Με τον χαρακτηρισμό αυτό τίτλο στο ομώνυμο βιβλίο του Mark Mazower ανέδειξε τις σκοτεινές πτυχές της Ευρωπαϊκής ιστορίας τον τελευταίο αιώνα.
Αυτές οι σκοτεινές πλευρές επανέρχονται στο προσκήνιο τις τελευταίες εβδομάδες.
Αξιοποιώντας την ανθρώπινη τραγωδία των προσφύγων ακραίες πολιτικές δυνάμεις κυριαρχούν σε πολλές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Η Ουγγαρία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η Πολωνία της ¨Αλληλεγγύης¨, με τους μεγάλους Πολωνούς διανοητές που ενέπνευσαν το κίνημα αυτό, δίνει τη θέση της στους ακροδεξιούς που επικράτησαν στις τελευταίες εκλογές προβάλλοντας έναν ακραίο ξενοφοβικό λόγο σε ένα έθνος μεταναστών όπως οι Πολωνοί.

Πολλές φορές ο Ε.Τσακαλώτος υπογραμμίζει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση της αριστεράς ασκεί μεροληπτική πολιτική υπέρ των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων.
Πόσο όμως αυτές οι διακηρύξεις αυτές συμβαδίζουν με την ασκούμενη πολιτική.
Μια αριστερή κυβέρνηση το πρώτο που θα φρόντιζε θα ήταν μέσω του δημόσιου σχολείου να εξασφαλίζεται η κοινωνική κινητικότητα. Στην Ελλάδα όμως ενώ η παιδεία είναι δημόσια βασικές δεξιότητες οι μαθητές τις αποκτούν σε παράλληλα ιδιωτικά δίκτυα εκπαίδευσης. Η βασικότερη από αυτές είναι η εκμάθηση ξένων γλωσσών.

Αυτό που εξέθρεψε η κρίση των τελευταίων χρόνων ήταν η τεράστια οργή της Ελληνικής κοινωνίας για τις πολιτικές δυνάμεις που είχαν κυριαρχήσει τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ιδιαίτερα τα λαϊκά και μεσαία στρώματα που είχαν συμπορευθεί για δεκαετίες με το ΠΑΣΟΚ αναζήτησαν πολιτική στέγη στον ΣΥΡΙΖΑ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ καλλιεργούσε ένα καταγγελτικό πολιτικό λόγο και εξέφραζε ένα πολιτικό βολονταρισμό που δεν είχε καμία σχέση με τις παραδόσεις της αριστεράς. Μια πολιτική ελαφρότητα χαρακτήριζε τις ενέργειες της ηγετικής του ομάδας. Θα περίμενε κάποιος ότι η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία θα συνδεόταν από μια υπεύθυνη στάση που θα βοηθούσε πραγματικά τον κόσμο της εργασίας και ιδιαίτερα την νεολαία.

Το δημοψήφισμα σαν πολιτική κίνηση κινούνταν στα όρια του πολιτικού τυχοδιωκτισμού.
Η χώρα έχει μπει σε αχαρτογράφητα νερά και η οικονομία βυθίζεται στην ύφεση. Οι διαπιστώσεις αυτές όμως δεν πρέπει να μας οδηγήσουν να αγνοήσουμε την δυναμική του συγκεκριμένου αποτελέσματος. Κατά την γνώμη μου είναι αναγκαίο να επισημανθούν:
α) Η αναξιοπιστία στα μάτια της κοινής γνώμης του παλιού πολιτικού προσωπικού, είτε αυτό βρίσκεται στο χώρο της κεντροδεξιάς, είτε της κεντροαριστεράς. Ειδικά ο χώρος της νεολαίας που βιώνει με δραματικό τρόπο την κρίση αποστρέφεται πλήρως το πολιτικό προσωπικό που είχε ηγετικούς ρόλους πριν από το 2010.

Ο χώρος της εκπαίδευσης είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της αδυναμίας του πολιτικού προσωπικού να χαράξει μια ολοκληρωμένη μεταρρυθμιστική πολιτική, ενώ κυριαρχούσε η προώθηση συντεχνιακών ρυθμίσεων που στρέφονταν σε βάρος των νεότερων ηλικιών.
Δημιουργήθηκαν ΑΕΙ και ΤΕΙ στην περιφέρεια με στόχο την ικανοποίηση των τοπικών κοινωνιών χωρίς κανέναν σχεδιασμό. Όταν η κρίση δημιούργησε ανυπέρβλητες δυσκολίες στα νοικοκυριά να στείλουν να σπουδάσουν τα παιδιά τους στις περιοχές αυτές ψηφίστηκε ένα νομοθετικό πλαίσιο για τις μεταγραφές που οδηγούσε στη διάλυση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.