Από την ένταξη της χώρας μας στο ΝΑΤΟ μαζί με την Τουρκία στις αρχές του 1952 μέχρι και σήμερα, υπάρχει μια διάσταση ανάμεσα στην επίσημη ρητορική και την πραγματικότητα που προσδιορίζουν το δόγμα ασφαλείας της Αθήνας.

Στην πρώτη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, με την ταυτόχρονη ένταξη Ελλάδας και Τουρκίας, δεν υπήρχε στα Βαλκάνια η αντιπαράθεση των δύο μπλοκ που εκτυλισσόταν στα σύνορα των δύο γερμανικών κρατών.

Η Γιουγκοσλαβία είχε έλθει σε ρήξη με τον Στάλιν το 1948, με συνέπεια τη γεωγραφική απομόνωση της Αλβανίας, ενώ στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία δεν υπήρχαν σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Το έτος 2023 ήταν ένα πολύ καλό έτος για τα Ελληνοτουρκικά. Για δέκα μήνες τουλάχιστον δεν είχαμε κανένα σοβαρό επεισόδιο υπέρπτησης στα ελληνικά νησιά, κι αυτό ήταν το αποτέλεσμα της συνάντησης του κ. Μητσοτάκη και του κ. Ερντογάν στο Βίλνιους, που συνέβαλε σημαντικά τις σχέσεις των δυο χωρών. Αποκορύφωμα αυτής της βελτίωσης ήταν η πρόσφατη συνάντηση στα πλαίσια του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας στην Αθήνα, που για πρώτη φορά μετά το 1930, οι δυο ηγέτες υπέγραψαν μια Διακήρυξη Φιλίας και Καλής Γειτονίας...

Η επίσκεψη του Τούρκου προέδρου έγινε σε θετική συγκυρία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας, με συμμετοχή πολλών υπουργών από τις δύο χώρες, είναι ενδεικτική της βούλησης των δύο πλευρών να ενισχύσουν τη συνεργασία τους σε πολλούς τομείς.

Η ηρεμία στο Αιγαίο μετά τους σεισμούς στην Τουρκία, έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Επίσης η επιθυμία του κ. Ερντογάν για ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Δύση -ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση- για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, συμβάλλει στην βελτίωση των διμερών σχέσεων.

1. Το Δίκαιο της Θάλασσας δεν δίνει την δυνατότητα να θεωρηθεί το Αιγαίο «ελληνική λίμνη», σαν η Ελλάδα να κατείχε και τις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η Τουρκία ως παράκτια χώρα έχει και αυτή, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, νόμιμα συμφέροντα στον διεθνή εναέριο χώρο και στα διεθνή ύδατα.

Οι διαφορές στο Αιγαίο αποτελούν κυρίως διαφορετικές ερμηνείες των Διεθνών Συνθηκών και για τον τρόπο εφαρμογής των Συνθηκών. Μπορούν να βρεθούν λογικές λύσεις, αμοιβαία αποδεκτές, με “θετικό άθροισμα” και για τις δύο πλευρές.

Στη συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν στο Βίλνιους στις 12/7 συμφωνήθηκε η επανεκκίνηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με προγραμματισμό σειράς διμερών συναντήσεων στο πλαίσιο ενός «θετικού μομέντουμ» που έχει διαμορφωθεί τον τελευταίο καιρό, με αποφυγή και από τις δύο πλευρές προκλητικών κινήσεων και ρητορικής.

Εντύπωση προκάλεσαν ορισμένες διατυπώσεις στις δηλώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού: η σαφής αναφορά πως στόχος είναι οι δύο χώρες να προσφύγουν στη Χάγη, η εκτίμηση πως «στον πολιτικό διάλογο θα τεθούν τα σημαντικά γεωπολιτικά [και όχι απλά νομικά] ζητήματα, με σημαντικότερο [και άρα όχι μόνο] το βασικό ζήτημα το οποίο αναγνωρίζουμε ότι είναι η διαφορά μας με την Τουρκία, δηλαδή η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο».

Μπαίνουμε σε νέα φάση στα ελληνοτουρκικά; Αυτή είναι η αίσθηση που επικρατεί και στην Ελλάδα και στην Τουρκία σε τμήματα του πολιτικού προσωπικού. Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι ότι τούτη τη φορά κάτι καλό και κυρίως μόνιμο θα προκύψει; Οι οπαδοί αυτής της θεωρίας υποστηρίζουν ότι οι δύο ηγέτες, Ερντογάν και Μητσοτάκης, είναι κυρίαρχοι, έχουν πετύχει σαρωτικές νίκες στις εθνικές εκλογές τους, οι πολιτικοί αντίπαλοί τους έχουν βυθιστεί σε κρίση οπότε δεν έχουν κανένα λόγο να είναι διστακτικοί και μπορούν να προχωρήσουν σε συζητήσεις που δεν θα μείνουν στην επιφάνεια, όπως έχει συμβεί μέχρι τώρα, αλλά θα πάνε σε βάθος. Να μην έχουμε δηλαδή πάλι παράλληλους μονολόγους που δεν οδηγούν πουθενά. Ωστόσο πρέπει να πούμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που οι ηγεσίες των δύο χωρών εκπέμπουν σήματα αισιοδοξίας.

Καθώς ο εκλογικός κύκλος τελείωσε και στις δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία προσπαθούν να επανεκκινήσουν τις διμερείς σχέσεις τους. Οι πειρασμοί για ακραία και εθνικιστική ρητορική, που είναι μεγάλοι κατά τις προεκλογικές περιόδους, τώρα πλέον μειώνονται.

Από την άλλη, το γεγονός ότι και οι δύο κυβερνήσεις έχουν νωπή λαϊκή εντολή, τους επιτρέπει να κάνουν κινήσεις πιο τολμηρές, πέραν του συνηθισμένου. Αν λάβουμε υπόψη ότι και η Κυπριακή Δημοκρατία έχει πρόσφατα εκλεγμένο Πρόεδρο, από τις εκλογές του Φεβρουαρίου, βλέπουμε με σαφήνεια το εύρος των δυνατοτήτων.

1. Καθώς ο εκλογικός κύκλος τελείωσε και στις δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία προσπαθούν να επανεκκινήσουν τις διμερείς σχέσεις τους. Οι πειρασμοί για ακραία και εθνικιστική ρητορική, που είναι μεγάλοι κατά τις προεκλογικές περιόδους, τώρα πλέον μειώνονται.

Από την άλλη, το γεγονός ότι και οι δύο κυβερνήσεις έχουν νωπή λαϊκή εντολή, τους επιτρέπει να κάνουν κινήσεις πιο τολμηρές, πέραν του συνηθισμένου. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι και η Κυπριακή Δημοκρατία έχει πρόσφατα εκλεγμένο πρόεδρο, από τις εκλογές του Φεβρουαρίου, βλέπουμε με σαφήνεια το εύρος των δυνατοτήτων.

Στην αναζήτηση ενός οδικού χάρτη για την ειρήνη και την ασφάλεια στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο ένα βασικό πρωταρχικό ερώτημα που τίθεται είναι ποιο είναι το ζητούμενο από ελληνικής πλευράς: η ελληνική διπλωματική νίκη και η διπλωματική ήττα της Τουρκίας ή η επίλυση µε λύσεις «θετικού αθροίσματος», χωρίς νικητές και ηττημένους, αλλά µόνο κερδισμένους. Ποια από τις δύο αυτές επιλογές είναι η πιο ενδεδειγμένη και η πιο βιώσιμη;

Ο νέος πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης ετοιμάζεται για την πρώτη επίσκεψη του στην Αθήνα στις 13 και 14 Μαρτίου. Τη χαρακτηρίζει συμβολική μεν, αλλά και ουσιαστική, καθώς έχει ανοίξει πολλά ζητήματα στην εξωτερική πολιτική που αφορούν και την Ελλάδα, με κυριότερα την ανάμιξη της Ε.Ε. στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού και τα Ευρωτουρκικά.

Προσφάτως έγινε λόγος περί ελληνοτουρκικής συνεκμετάλλευσης, συγκεκριμένα από την Κυρία Ντόρα Μπακογιάννη, «μία ιδέα ταμπού για την ελληνική εξωτερική πολιτική», όπως είπε και η ίδια.

Καταρχήν η ιδέα περί συνεκμετάλλευσης σε σχέση με την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου Πελάγους πρωτοεμφανίστηκε πριν σχεδόν 50 χρόνια, τον Μάρτιο του 1975 στη Ρώμη, από τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών Ιχσάν Σαμπρί Τσαγλάγιαγκιλ (ιερό τέρας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αλλά όχι ιέρακας) σε συνομιλία του με τον Έλληνα ομόλογο του Δημήτρη Μπίτσιο.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η συσσώρευση αποτυχιών στην προσπάθεια για επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών μοιάζει να αποτελεί μια φυσιολογική κατάσταση. Μια κατάσταση όπου η «δική μας πλευρά» έχει όλα τα δίκαια με το μέρος της, ενώ η άλλη πλευρά είναι πάντα αδιάλλακτη και επιθετική. Πέρα από το πλήρες αδιέξοδο, που συχνά ακολουθεί την δυσμενή πορεία του Κυπριακού, η «εθνική ορθότητα» επιβάλει προκαθορισμένες απόψεις και δαιμονοποιεί κάθε εναλλακτική πρόταση, ακόμα και εάν αυτή βασίζεται στο διεθνές δίκαιο ή αποτελεί καθιερωμένη διεθνή πρακτική. Η προσχηματική επίκληση των «εθνικών δικαίων» από τους εκάστοτε υπερασπιστές της «εθνικής αλήθειας» μόνο αρνητικές επιπτώσεις έχει για την Ελλάδα.