Ανάμεσα στο Brexit και το Grexit

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται την περίοδο αυτή μεταξύ της Σκύλλας (της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ) και της Χάρυβδης (της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη). Ποιο είναι το χειρότερο από τα δύο κανένας δεν γνωρίζει με στοιχειώδη βεβαιότητα.

Στο Λονδίνο παίζεται αυτή την περίοδο ένα θεατρικό έργο με τίτλο «Η ακρόαση» («The Audience»). Αναφέρεται στις ακροάσεις των (δώδεκα) πρωθυπουργών που η βασίλισσα Ελισάβετ είχε στα περίπου 60 χρόνια στον θρόνο, από τον Τσόρτσιλ έως τον Κάμερον. Κάποια στιγμή λοιπόν εμφανίζεται ο Κάμερον μπροστά της για ακρόαση και αρχίζει να της αναφέρει ότι η... Ελλάδα κινδυνεύει και πάλι από χρεοκοπία. Και η βασίλισσα πέφτει σε βαθύ ύπνο. Είχε κουραστεί από την ιστορία, όπως φαίνεται να έχει κουραστεί όλη η Ευρώπη και γι’ αυτό συζητά ακόμη και το Grexit ως μια κάποια έσχατη λύση.

Ετσι η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) βρίσκεται την περίοδο αυτή ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη, ανάμεσα δηλαδή στο Brexit (την έξοδο της Βρετανίας από την Ενωση) και στο Grexit (την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη). Ποιο είναι το χειρότερο από τα δύο, κανένας δεν γνωρίζει με στοιχειώδη βεβαιότητα, αν και οι γνώμες συγκλίνουν ότι τελικά το Brexit μπορεί να αποδειχθεί δυνητικά πολύ πιο επικίνδυνο για τη συνοχή και μελλοντική προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα ενδεχόμενο Grexit θα είναι χωρίς συνέπειες για την Ενωση. Οι συνέπειες θα είναι σημαντικές, αν και επίσης δύσκολο να εκτιμηθούν στο στάδιο αυτό. Γενικά, όμως, θεωρείται ότι η Ενωση βρίσκεται σήμερα σε καλύτερη θέση να διαχειρισθεί μία ενδεχόμενη έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη σε σχέση με δύο χρόνια πριν. Εχει κάποιους προστατευτικούς μηχανισμούς και διαδικασίες (όπως τον Μηχανισμό Σταθερότητας - ESM, την τραπεζική ένωση κ.ά.) για να αντιμετωπίσει τις «προβλεπτέες συνέπειες» από το Grexit. Από εκεί και πέρα παραμένει η πλήρης αβεβαιότητα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, Brexit και Grexit θα είναι δύο εξόχως αρνητικές εξελίξεις για την Ευρώπη. Μπορεί η καθεμία ξεχωριστά ή και οι δύο μαζί να σηματοδοτήσουν μια διαδικασία απο-ολοκλήρωσης (disintegration) ανατρέποντας το βασικό ιστορικό δόγμα που λέει ότι τόσο η νομισματική όσο και η πολιτική ενοποίηση συνιστούν αμετάκλητες διαδικασίες χωρίς επιστροφή (irreversible process). Η ακύρωση αυτού του δόγματος θα είναι ίσως η πλέον τραυματική συνέπεια για την Ευρώπη από ένα ενδεχόμενο Brexit ή Grexit. Βεβαίως για τις ίδιες τις χώρες το ενδεχόμενο της αποχώρησης θα έχει άμεσες συνέπειες, εξόχως αρνητικές, αν και για την Ελλάδα μπορεί να αποδειχθούν καταστροφικές από πολλές απόψεις. Για τη Βρετανία, οι συνέπειες θα πλήξουν κυρίως τον χρηματοπιστωτικό τομέα (City) και κάποιους τομείς της οικονομίας. Ορισμένοι εκτιμούν βέβαια ότι η αποχώρηση μπορεί να σημάνει και τη διάλυση του Ηνωμένου Βασιλείου καθώς σε αυτήν την περίπτωση η Σκωτία θα θελήσει να αποσχισθεί προκειμένου να ζητήσει ένταξη στην ΕΕ. Για την Ελλάδα τα πάντα διακινδυνεύονται.

Σε ό,τι αφορά τις ευρωπαϊκές ηγεσίες, γεγονός δυστυχώς είναι ότι ορισμένοι θα αισθανθούν μάλλον ανακούφιση από ένα Grexit. Εχουν κουραστεί με την Ελλάδα και θα ήθελαν να ξεμπερδεύουν μια και καλή μαζί της. Εκτιμούν ότι η χώρα δεν μπορεί να λειτουργήσει ως «κανονικό μέλος» του συστήματος. Υπάρχουν βεβαίως οι θεσμοί της ΕΕ και κάποιες χώρες (Γαλλία, Ιταλία) που παρά την κόπωσή τους δεν θα ήθελαν να δουν την αποχώρηση χώρας από την ΟΝΕ για τους λόγους που προαναφέραμε. Σε ό,τι αφορά τη Βρετανία, δεν γνωρίζω καμιά χώρα που πραγματικά να επιθυμεί την έξοδό της από την ΕΕ. Παρά τα πολλαπλά προβλήματα που δημιουργεί, όλες εκτιμούν ότι η συμμετοχή της είναι χρήσιμη και αναγκαία. Διασφαλίζει θεμελιακές πολιτικές ισορροπίες (μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας), συμβάλλει στην ανάπτυξη βασικών πολιτικών (εσωτερική αγορά, κοινή εξωτερική πολιτική, εξωτερικές σχέσεις κ.ά.) ενώ αντισταθμίζει με τη φιλελεύθερη στάση της τις κρατικίστικες τάσεις της Γαλλίας και άλλων κεντροευρωπαϊκών δυνάμεων. Επομένως το ενδεχόμενο της αποχώρησης προκαλεί μάλλον ανησυχίες.

Από θεσμική, συνταγματική άποψη, το Brexit μπορεί να είναι πολύ πιο ομαλή και εύκολη υπόθεση. Η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει (άρθρο 50) τη σχετική διαδικασία. Αντίθετα έξοδος από την ΟΝΕ/ευρωζώνη δεν προβλέπεται συνταγματικά. Θα προκύψει είτε ως ατύχημα είτε ως άτακτο γεγονός. Εκτίμησή μου είναι ότι τελικώς η Βρετανία δεν θα αποχωρήσει (αν και πολλά μπορεί να συμβούν και να ανατρέψουν την εκτίμηση αυτή). Ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον επιδιώκει τροποποίηση ορισμένων όρων και πολιτικών στη σχέση της Βρετανίας με την Ενωση (η σημαντικότερη από τις οποίες είναι ο περιορισμός ελεύθερης διακίνησης ατόμων στο εσωτερικό της ΕΕ). Κάποια από τα αιτήματα αυτά θα γίνουν αποδεκτά, στη βάση των οποίων θα διεξαχθεί δημοψήφισμα πάνω στο ερώτημα της παραμονής ή μη της Βρετανίας στην Ενωση στο τέλος του 2016 ή αρχές του 2017. Το Συντηρητικό Κόμμα (με την εξαίρεση περίπου 60 φανατικών αντιευρωπαϊστών βουλευτών) καθώς και το Εργατικό Κόμμα θα ταχθούν υπέρ της παραμονής της Βρετανίας. Αλλά βεβαίως στα δημοψηφίσματα το αποτέλεσμα είναι πολλές φορές αντίθετο από το προσδοκώμενο. Επομένως έχουμε δύο χρόνια αβεβαιότητας και αγωνίας μπροστά μας. Ο Ντέιβιντ Κάμερον μόλις τώρα ξεκινά τη διαδικασία διαπραγμάτευσης.

Η Ελλάδα θα πρέπει να κλείσει το ταχύτερο την αβεβαιότητα με τη σύναψη της πολυπόθητης συμφωνίας για τη χρηματοδότησή της. Να ακυρώσει έτσι και ένα ενδεχόμενο, επώδυνο δίλημμα για την Ενωση: να επιλέξει ανάμεσα σε Grexit ή Brexit. Γιατί σε αυτή την περίπτωση η επιλογή θα είναι σαφώς εις βάρος μας. Και το άκρως χειρότερο είναι ότι η έξοδος από την ευρωζώνη μπορεί να οδηγήσει σε έξοδο και από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Κοντολογίς, Brexit και Grexit είναι δύο πολύ κακά σενάρια για την Ευρώπη που πρέπει να ακυρωθούν. Και προς την κατεύθυνση αυτή εργάζεται η Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά δεν θα τα ακυρώσει με κάθε κόστος.