιοσύνη να είναι -και όχι μόνον να διακηρύσσεται- ανεξάρτητη λειτουργία του πολιτεύματος.
