30 χρόνια ΠΑΣΟΚ: λαϊκισμός και ρεαλισμός

Η διαδρομή του ΠΑΣΟΚ, ιδίως μετά το 1981, είναι ταυτισμένη με την πορεία της χώρας, άρα είναι και συνυπεύθυνο για τη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα. Η πορεία του δεν είναι ευθεία και γραμμική. Από το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», από το «έξω οι βάσεις του θανάτου», έχουμε περάσει στην εποχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στην πλήρη προσήλωση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και στην ανάπτυξη προνομιακών σχέσεων με τον αμερικανικό παράγοντα.

Το ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε ως ένα κόμμα «στα αριστερά της αριστεράς», αμιγώς προσωποπαγές, χωρίς δημοκρατικές δομές, σχεδόν μπααθικού τύπου και πέτυχε χάρη στις ικανότητες του ιδρυτή του να εκφράσει το κοινωνικό-πολιτικό ρεύμα της αλλαγής, το οποίο σταδιακά μετά το 1974 μετατράπηκε σε πλειοψηφικό.

Τα πρώτα χρόνια της κυβερνητικής του θητείας, βρέθηκε αντιμέτωπο με τις προεκλογικές υποσχέσεις του και τη ρητορική πλειοδοσία στην οποία αρεσκόταν ο Παπανδρέου, με αποτέλεσμα να σπαταλήσε τεράστιο χρονικό διάστημα για να προσγειώσει τους οπαδούς του στο έδαφος της πραγματικότητας. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν εντελώς διαφορετική η συμπεριφορά και η φρασεολογία του Ανδρέα Παπανδρέου, ιδίως στα διεθνή φόρα, σε σχέση με τη συνθηματολογία που ακολουθούσε για να πείσει το κομματικό ακροατήριο που έβλεπε... μια σχετική καθυστέρηση στην υλοποίηση της απόφασης για «σοσιαλισμό στις 18 του μηνός». Στα πρώτα χρόνια της αλλαγής, ο Ανδρέας Παπανδρέου πιστώνεται-και αυτό του το αναγνωρίζουν εχθροί και φίλοι- την κατάργηση των υπολειμμάτων της νομοθεσίας και των συμβόλων του εμφυλίου πολέμου, το ξεπέρασμα του «φόβου του χωροφύλακα», ενώ έγιναν και σημαντικές θεσμικές αλλαγές, όπως ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου, η καθιέρωση του πολιτικού γάμου, η αποποινικοποίηση της μοιχείας, η κατάργηση της προίκας, το δικαίωμα ψήφου στα 18.

Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί η οικονομική πολιτική τόσο της πρώτης(81-85) όσο και της δεύτερης(85-89) κυβερνητικής θητείας του Ανδρέα Παπανδρέου. Αμέσως η δημοσιονομική πολιτική εμφάνισε ελλειμματικά στοιχεία λόγω των μισθολογικών αυξήσεων, της διόγκωσης του δημόσιου τομέα μέσω των χιλιάδων ρουσφετολογικών προσλήψεων, της χρηματοδότησης του δημοσίου, το οποίο επιφορτιζότανε και με το βαρος των λεγόμενων «προβληματικών», της εκτόξευσης του δημοσίους χρέους. Οι γενναίες αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις δεν επέφεραν την πολυπόθητη ανάπτυξη, η οποία παρέμεινε καθηλωμένη το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 80’.

Η «οχταετία Παπανδρέου» θα στιγματιστεί από το σκάνδαλο Κοσκωτά που συγκλόνισε τη χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, από το ύφος της εξουσίας(χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση Κουτσόγιωργα) και από τα αποτελέσματα της περιπέτειας της υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου, που ανέδειξαν ένα εσμό παραγόντων δίπλα στον ιδρυτή του Κινήματος. Εντελώς αλλοπρόσαλλη ήταν η εξωτερική πολιτική του ΠΑΣΟΚ με τα ανοίγματα σε ηγέτες τύπου Καντάφι, αλλά και τα επαναλαμβανόμενα φραστικά επεισόδια με την Τουρκία.

Η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία στα τέλη του 1993 ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια από εκεί που είχε αφήσει το νήμα το 1989 σε σχέση με τα προβλήματα της υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου, τα οποία τον καθιστούσαν ανίσχυρο και ανήμπορο. Παραταύτα διαφαινόταν μια στροφή τόσο στα ζητήματα της οικονομικής όσο και της εξωτερικής πολιτικής.

Ενδεχόμενως το πρόσημο για τον Ανδρέα να ήταν διαφορετικό αν ο ίδιος αποχωρούσε από την πολιτική μετά τη θριαμβευτική εκλογική νίκη που πέτυχε και αν άνοιγε με δημοκρατικό τρόπο το παιχνίδι της διαδοχής του.

Στοιχείο επιβίωσης

Η επιλογή Σημίτη από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε στοιχείο επιβίωσης και παραμονής του κόμματος στην εξουσία. Η διακυβέρνηση του κ. Σημίτη έχει θετικά και αρνητικά στοιχεία, παρότι είναι σχετικά νωρίς να κριθεί το συνολικό έργο. Η σταθερή προσήλωση στην Ευρώπη και τους θεσμούς της, η βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία, η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ, η συμμετοχή της Κύπρου στην Ε.Ε., τα μεγάλα έργα(Αττικής Οδός, μετρό, αεροδρόμιο Σπάτων, γέφυρα Ρίου-Αντιρίου κ.α), αλλά και η δημιουργία των ανεξάρτητων αρχών, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν το θετικό πρόσημο των κυβερνήσεών του. Ο εκσυγχρονισμός, ωστόσο, παρέμεινε στα χαρτιά σε ότι αφορά τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, τη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, την αποτυχία οποιασδήποτε αλλαγής στο χώρο της παιδείας, ενώ βαρύτατο είναι το πλήγμα από τα σκάνδαλα που έφτασαν μέχρι και το στενό πρωθυπουργικό περιβάλλον. Μεγάλο και ειδικό κεφάλαιο αποτελούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι οποίοι άφησαν τέραστιο δημοσιονομικό κόστος, αλλά και μια σειρά άχρηστες και κοστοβόρες εγκαταστάσεις.

Σκιά και πρόβλημα για τη δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων, αποτελεί και ο τρόπος της διαδοχής του κ. Σημίτη. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το 2004 ένα καταρρέον ΠΑΣΟΚ και μετά από δυο αποτυχημένες εκλογικές προσπάθειες, το επανέφερε το 2009 στην εξουσία. Η θητεία του κ. Παπανδρέου στην αντιπολίτευση είχε τα «χαρακτηριστικά ΠΑΣΟΚ». Άκριτη υιοθέτηση αιτημάτων, δομική αντιπολίτευση, που έφτασε μέχρι και τη συμμετοχή του κ. Παπανδρέου σε συγκεντρώσεις και απεργίες, συγκεντρωτικό μοντέλο διοίκησης που έφτασε έως τη διαγραφή Σημιτή, αλλά και μερικές καλές ιδέες που χανόντουσαν μέσα στο γενικότερο κακό κλίμα.

Η σημερινή πολιτική της κυβέρνησης ουδεμία σχέση έχει με τις προεκλογικές υποσχέσεις, απόρροια και της καταστροφικής για τον τόπο θητείας του κ. Καραμανλή. Από το «λεφτά υπάρχουν», περάσαμε στο δίλημμα της «συνολικής ή της επιλεκτικής χρεοκοπίας». Σήμερα βρισκόμαστε στην εποχή του ΔΝΤ και της τρόικας. Κανείς δεν μπορεί να εκτιμήσει με ασφάλεια το αύριο της χώρας. Το μόνο βέβαιο είναι η διάλυση του κοινωνικού ιστού και η αισθητή πτώση του βιοτικού επιπέδου των ελλήνων.

Και μία πρόβλεψη: Η παρουσία του ΔΝΤ στη χώρα είναι πιθανό να συμπαρασύρει το πολιτικό προσωπικό, πρώτα και κύρια τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση, όπως συνέβη στην Τουρκία το 2000. Ενδεχομένως να αποτελέσει το ουσιαστικό τέλος της μεταπολίτευσης.