Τι θα κάνει με το Κυπριακό ο νέος Κύπριος πρόεδρος;
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2022-10-23
Η ανάληψη πρωτοβουλίας για επιστροφή στο τραπέζι του ΟΗΕ βρίσκεται στο επίκεντρο της προεκλογικής εκστρατείας στην Κύπρο. Τον Μάρτιο, ο νέος πρόεδρος θα κληθεί να αντιμετωπίσει τα σωρευμένα αδιέξοδα που προκαλεί το άλυτο Κυπριακό μαζί και τον ορατό κίνδυνο η κατάσταση να χειροτερέψει, εξαιτίας της κλιμακούμενης έντασης με την Τουρκία και της απειλής ενσωμάτωσης των κατεχομένων. Μπορεί ο νέος Κύπριος πρόεδρος να αναστρέψει την προδιαγεγραμμένη πορεία προς τη διχοτόμηση του νησιού;
Η πιθανότητα μιας βαθύτερης διαίρεσης συνιστά σοβαρή πηγή ανησυχίας για την κοινή γνώμη. Η διακυβέρνηση Αναστασιάδη έχει υποτιμήσει τις συνέπειες του παρατεταμένου αδιεξόδου και το άφησε στη χειρότερη μορφή για τους επόμενους. Οι συνομιλίες βρίσκονται στο απόλυτο αδιέξοδο εδώ και 5 χρόνια. Η διπλωματική ακινησία δεν έχει προηγούμενο. Το επιβεβαίωσε ο γενικός γραμματέας στα 15 λεπτά που αφιέρωσε στον απερχόμενο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη στη Νέα Υόρκη. Ο Γκουτέρες διατηρεί την ελάχιστη επαφή και θα στείλει στην Κύπρο τη βοηθό του, Ρόζμαρι ντι Κάρλο, μέχρι τα Χριστούγεννα.
Η κατάσταση δεν συγκρίνεται καν με τη «νεκρή περίοδο» μετά το δημοψήφισμα του 2004. Οχι μόνο γιατί πέρασαν άλλα 18 χρόνια από τότε –και συνολικά 48 από το ’74- αλλά γιατί η τελευταία ελπιδοφόρα προσπάθεια τινάχτηκε στον αέρα με ακατανόητες για τον ΟΗΕ ενέργειες από την πλευρά του Ν. Αναστασιάδη. Το Κυπριακό εκτροχιάστηκε και τα τελευταία δυο χρόνια, η Τουρκία αξιώνει δυο κράτη.
Επί του εδάφους...
Η κατάσταση επιβαρύνεται επίσης από τα τουρκικά αντίποινα στο Βαρώσι. Η Κύπρος μπορεί να γίνει αγνώριστη, αν δεν γίνει πρόβλεψη των κινδύνων και συνεχίσει το πρόβλημα να διολισθαίνει σε μια κατάσταση αβεβαιότητας και συνεχών τριβών στη νεκρά ζώνη. Η πιθανότητα περαιτέρω στρατιωτικοποίησης είναι πλέον ορατή. Η Τουρκία διαθέτει σαρωτικό πλεονέκτημα και αυτό δεν αντιμετωπίζεται με διαβήματα και καταγγελίες. Τι συμβαίνει στην πράξη: πλήρης τουρκικός έλεγχος στον αέρα με drones, σάρωση της ΑΟΖ με τουρκικά πολεμικά, υπεροπλία στην ξηρά και επέκταση στο Βαρώσι στην περιοχή Αγίου Μέμνονα.
Το «καυτό ερώτημα» προς τους προεδρικούς υποψηφίους προκύπτει αβίαστα και διαψεύδει όσους θεώρησαν ότι το άλυτο Κυπριακό πέρασε σε «δεύτερη μοίρα γιατί έχει κουράσει».
Στο 18ο συνέδριο του Economist στη Λευκωσία και σε διαδοχικά «ντιμπέιτ» στην τηλεόραση, οι πολίτες βλέπουν την τριάδα των υποψηφίων των πολιτικών κομμάτων -Αβέρωφ Νεοφύτου (ΔΗΣΥ), Ανδρέας Μαυρογιάννης (ΑΚΕΛ) και Νίκος Χριστοδουλίδης (ΔΗΚΟ - ΔΗΠΑ, ΕΔΕΚ)– να αναλύουν τις θέσεις τους. Οι υποψήφιοι μοιάζουν αμήχανοι μπροστά στα πραγματικά διλήμματα. Καταφεύγουν σε «μισές» αλήθειες για να περιγράψουν τη δεινή θέση της χώρας. Ενδεχομένως, το κάνουν για να συγκαλύψουν και τις δικές τους ευθύνες, δίπλα στον Ν. Αναστασιάδη. «Στην Κύπρο μιλάμε ότι θα γίνουμε οι σεΐχηδες του αύριο με οράματα μη πραγματοποιήσιμα...», ομολογεί ο Αβ. Νεοφύτου. Ο Ν. Χριστοδουλίδης διακηρύσσει: «Η Κύπρος και το Ισραήλ να δημιουργήσουν τον διάδρομο φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου...». Ο Α. Μαυρογιάννης, επί 9 έτη διαπραγματευτής και συνεργάτης του Ν. Αναστασιάδη, αναφωνεί: «Παίζουμε στο τέλος των καθυστερήσεων».
Η αναμέτρηση μεταξύ τους ελλειμματική! Ποιος έφτιαξε τα απραγματοποίητα όνειρα, κατά τον Αβ. Νεοφύτου; Ποιο διάδρομο Ισραήλ – Κύπρου οπτασιάζεται ο πρώην ΥΠΕΞ; Μήπως τον αγωγό East Med; Η Λευκωσία έκανε «ιδεοθύελλες» για δυο κράτη και «έπαιζε καθυστερήσεις» από το Κραν Μοντανά. Δεν το πρόσεξε ο διαπραγματευτής;
Ο Ν. Αναστασιάδης, δήθεν αστεϊζόμενος σχολίασε πρόσφατα (15/10): «Ανεξάρτητα του ποιος θα είναι ο πρόεδρος, δεδομένου ότι όπως διαφαίνεται θα είναι ένας εκ των τριών συνεργατών μου, θα έχω την επιρροή...». Αυτό εξηγεί γιατί κανείς εκ των τριών δεν θέτει «τον δάκτυλο επί των τύπων των ήλων». Ο Αναστασιάδης τυπικά αποχωρεί και αυτοί προσποιούνται ότι δεν τους αφορούν τα πεπραγμένα του Κυπριακού για μια ολόκληρη δεκαετία...
Θέλουν; Mπορούν;
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος χρειάζεται αξιοπιστία για να βάλει ξανά το Κυπριακό μπροστά. Με ποιο τρόπο θα ανακτηθεί το διαπραγματευτικό κεκτημένο μέχρι το Κραν Μοντανά; Ο τότε Τουρκοκύπριος ηγέτης Μ. Ακιντζί προσέγγιζε θετικά μια δίκαιη ικανοποίηση των Ελληνοκυπρίων στο εδαφικό και κατέθεσε χάρτη. Με γνώμονα τη διαφύλαξη της πληθυσμιακής ισορροπίας, άρα και της ταυτότητας των Τουρκοκυπρίων, συμφώνησε επίσης στη σύγκλιση 80:20. Περαιτέρω η Τουρκία αποδέχθηκε να μπει στη λογική αντικατάστασης της συνθήκης εγγύησης και του τερματισμού της μονομερούς επέμβασης. Εξού και η συμπερίληψη τέτοιων προνοιών στο Πλαίσιο Γκουτέρες. Το βάρος έπεσε στους Ελληνοκύπριους να αποδεχθούν ή όχι διαμοιρασμό εξουσίας.
Σήμερα το σκηνικό είναι διαλυμένο. Μπορεί ο νέος Κύπριος να πειραματίζεται ακόμα για την πολιτική ισότητα που περιέχεται στο Πλαίσιο Γκουτέρες; Τι απαντούν οι υποψήφιοι για την εκ περιτροπής προεδρία με διασταυρούμενη ψήφο; Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει μηδαμινές πιθανότητες να ανακτήσει έδαφος ή ρυθμίσεις για την ασφάλεια, όσο θεωρεί (ακόμα) ότι παζαρεύει τον διαμοιρασμό εξουσίας. Απλώς εντείνει την καχυποψία του ΟΗΕ ότι στην πράξη δεν επιθυμεί να φτάσει σε στρατηγική συμφωνία. Πάνω σε αυτό, η τουρκική απάντηση είναι πολύ ωμή: κυριαρχική ισότητα, ενσωμάτωση κατεχομένων, αντίποινα σε Βαρώσι και θάλασσες.
Το φυσικό αέριο δημιουργεί κάποιο κίνητρο. Ποιο όμως; Από το 2017, ο Αναστασιάδης έκανε τραγικές επιλογές με τις τριμερείς και τον East Med, χάνοντας... και τα αυγά και τα πασχάλια. Η Τουρκία απάντησε με μαξιμαλιστικές απαιτήσεις στις θάλασσες και έβγαλε την Κύπρο εκτός κάθε σχεδιασμού. Οι μεγάλες εταιρείες ξεκαθάρισαν ότι δεν πρόκειται να επωμιστούν το ρίσκο μιας διένεξης και τις επενδύσεις δισεκατομμυρίων για εξόρυξη από τέτοια βάθη. Η Κύπρος δεν έχει πολύ χρόνο να αποφασίσει το αυτονόητο: μεταφορά φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας μετά τη λύση του Κυπριακού. Αρα η ελληνοκυπριακή ηγεσία χρειάζεται να συμβιβαστεί με την ιδέα συνδιαχείρισης του φυσικού αερίου με τους Τουρκοκύπριους.
Διπλωματία και αξιοπιστία
Από το 2018 μέχρι σήμερα, η Λευκωσία –στη συνέχεια και η Αθήνα– προωθεί στα Συμβούλια της Ε.Ε. την πολιτική των κυρώσεων. Αυτή πηγάζει από μια παλιά σχολή διπλωματίας για την πρόκληση κόστους στην Τουρκία. Στην ίδια γραμμή οργανώθηκαν οι περιβόητες τριμερείς με το Ισραήλ και την Αίγυπτο – μέχρι και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τώρα όλα έχουν ατονήσει γιατί δεν υπάρχει πραγματικό αντικείμενο: ούτε στρατηγικές συμμαχίες, ούτε αγωγοί. Ποιος θα αποκαταστήσει την αξιοπιστία της Κύπρου στην Ε.Ε., που άφησε το Κυπριακό στο ράφι και ταλαιπωρούσε 5 χρόνια τα Συμβούλια για κυρώσεις;
Ο νέος πρόεδρος χρειάζεται να κερδίσει τη προσοχή των Ευρωπαίων εταίρων στην υπόθεση της επίλυσης του Κυπριακού. Ο Ν. Αναστασιάδης αποχωρεί, έχοντας ταυτίσει την 10ετή παρουσία του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά και την πώληση «χρυσών» διαβατηρίων. Ο τέως ΥΠΕΞ του, Ν. Χριστοδουλίδης, πωλούσε ως μαχητική στάση τα όσα έκαναν στην Ε.Ε. τόσα χρόνια: «Δεν έχω πρόβλημα να τσαλακωθώ για τη χώρα μου...».
Τα πλείστα ΜΜΕ συμπεριφέρονται πολύ επιεικώς στους Αναστασιάδη – Χριστοδουλίδη. Δέκα χρόνια, ουδέποτε ο Αναστασιάδης επέτρεψε συζήτηση στην Ε.Ε. για την ουσία του Κυπριακού. O ΥΠΕΞ κρυβόταν μην τον ρωτήσει κανένας: «Τι κάνατε στο Κραν Μοντανά; Τώρα θέλετε και πρωταγωνιστικό ρόλο της Ε.Ε. για να λύσει το Κυπριακό». Κανείς δεν θα τον πιστέψει.
Η πιθανότητα μιας βαθύτερης διαίρεσης συνιστά σοβαρή πηγή ανησυχίας για την κοινή γνώμη. Η διακυβέρνηση Αναστασιάδη έχει υποτιμήσει τις συνέπειες του παρατεταμένου αδιεξόδου και το άφησε στη χειρότερη μορφή για τους επόμενους. Οι συνομιλίες βρίσκονται στο απόλυτο αδιέξοδο εδώ και 5 χρόνια. Η διπλωματική ακινησία δεν έχει προηγούμενο. Το επιβεβαίωσε ο γενικός γραμματέας στα 15 λεπτά που αφιέρωσε στον απερχόμενο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη στη Νέα Υόρκη. Ο Γκουτέρες διατηρεί την ελάχιστη επαφή και θα στείλει στην Κύπρο τη βοηθό του, Ρόζμαρι ντι Κάρλο, μέχρι τα Χριστούγεννα.
Η κατάσταση δεν συγκρίνεται καν με τη «νεκρή περίοδο» μετά το δημοψήφισμα του 2004. Οχι μόνο γιατί πέρασαν άλλα 18 χρόνια από τότε –και συνολικά 48 από το ’74- αλλά γιατί η τελευταία ελπιδοφόρα προσπάθεια τινάχτηκε στον αέρα με ακατανόητες για τον ΟΗΕ ενέργειες από την πλευρά του Ν. Αναστασιάδη. Το Κυπριακό εκτροχιάστηκε και τα τελευταία δυο χρόνια, η Τουρκία αξιώνει δυο κράτη.
Επί του εδάφους...
Η κατάσταση επιβαρύνεται επίσης από τα τουρκικά αντίποινα στο Βαρώσι. Η Κύπρος μπορεί να γίνει αγνώριστη, αν δεν γίνει πρόβλεψη των κινδύνων και συνεχίσει το πρόβλημα να διολισθαίνει σε μια κατάσταση αβεβαιότητας και συνεχών τριβών στη νεκρά ζώνη. Η πιθανότητα περαιτέρω στρατιωτικοποίησης είναι πλέον ορατή. Η Τουρκία διαθέτει σαρωτικό πλεονέκτημα και αυτό δεν αντιμετωπίζεται με διαβήματα και καταγγελίες. Τι συμβαίνει στην πράξη: πλήρης τουρκικός έλεγχος στον αέρα με drones, σάρωση της ΑΟΖ με τουρκικά πολεμικά, υπεροπλία στην ξηρά και επέκταση στο Βαρώσι στην περιοχή Αγίου Μέμνονα.
Το «καυτό ερώτημα» προς τους προεδρικούς υποψηφίους προκύπτει αβίαστα και διαψεύδει όσους θεώρησαν ότι το άλυτο Κυπριακό πέρασε σε «δεύτερη μοίρα γιατί έχει κουράσει».
Στο 18ο συνέδριο του Economist στη Λευκωσία και σε διαδοχικά «ντιμπέιτ» στην τηλεόραση, οι πολίτες βλέπουν την τριάδα των υποψηφίων των πολιτικών κομμάτων -Αβέρωφ Νεοφύτου (ΔΗΣΥ), Ανδρέας Μαυρογιάννης (ΑΚΕΛ) και Νίκος Χριστοδουλίδης (ΔΗΚΟ - ΔΗΠΑ, ΕΔΕΚ)– να αναλύουν τις θέσεις τους. Οι υποψήφιοι μοιάζουν αμήχανοι μπροστά στα πραγματικά διλήμματα. Καταφεύγουν σε «μισές» αλήθειες για να περιγράψουν τη δεινή θέση της χώρας. Ενδεχομένως, το κάνουν για να συγκαλύψουν και τις δικές τους ευθύνες, δίπλα στον Ν. Αναστασιάδη. «Στην Κύπρο μιλάμε ότι θα γίνουμε οι σεΐχηδες του αύριο με οράματα μη πραγματοποιήσιμα...», ομολογεί ο Αβ. Νεοφύτου. Ο Ν. Χριστοδουλίδης διακηρύσσει: «Η Κύπρος και το Ισραήλ να δημιουργήσουν τον διάδρομο φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου...». Ο Α. Μαυρογιάννης, επί 9 έτη διαπραγματευτής και συνεργάτης του Ν. Αναστασιάδη, αναφωνεί: «Παίζουμε στο τέλος των καθυστερήσεων».
Η αναμέτρηση μεταξύ τους ελλειμματική! Ποιος έφτιαξε τα απραγματοποίητα όνειρα, κατά τον Αβ. Νεοφύτου; Ποιο διάδρομο Ισραήλ – Κύπρου οπτασιάζεται ο πρώην ΥΠΕΞ; Μήπως τον αγωγό East Med; Η Λευκωσία έκανε «ιδεοθύελλες» για δυο κράτη και «έπαιζε καθυστερήσεις» από το Κραν Μοντανά. Δεν το πρόσεξε ο διαπραγματευτής;
Ο Ν. Αναστασιάδης, δήθεν αστεϊζόμενος σχολίασε πρόσφατα (15/10): «Ανεξάρτητα του ποιος θα είναι ο πρόεδρος, δεδομένου ότι όπως διαφαίνεται θα είναι ένας εκ των τριών συνεργατών μου, θα έχω την επιρροή...». Αυτό εξηγεί γιατί κανείς εκ των τριών δεν θέτει «τον δάκτυλο επί των τύπων των ήλων». Ο Αναστασιάδης τυπικά αποχωρεί και αυτοί προσποιούνται ότι δεν τους αφορούν τα πεπραγμένα του Κυπριακού για μια ολόκληρη δεκαετία...
Θέλουν; Mπορούν;
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος χρειάζεται αξιοπιστία για να βάλει ξανά το Κυπριακό μπροστά. Με ποιο τρόπο θα ανακτηθεί το διαπραγματευτικό κεκτημένο μέχρι το Κραν Μοντανά; Ο τότε Τουρκοκύπριος ηγέτης Μ. Ακιντζί προσέγγιζε θετικά μια δίκαιη ικανοποίηση των Ελληνοκυπρίων στο εδαφικό και κατέθεσε χάρτη. Με γνώμονα τη διαφύλαξη της πληθυσμιακής ισορροπίας, άρα και της ταυτότητας των Τουρκοκυπρίων, συμφώνησε επίσης στη σύγκλιση 80:20. Περαιτέρω η Τουρκία αποδέχθηκε να μπει στη λογική αντικατάστασης της συνθήκης εγγύησης και του τερματισμού της μονομερούς επέμβασης. Εξού και η συμπερίληψη τέτοιων προνοιών στο Πλαίσιο Γκουτέρες. Το βάρος έπεσε στους Ελληνοκύπριους να αποδεχθούν ή όχι διαμοιρασμό εξουσίας.
Σήμερα το σκηνικό είναι διαλυμένο. Μπορεί ο νέος Κύπριος να πειραματίζεται ακόμα για την πολιτική ισότητα που περιέχεται στο Πλαίσιο Γκουτέρες; Τι απαντούν οι υποψήφιοι για την εκ περιτροπής προεδρία με διασταυρούμενη ψήφο; Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει μηδαμινές πιθανότητες να ανακτήσει έδαφος ή ρυθμίσεις για την ασφάλεια, όσο θεωρεί (ακόμα) ότι παζαρεύει τον διαμοιρασμό εξουσίας. Απλώς εντείνει την καχυποψία του ΟΗΕ ότι στην πράξη δεν επιθυμεί να φτάσει σε στρατηγική συμφωνία. Πάνω σε αυτό, η τουρκική απάντηση είναι πολύ ωμή: κυριαρχική ισότητα, ενσωμάτωση κατεχομένων, αντίποινα σε Βαρώσι και θάλασσες.
Το φυσικό αέριο δημιουργεί κάποιο κίνητρο. Ποιο όμως; Από το 2017, ο Αναστασιάδης έκανε τραγικές επιλογές με τις τριμερείς και τον East Med, χάνοντας... και τα αυγά και τα πασχάλια. Η Τουρκία απάντησε με μαξιμαλιστικές απαιτήσεις στις θάλασσες και έβγαλε την Κύπρο εκτός κάθε σχεδιασμού. Οι μεγάλες εταιρείες ξεκαθάρισαν ότι δεν πρόκειται να επωμιστούν το ρίσκο μιας διένεξης και τις επενδύσεις δισεκατομμυρίων για εξόρυξη από τέτοια βάθη. Η Κύπρος δεν έχει πολύ χρόνο να αποφασίσει το αυτονόητο: μεταφορά φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας μετά τη λύση του Κυπριακού. Αρα η ελληνοκυπριακή ηγεσία χρειάζεται να συμβιβαστεί με την ιδέα συνδιαχείρισης του φυσικού αερίου με τους Τουρκοκύπριους.
Διπλωματία και αξιοπιστία
Από το 2018 μέχρι σήμερα, η Λευκωσία –στη συνέχεια και η Αθήνα– προωθεί στα Συμβούλια της Ε.Ε. την πολιτική των κυρώσεων. Αυτή πηγάζει από μια παλιά σχολή διπλωματίας για την πρόκληση κόστους στην Τουρκία. Στην ίδια γραμμή οργανώθηκαν οι περιβόητες τριμερείς με το Ισραήλ και την Αίγυπτο – μέχρι και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τώρα όλα έχουν ατονήσει γιατί δεν υπάρχει πραγματικό αντικείμενο: ούτε στρατηγικές συμμαχίες, ούτε αγωγοί. Ποιος θα αποκαταστήσει την αξιοπιστία της Κύπρου στην Ε.Ε., που άφησε το Κυπριακό στο ράφι και ταλαιπωρούσε 5 χρόνια τα Συμβούλια για κυρώσεις;
Ο νέος πρόεδρος χρειάζεται να κερδίσει τη προσοχή των Ευρωπαίων εταίρων στην υπόθεση της επίλυσης του Κυπριακού. Ο Ν. Αναστασιάδης αποχωρεί, έχοντας ταυτίσει την 10ετή παρουσία του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά και την πώληση «χρυσών» διαβατηρίων. Ο τέως ΥΠΕΞ του, Ν. Χριστοδουλίδης, πωλούσε ως μαχητική στάση τα όσα έκαναν στην Ε.Ε. τόσα χρόνια: «Δεν έχω πρόβλημα να τσαλακωθώ για τη χώρα μου...».
Τα πλείστα ΜΜΕ συμπεριφέρονται πολύ επιεικώς στους Αναστασιάδη – Χριστοδουλίδη. Δέκα χρόνια, ουδέποτε ο Αναστασιάδης επέτρεψε συζήτηση στην Ε.Ε. για την ουσία του Κυπριακού. O ΥΠΕΞ κρυβόταν μην τον ρωτήσει κανένας: «Τι κάνατε στο Κραν Μοντανά; Τώρα θέλετε και πρωταγωνιστικό ρόλο της Ε.Ε. για να λύσει το Κυπριακό». Κανείς δεν θα τον πιστέψει.
