Η Ελλάδα ως ευρωπαϊκή δημοκρατία

Με το τέλος το 2011 το γνωρίζουμε πλέον πολύ καλά. Η διαδικασία του εξευρωπαϊσμού της χώρας απέτυχε και μαζί διαψευστήκαμε όλοι, πανεπιστημιακοί και αναλυτές, που είχαμε επιχειρηματολογήσει και πιστέψει στην προοπτική του εξευρωπαϊσμού (Europeanization) ιδιαίτερα μετά την προσχώρηση της χώρας στην οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) το 2000. Και η προσχώρηση αυτή δεν έγινε με ανακριβή στατιστικά δεδομένα και στοιχεία, όπως τώρα «εκ των υστέρων» υποστηρίζουν ορισμένοι. Αντίθετα, έγινε με την εκπλήρωση στο ακέραιο όλων των κριτηρίων όπως προβλέπονται στη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ενωσης («κριτήρια Μάαστριχτ») και όπως τα «επιβεβαίωσαν» τότε τα όργανα της Ενωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurostat κ.ά.). Αντίθετα, ορισμένες άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων (και) Γερμανία και Γαλλία, «επεξεργάστηκαν» και εν μέρει «μαγείρεψαν» τα στοιχεία.Επομένως το επιχείρημα ότι η Ελλάδα μπήκε στην ΟΝΕ απροετοίμαστη και «κατά λάθος» και συνεπώς ήταν αναπόφευκτο να οδηγηθεί στην κρίση δεν ευσταθεί. Σε ό,τι αφορά τα κριτήρια, η Ελλάδα ήταν προετοιμασμένη όπως τουλάχιστον και κάθε άλλη χώρα-μέλος από τις ιδρυτικές της ευρωζώνης. Εάν στο διάστημα που ακολούθησε υπονομεύσαμε εμείς οι ίδιοι την αξιοπιστία των στοιχείων μας (με τις διάφορες «απογραφές» και άλλα φαιδρά), αυτό είναι μια άλλη θλιβερή ιστορία της νεοελληνικής πολιτικής πραγματικότητας.Η αποτυχία όμως του εξευρωπαϊσμού πηγαίνει πολύ βαθύτερα. Βεβαίως σχεδιασμένη προσπάθεια για τον εξευρωπαϊσμό δεν έγινε από τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας παρά μόνο την περίοδο 2000-2004 κάτω από τη στρατηγική σύλληψη και καθοδήγηση του Κ. Σημίτη.Αλλά δυστυχώς το εγχείρημα αυτό δεν είχε συνέχεια και τελικά απέτυχε με τον δραματικό τρόπο της κρίσης που βιώνουμε. Γιατί όμως οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δεν επεδίωξαν συνειδητά και σχεδιασμένα τον εξευρωπαϊσμό των κρατικών δομών, οργάνωσης, διαδικασιών, σχέσεων με την κοινωνία;

Η προφανής απάντηση είναι ότι ο εξευρωπαϊσμός αντιστρατεύεται την εσωτερική λογική του πολιτικού συστήματος, λογική που οικοδομείται πάνω στις πελατειακές σχέσεις πατρωνίας και εξάρτησης, πάνω δηλαδή σ’ ένα εμπεδωμένο σύστημα πολιτικής διαφθοράς. Και καθώς η ρυθμιστική, κανονιστική εξουσία της Ενωσης δεν είχε αναπτυχθεί ώστε να «διαπερνά» την εσωτερική λογική του πολιτικού συστήματος, οι πολιτικές δυνάμεις συνέχισαν την «κυριαρχία» τους προωθώντας τη διαφθορά των πελατειακών σχέσεων και χρηματοδοτώντας τη διαφθορά αυτή με εξωτερικό δανεισμό αυξάνοντας χρέος και ελλείμματα. (Ιδιαίτερα χαρακτηριστική η περίοδος 2007-2009 όπως την αναλύει ο Ν. Χριστοδουλάκης στο «Σώζεται ο Τιτανικός;») Και ίσως, επειδή ακριβώς απειλείται αυτή η κυριαρχία, ορισμένοι πολιτικοί εκπρόσωποι να κόπτονται τόσο πολύ για τη (δήθεν) απειλή που αντιπροσωπεύει η παρουσία εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ελληνική διοίκηση. Πίσω από τη ρητορική και τα ιδεολογήματα βρίσκονται συνήθως απλούστερες εξηγήσεις, αν όχι και πιο σύνθετα συμφέροντα.Η αποτυχία του εξευρωπαϊσμού εγείρει έτσι ένα περισσότερο θεμελιακό ερώτημα που κάπως δύσκολα θέτουμε στη δημόσια συζήτηση. Και το ερώτημα είναι: μπορεί τελικά η Ελλάδα να λειτουργήσει ως κανονική ευρωπαϊκή δημοκρατία - ευρωπαϊκή και όχι βαλκάνια, τριτοκοσμική - και ως οικονομία της αγοράς ή μπορεί τελικά ο καπιταλισμός στην ευρωπαϊκή του εκδοχή να λειτουργήσει στην Ελλάδα; Η τρέχουσα κρίση και η ιστορική εμπειρία δεν παρέχουν και πάρα πολύ ισχυρό έδαφος για μια καταφατική απάντηση. Γιατί δεν μπορούν να θεωρηθούν «δημοκρατία ευρωπαϊκού τύπου» η δωροδοκία των ψηφοφόρων μέσω του πελατειακού συστήματος και η χρηματοδότηση του συστήματος αυτού μέσω αυξημένων δαπανών και ελλειμμάτων.

Η ευρωπαϊκή δημοκρατία στηρίζεται σε ορθολογικούς, καθολικούς, απρόσωπους κανόνες. Ούτε βεβαίως μπορεί να θεωρηθεί «οικονομία της αγοράς» και ευρωπαϊκός καπιταλισμός αυτό το μόρφωμα που λειτουργεί στην Ελλάδα με την απουσία ανταγωνισμού, τα κλειστά επαγγέλματα, την ξεδιάντροπη φοροδιαφυγή που οδηγεί σε δραματικές κοινωνικές ανισότητες, τα κάθε είδους ευνοϊκά καθεστώτα για συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες, αλλά και κάθε είδους νομότυπες ή πέρα για πέρα έκνομες κρατικές επιχορηγήσεις.Είναι προφανές, εν κατακλείδι, ότι η δημοσιονομική κρίση είναι μόνο μία, η οξύτερη αυτή τη στιγμή πτυχή της βαθύτερης κρίσης της χώρας.