Η αποχώρηση της Μεταρρυθμιστικής Τάσης (ΜΕ.ΤΑ) από τη Δημοκρατική Αριστερά ολοκληρώνει τη διαφορετική στρατηγική που είχε από αυτήν του κόμματος κυρίως μετά την έξοδο από την κυβέρνηση.

Η ΜΕ.ΤΑ με την αποχώρηση της έθεσε ως βασική επιδίωξη τη συγκρότηση μιας πολιτικής οντότητας που θα υποστηρίζει την προώθηση των μεταρρυθμίσεων στη χώρα. Ας δούμε ορισμένες παραμέτρους αυτού του θέματος.

α) Τι είδους μεταρρυθμίσεις χρειάζεται η χώρα

Η έννοια της μεταρρύθμισης έχει αποκτήσει μία κεντρικότητα στο δημόσιο λόγο αφού αναδείχθηκε ως αδήριτη ανάγκη η υπέρβαση των εγχώριων δομικών αιτιών της κρίσης.

Το πρώτο πεδίο μεταρρυθμίσεων είναι αυτό των αυτονόητων αλλαγών για να γίνουμε ένα πραγματικά ευρωπαϊκό κράτος όπως οι διοικητικοί - τεχνολογικοί εκσυγχρονισμοί, οι εξυγιαντικές παρεμβάσεις στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, η αναβάθμιση του συστήματος διακυβέρνησης και πολλά ακόμη. Η υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων που δεν έχουν ισχυρό πολιτικό στοιχείο θα έπρεπε να συγκεντρώσει ευρεία πλειοψηφία αλλά δυστυχώς αυτό στη χώρα μας είναι ακόμη ζητούμενο.

Το δεύτερο πεδίο μεταρρυθμίσεων περιλαμβάνει εκείνες που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και τη λειτουργία της δημοκρατίας με την οικονομική, κοινωνική και πολιτική έννοια. Αφορούν σε μεγάλο εύρος ζητημάτων όπως το αναπτυξιακό παραγωγικό μοντέλο και ο τρόπος κατανομής του παραγόμενου προϊόντος, η σύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας με την προστασία του περιβάλλοντος, ο ρόλος δημόσιου και ιδιωτικού, τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της φορολογίας, η διαχείριση και ο προσανατολισμός των δημόσιων πόρων, το εύρος των συλλογικών αγαθών, οι διαγενεακές σχέσεις, η λειτουργία των θεσμών, τα δικαιώματα κ.α. Εν ολίγοις αφορούν σε όλα τα μεγάλα ζητήματα που αντιμετωπίζει μια δημοκρατική κοινωνία της ύστερης νεωτερικότητας στο Δυτικό κόσμο. Ο χαρακτήρας αυτών των μεταρρυθμίσεων δεν είναι πολιτικά και κοινωνικά ουδέτερος.

Αυτά τα δύο πεδία μεταρρυθμίσεων αλληλεπιδρούν αλλά έχουν την αυτονομία τους. Η συμφωνία στις αυτονόητες αλλαγές δεν σημαίνει και αποδοχή μιας οποιασδήποτε μεταρρυθμιστικής ατζέντας.

β) Τι μεταρρυθμίσεις προωθήθηκαν και προωθούνται στη χώρα

Το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής που προωθήθηκε μέσω των μνημονίων αποτέλεσε μια οικονομικά αναποτελεσματική και κοινωνικά άδικη πολιτική. Παρά το γεγονός ότι περιελάμβανε και μεταρρυθμίσεις που στόχευαν στον εκσυγχρονισμό και εξορθολογισμό των δημόσιων λειτουργιών, αυτές επισκιάστηκαν από το συνολικό ιδεολογικό και πολιτικό χαρακτήρα του προγράμματος.

Οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται σήμερα προσδιορίζουν τις τάσεις και τους συσχετισμούς του μέλλοντος με τρόπο αρνητικό για τις κοινωνικές δυνάμεις της εργασίας, της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας καθώς και για τη νέα γενιά. Η κυβέρνηση , δίνει συντηρητικό στίγμα σε αρκετές περιπτώσεις μεταρρυθμίσεων για τις οποίες δεν υπάρχει εξωτερικός καταναγκασμός ότι αφορά το περιεχόμενο τους.

γ) Ποιες είναι οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει η ΔΗΜΑΡ και τι έκανε όσο συμμετείχε στην κυβέρνηση.

Η Ανανεωτική Αριστερά που είναι συνδεδεμένη ιστορικά με την έννοια της μεταρρύθμισης πάντοτε υποστήριξε μεταρρυθμίσεις ενταγμένες σε ένα πολιτικό σχέδιο, που διέφερε από τους στόχους της μεταρρυθμιστικής ατζέντας των συντηρητικών. Η Δημοκρατική Αριστερά θεωρεί καθοριστικής σημασίας ζήτημα το χαρακτήρα που αυτές θα προσλάβουν.

Όσο συμμετείχαμε στην κυβέρνηση δώσαμε μάχη για το χαρακτήρα των μεταρρυθμίσεων αλλά δεν προωθήσαμε καθαρά και αποφασιστικά ένα συνεκτικό σχέδιο πρότασης για τις μεταρρυθμίσεις. Λέγαμε “τι δεν πρέπει να γίνει” αλλά δε λέγαμε “τι πρέπει να γίνει”.

Αυτή η βασική αδυναμία της ΔΗΜΑΡ δεν μπορεί βεβαίως να αποτελεί καθοιονδήποτε τρόπο δικαιολογητική βάση για την μετάπτωση σε ένα μεταρρυθμισμό δίχως πρόσημο. Αντίθετα το ζητούμενο είναι η δημιουργία των πολιτικών και οργανωτικών προϋποθέσεων ώστε να διαδραματίσει καλύτερα αυτόν το ρόλο στη συνέχεια.

δ) Η στάση της ΜΕ.ΤΑ έναντι των μεταρρυθμίσεων της τρόικας και της κυβέρνησης.

Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο η ΜΕ.ΤΑ υποστήριζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων αλλά υποεκτιμούσε τον χαρακτήρα τους. Μια τέτοια όμως προσέγγιση υποδηλώνει άρρητα πως το πολιτικό σχέδιο της Ελλάδας είναι το μνημόνιο ως έχει. Δεν είναι τυχαίο ότι δεν κατατέθηκε ποτέ από τα στελέχη της καμία συγκεκριμένη πρόταση για μεταρρύθμιση που να είναι διαφορετική από τις προβλέψεις του μνημονίου. Ακόμη και στιςπεριπτώσεις όπου η Δημοκρατική Αριστερά επιχείρησε να φέρει στο επίκεντρο προτάσεις που διαφοροποιούνταν από το μνημόνιο – όπως στα εργασιακά θέματα – τα στελέχη αυτά δεν τις υποστήριξαν, τουλάχιστον στην πλειοψηφία τους, στο όνομα της κυβερνητικής σταθερότητας.

Ακόμη και όταν οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνταν είχαν αυταρχικό χαρακτήρα στο πλαίσιο της δεξιάς ατζέντας (πρακτικές θεσμικής υποβάθμισης, παράβλεψης των κανόνων καλής νομοθέτησης, οριζόντιες απολύσεις κ.α) υπήρξε μια ανοχή που δεν ταιριάζει σε δυνάμεις για τις οποίες η δημοκρατία είναι και μέσο και σκοπός.

Δεν μπορεί όμως να υπάρξει ένα εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης χωρίς σημαντικές αλλαγές στις πολιτικές που προβλέφτηκαν και εφαρμοστήκαν στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής.

ε) Η στάση της ΜΕ.ΤΑ έναντι των πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Οι διαφορετικές αντιλήψεις δεν περιορίζονταν μόνο στο πεδίο των εσωτερικών ζητημάτων αλλά και στα ζητήματα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η ΜΕ.ΤΑ κατέκρινε την πολιτική μας πρόταση για παροχή ρευστότητας με χαμηλότερα επιτόκια τασσόμενη με τη θέση Σόιμπλε, έως ότου ήρθε ο ίδιος ο Ντράγκι να επιβεβαιώσει αυτήν την αδήριτη ανάγκη. Επίσης διαφώνησε με τη θέση μας για ουσιαστική μείωση του χρέους ταυτιζόμενη με τη θέση της καγκελαρίου Μέρκελ σε αντίθεση με τη θέση της Λαγκάρντ. Φαίνεται ότι η βαθύτερη συμφωνία της ΜΕ.ΤΑ με το μνημόνιο της οδήγησε στο να βρεθεί συχνά στη συντηρητικότερη πλευρά, παρά τη γενική υποστήριξη της προς την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.

στ) Η στάση της ΜΕ.ΤΑ μετά την αποχώρηση από την κυβέρνηση

Η αποχώρηση της Δημοκρατικής Αριστεράς από την τρικομματική κυβέρνηση αποδέσμευσε τη δυναμική των διαφοροποιήσεων της ΜΕ.ΤΑ. Η οξύτητα της κριτικής και η λαθολογία ήταν στην ουσία μια μη ομολογημένη αποδοχή ενός ευνουχισμένου ρόλου της ΔΗΜΑΡ εντός της κυβέρνησης. Η συνειδητή ταύτιση της διαφύλαξης της πολιτικής σταθερότητας με την απουσία οποιασδήποτε εναλλακτικής πρότασης έναντι των συντηρητικών και αυταρχικών πολιτικών μετέτρεπε τη συμμετοχή στην κυβέρνηση σε αυτοσκοπό.

Αυτή η επικριτική στάση παρέβλεψε τις δυνατότητες που είχε πλέον η ΔΗΜΑΡ να επανατοποθετηθεί στο πολιτικό σκηνικό ως φορέας της τρίτης λύσης. Η επίμονη διατύπωση της στη συνέχεια, με κάθε δυνατό και δημόσιο τρόπο έδειξε ότι οι εκφραστές της δεν ήθελαν να συμβάλλουν σε αυτό το νέο ρόλο , προφανώς γιατί δεν τον πίστευαν. Οι διαφοροποιήσεις μετεξελίχθηκαν, αναβαθμίστηκαν και πλέον αφορούσαν και σε ζητήματα στρατηγικής και φυσιογνωμίας του κόμματος. Η ΜΕ.ΤΑ έγινε μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσης του.

ζ) Η ΜΕ.ΤΑ και ο διπολισμός

Η βεβαιωμένη υστέρηση του προγραμματικού λόγου του ΣΥΡΙΖΑ στο ζήτημα των μεγάλων μεταρρυθμίσεων που έχει ανάγκη η χώρα δεν πρέπει να μας οδηγεί στον εγκλωβισμό ή στον εναγκαλισμό με συντηρητικές πολιτικές.

Η ΜΕ.ΤΑ όμως επικαλούμενη αυτήν την υστέρηση τασσόταν συνήθως υπέρ των μεταρρυθμίσεων που προωθούσε η κυβέρνηση Ν.Δ – ΠΑΣΟΚ υποεκτιμώντας το κριτήριο του χαρακτήρα τους. Τοποθέτηση που στην ουσία αποδεχόταν εγγενώς τον διπολικό και συγκρουσιακό χαρακτήρα του πολιτικού ανταγωνισμού, γεγονός που μεσοπρόθεσμα ακύρωνε τον ίδιο το ρόλο της Δημοκρατικής Αριστεράς ως τρίτης λύσης.

Η Δημοκρατική Αριστερά επιχείρησε – με αδυναμίες βεβαίως – να αναδείξει τη δυνατότητα επιλογής μεταρρυθμίσεων, με περιεχόμενο πραγματικά σύγχρονο και προοδευτικό, που δεν έχει σχέση με τα κρατικιστικά και λαϊκιστικά υποδείγματα του παρελθόντος.

Αντίθετα, η τακτική της ΜΕ.ΤΑ να έχει στο στόχαστρο μονομερώς την αξιωματική αντιπολίτευση χωρίς διαφοροποιήσεις από την αντιαριστερή ρητορεία της Ν.Δ – και με σύγκλιση προς την κυβέρνηση στην ουσία αναγορεύει το ΣΥΡΙΖΑ ως τη μόνη δύναμη της Αριστεράς που μπορεί να γίνει φορέας μιας διαφορετικής πορείας.

η) Η ΜΕ.ΤΑ και οι αξίες της Ανανεωτικής Αριστεράς

Σε όλη την αυτήν την πορεία από τη συγκρότηση της Δημοκρατικής Αριστεράς πολλοί και από διαφορετικές πλευρές έκαναν επίκληση στις αρχές και τις αξίες του χώρου της Ανανεωτικής Αριστεράς. Τούτο αποδεικνύει πως παραμένει σημαντικό το αξιακό φορτίο του χώρου.

Η χρήση όμως αυτών των παραδόσεων, των αξιών και της ιστορίας του χώρου με σκοπό τον διαχωρισμό ή την διεκδίκηση αυθεντικής ερμηνείας των σημερινών πολιτικών είναι αδόκιμη πρακτική. Αν ως Ανανεωτική Αριστερά λογίζεται ένας πυρήνας στελεχών εξαιρετικά στενός με αναφορές σε ιδρυτικές στιγμές τότε περιορίζεται δραματικά η ακτινοβολία του. Σε κάθε περίπτωση η τιμή στις αξίες της Ανανεωτικής Αριστεράς εκφράζεται στο τι υπερασπίζεις και τι προωθείς στην πολιτική σήμερα.

θ) Οι απαντήσεις που θα καθορίσουν το ρόλο της ΜΕ.ΤΑ

Ο ρόλος της ΜΕ.ΤΑ στο πολιτικό σκηνικό της χώρας θα καθοριστεί από τη στάση σε δύο κύρια ζητήματα.

Το πρώτο είναι αν θα συγκατανεύσει στην ταύτιση του ευρωπαϊκού δρόμου της χώρας με τις ασκούμενες συντηρητικές πολιτικές και θα υποστηρίξει τη συνέχιση τους στο όνομα της πολιτικής σταθερότητας ή αν θα θέσει ως στόχο την αλλαγή πολιτικής και επομένως τη νέα προοδευτική διακυβέρνηση της χώρας;

Το δεύτερο είναι αν θα συναθροιστεί σε μια απονευρωμένη κεντροαριστερά που στρατηγικά συμπράττει με τη Νέα Δημοκρατία και διακατέχεται από κυβερνητισμό ή θα συμμετέχει στην επίπονη διαδικασία δημιουργίας μιας νέας συμμαχίας προοδευτικών δυνάμεων.

Οι εξελίξεις είναι επιταχυνόμενες και σύντομα όλοι θα κάνουν κρίσιμες επιλογές.