Η αξία της διαφορετικής άποψης

Η προχθεσινή «Αυγή» δημοσίευσε ρεπορτάζ και θαρραλέο άρθρο γνώμης υπέρ της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, με αφορμή την ιστοσελίδα indymedia. Ωστόσο, μαζί με τα δημοσιεύματα αυτά συνυπάρχουν και αντίθετα. Εσχάτως η στήλη υπέστη πρωτοφανή επίθεση, τέτοια που δεν είχε γνωρίσει στα 12 χρόνια της ζωής της. Λοιδορήθηκε για πρώτη φορά ο τίτλος «αχάριστος φωνή», η φωνή που δεν ηχεί ευχάριστα στ’ αυτιά μας. Προφανώς, τη στήλη, όπως και κάθε στήλη, καθείς τη διαβάζει εάν και εφ’ όσον επιθυμεί. Όμως, κάποιοι δεν αρκούνται σ’ αυτό. Επιδιώκουν να εμποδίσουν και τους άλλους, ακόμα και όσους επιθυμούν, να διαβάσουν τη στήλη. Επιδιώκουν το φίμωμα της στήλης, είτε με εξοβελισμό της, είτε με συρρίκνωσή της. Είναι εχθροί της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Διότι, η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών δεν αφορά τις πλειοψηφικές απόψεις. Αφορά αποκλειστικά τις διαφορετικές απόψεις.

Γιατί όμως χρειάζεται η διαφορετική άποψη; Ποια είναι η αξία της; Ο Πάσχος Μανδραβέλης, σε μια διάλεξή του για τον Friedrich Hayek, ανέφερε την αξιολόγηση του John Stuart Mill: «Τι έχουμε να φοβόμαστε;» αναρωτιόταν ο Μιλ. «Αν οι ιδέες, οι απόψεις που δημοσιοποιούνται, είναι καλές τότε η κοινωνία βρίσκεται στο κέρδος. Αν οι ιδέες που ελεύθερα δημοσιοποιούνται είναι κακές, τότε εκτίθενται και θωρακίζουν τις καλές απόψεις που ήδη έχουμε. Γι’ αυτό αφήστε τον κόσμο να εκτίθεται και στο τέλος θα έχουμε κέρδος, έτσι κι αλλιώς». Ο Χάγιεκ εξειδικεύει στην ελευθερία της πράξης: «σε οποιαδήποτε στιγμή της ανθρωπότητας, σε κάθε κοινωνικό σύνολο υπάρχουν χιλιάδες προβλήματα προς επίλυση που επιδέχονται δισεκατομμύρια συνδυασμούς. Κανείς, μα κανείς, δεν ξέρει εκ των προτέρων την άριστη ή έστω την καλύτερη λύση. Αυτή την αναγνωρίζουμε εκ των υστέρων αφού υπάρξουν εκατομμύρια προσπάθειες, οι περισσότερες αποτυχημένες, άλλες μερικώς αποτυχημένες, άλλες μερικώς επιτυχημένες κι άλλες επιτυχημένες. Σε συνθήκες ελευθερίας, δοκιμάζουν πολλοί την λύση ενός προβλήματος. Έχουμε θεωρητικά άπειρες προσπάθειες, από τις οποίες κάποιες είναι επιτυχείς, αλλά πολύ περισσότερες αποτυγχάνουν. Δεν ξέρουμε όμως εκ των προτέρων ποιες θα πιάσουν. Και το χειρότερο: δεν ξέρουμε ποιες θέλουμε. Θα εκτιμήσουμε αν μας κάνουν αφού τις δοκιμάσουμε».

Η διαφορετική άποψη έχει και μιαν άλλην αξία. Λειτουργεί ως παρακαταθήκη για το μέλλον. Αν σήμερα είναι μειοψηφική, αύριο μπορεί να δικαιωθεί, αν και όταν η πλειοψηφική άποψη χρεοκοπήσει. Για παράδειγμα, με βάση την πλειοψηφική άποψη της εποχής, ορθώς καταδικάστηκαν σε θάνατο ο Σωκράτης ή ο Τζιορντάνο Μπρούνο. Όταν οι απόψεις αυτές χρεοκόπησαν, ασπαστήκαμε τις απόψεις των τότε μειοψηφιών.

Ακόμη, η διαφορετική άποψη προάγει την κριτική σκέψη. Προκαλεί τον αποδέκτη είτε να συμφωνήσει, είτε να προβληματιστεί για ποιους λόγους διαφωνεί. Η παγκόσμιου κύρους αμερικανική εφημερίδα New York Times δεν δίστασε να δημοσιεύσει στις 22 Ιανουαρίου -στην αιχμή της κρίσης της Γάζας- άρθρο του Λίβυου δικτάτορα Μουαμάρ Καντάφι για το Παλαιστινιακό, αφήνοντάς το μάλιστα ασχολίαστο. Είναι γνωστό πόσο ο Καντάφι μισεί τους Αμερικανούς. Η εφημερίδα όμως ήθελε να προσφέρει στους αναγνώστες της και την άλλη άποψη. Είτε για να συμφωνήσουν, είτε για να γνωρίζουν γιατί διαφωνούν.

Αντίθετα, στην ανάδελφη χώρα μας καθένας ζυγίζει τις απόψεις ανάλογα με τις πεποιθήσεις ή τις ιδεοληψίες του. Άλλος με το αριστερόμετρο, άλλος με το ελληνόμετρο, άλλος με το ηθικόμετρο, άλλος με το κομματόμετρο και κυρίως με το μέτρο του στενού προσωπικού συμφέροντος. Όποια άποψη αποδειχτεί λειψή στο ζύγι, εξοβελίζεται. Με τέτοιο ζύγι π.χ. εξοβελίστηκε η εκπομπή του Στέλιου Κούλογλου από την τηλεόραση.

Όμως, για ποιους λόγους πολεμούν τη διαφορετική άποψη; Κυρίως φοβούνται την αντιπαράθεση. Όποιος μπορεί να αντιπαρατεθεί σε μιαν άποψη, το κάνει και αυτόχρημα την αχρηστεύει. Όποιος δεν μπορεί, καταφεύγει σε μορφές λογοκρισίας ή φιμώματος για να την εξοβελίσει.

Άλλος λόγος είναι η αυταρχική και ρατσιστική αντιμετώπιση των αναγνωστών. Θέλουν να κρατούν στο σκοτάδι και στη χαύνωση της βεβαιότητας το κοινό τους. Η έλλειψη βεβαιοτήτων είναι επικίνδυνη. Γι’ αυτό, καλά είναι τα άρθρα που διαγκωνίζονται ποιο θα πλειοδοτήσει στην υποστήριξη της ομοιόμορφης άποψης, ενισχύοντας τη βεβαιότητα και την ημιμάθεια, μαζί και την ψυχολογική ασφάλεια που αυτές συνεπάγονται.

Το αποτέλεσμα είναι -σύμφωνα με όλες τις ετήσιες εκθέσεις της μη κυβερνητικής οργάνωσης freedom house- να έχουμε μετρηθεί συνεχώς τα τελευταία χρόνια τελευταίοι στην Ευρώπη σε ελευθερία τύπου. Και παραδόξως (παραδόξως;) έχουμε αναλογικά πολλαπλάσιο αριθμό εφημερίδων σε σχέση με τις ευρωπαϊκές χώρες.

Ο Albert Camus είπε: «Ο ελεύθερος τύπος μπορεί να είναι καλός ή κακός. Ο ανελεύθερος τύπος δεν μπορεί να είναι παρά μόνο κακός».