Νέα πρωτοβουλία με αμυδρές ελπίδες

Το 2023 κλείνει με αμυδρές ελπίδες για το Κυπριακό. Κατά το νέο έτος 2024, η Κύπρος θα μετρά 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή (1974), που αφήνει τις ανεξίτηλες συνέπειες της διχοτόμησης επί του εδάφους και ανάμεσα στους Κυπρίους. Στον μισό αυτό αιώνα, παρήλθαν ακόμα 20 χρόνια αφότου η Κύπρος εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ενωση (2004). Η κυπριακή ηγεσία φάνηκε έως τώρα ανήμπορη να αξιοποιήσει τη διπλωματική επιτυχία της ένταξης για να ξεπεράσει το πρόβλημα της διαίρεσης.Τι διαφορετικό μπορεί να γίνει με την επικείμενη νέα πρωτοβουλία του ΟΗΕ;

Βαριά κληρονομιά

H κληρονομιά είναι πολύ βαριά και οι προσδοκίες στο ναδίρ. Αυτές τις ημέρες προστίθεται ακόμα μία τραγική επέτειος: τα 60 χρόνια από τα «ματωμένα Χριστούγεννα», το ξέσπασμα των δικοινοτικών ταραχών του 1963-64, μόλις 3 χρόνια μετά την Ανεξαρτησία. Οι απαγωγές και οι εξαφανίσεις αμάχων στιγμάτισαν τότε βαθιά τη ζωή των Τουρκοκυπρίων. Δέκα χρόνια μετά, το 1974, ολοκληρώθηκε η τραγωδία. Ηταν η σειρά των Ελληνοκυπρίων να καταβάλουν το πιο ακριβό τίμημα, με χιλιάδες νεκρούς, αγνοούμενους και πρόσφυγες.

Ποια θα είναι η τύχη της αποστολής της νέας απεσταλμένης του ΟΗΕ, της Κολομβιανής Μαρία Ανχελα Κουεγιάρ; Τα αρχεία του Οργανισμού για την πορεία του Κυπριακού από την εποχή που ανέλαβε την αποστολή διατήρησης της ειρήνης (peacekeeping) στο νησί τον Μάρτιο του 1964 αποτελούν την πλέον κατατοπιστική πηγή για να κατανοήσει κανείς το Κυπριακό. Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν διεξαχθεί δεκάδες γύροι διαπραγματεύσεων, προτάσεων και σχεδίων, με μικρές ή μεγαλύτερες ευκαιρίες για λύση. Οι προτάσεις του γ.γ. του ΟΗΕ, ιδίως το 2004 και το 2017, έδειξαν ότι υπήρχαν τα περιθώρια για έναν λογικό συμβιβασμό ώστε το νησί να επανενωθεί. Μπορεί να ανασυγκροτηθεί το πλαίσιο μιας αμοιβαίας αποδεκτής συμφωνίας;

Η παρούσα κυπριακή ηγεσία υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη επωμίζεται την ευθύνη να κάνει πολύ λεπτούς χειρισμούς. Κρίνεται ήδη η ικανότητά της να προβλέψει τις εξελίξεις και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε να επανεκκινήσουν οι διαπραγματεύσεις – θεωρητικά από εκεί που έμειναν τον Ιούλιο του 2017 στο Κραν Μοντανά: «Είμαστε πανέτοιμοι, έχουμε την πολιτική βούληση, έχουμε στο μυαλό μας πώς θα κινηθούμε…» ανέφερε (21/12) ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης. Αλλά προσθέτει: «Είμαι σίγουρος ότι η άλλη πλευρά ενδεχομένως να κινηθεί σε κατευθύνσεις έτσι ώστε να οδηγήσει την όλη κατάσταση σε αδιέξοδο για να προωθήσει άλλες επιλογές».

Με ποικίλες δημόσιες τοποθετήσεις ο Χριστοδουλίδης δείχνει ότι αναμένει πολλά από τον ΟΗΕ, ενδεχομένως πολύ περισσότερα από όσα ο ίδιος είναι διατεθειμένος να πράξει ύστερα από 6 χρόνια ακινησίας. Διατυπώνει επίσης την εκτίμηση από τώρα ότι η τουρκική πλευρά θέλει να σπρώξει τις συνομιλίες σε αδιέξοδο. Δεν είναι, όμως, η πρώτη φορά που η κυπριακή ηγεσία πέφτει εντελώς έξω στις εκτιμήσεις της, ενώ ο ΟΗΕ χρεώνει την ευθύνη για το αδιέξοδο στην απουσία πολιτικής βούλησης και των δύο πλευρών.

Διπλωματικοί ελιγμοί

Στην Τουρκία καταγράφεται κινητικότητα τις τελευταίες ημέρες. Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν κάλεσε ξαφνικά στην Αγκυρα τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ και άφησε να διαρρεύσει στον Τύπο (18/12) ότι του έκανε «συστάσεις να περιορίσει τις αχρείαστες δηλώσεις του», «να μη λέει κουβέντες που θα του δέσουν τα χέρια». Είναι προφανές ότι η τουρκική διπλωματία κάνει λεπτομερή επεξεργασία των θέσεών της ενόψει της αποστολής Κουεγιάρ.

Η δημόσια προβολή θέσεων για «δύο κράτη» και «ίσο καθεστώς αναγνώρισης», για όσους καλά γνωρίζουν τι συμβαίνει στο παρασκήνιο, αποτελούν αρχικές διαπραγματευτικές θέσεις. Σε περίπτωση που υπάρξει ευελιξία, η Τουρκία θα κατευθύνει τον Ερσίν Τατάρ να είναι «εντός ακτίνας» διαπραγμάτευσης συμφωνίας. Με τον τρόπο αυτό, το βάρος των χειρισμών και των πολιτικών αποφάσεων θα πέφτει εξίσου στον Τατάρ και τον Χριστοδουλίδη. Δεν θα είναι εύκολο το «παιχνίδι ευθυνών», ούτε αρκετό για να αποτρέψει την καταστροφή της νέας προσπάθειας.

Η τουρκική διπλωματία προβαίνει επίσης σε συγκροτημένες κινήσεις για να βελτιώσει τη θέση της στην ευρύτερη εικόνα του Κυπριακού. Το άνοιγμα Ερντογάν προς την Ελλάδα και η σταθερή ενίσχυση του κλίματος εμπιστοσύνης, παράλληλα με τον πολιτικό διάλογο για τις ελληνοτουρκικές διαφορές, επιβεβαιώθηκαν τον Δεκέμβριο. Επεται συνέχεια τον Μάρτιο του 2024.

Στις Βρυξέλλες, οι διεργασίες σε σχέση με τα ευρωτουρκικά δείχνουν επίσης ότι ο Ταγίπ Ερντογάν με κανέναν τρόπο δεν θέλει να γίνει το Κυπριακό εμπόδιο στην αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση και την απελευθέρωση της βίζας. Το τελευταίο που θα ήθελαν ο Ερντογάν και ο Τούρκος ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν είναι ένας άτεγκτος Ερσίν Τατάρ στο τραπέζι του ΟΗΕ. Ηδη, φρόντισαν να απομακρύνουν από δίπλα του τον πρωτοσύμβουλό του, Εργκιούν Ολγκούν, έναν εμμονικό Τουρκοκύπριο διπλωμάτη που θήτευσε δίπλα στον Ραούφ Ντενκτάς.

Ισχυρές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αξιολογούν τις προθέσεις και του Νίκου Χριστοδουλίδη. Η κυρίαρχη άποψη είναι να μην επιβαρυνθεί η συζήτηση για τα ευρωτουρκικά με το Κυπριακό. Η τουρκική διπλωματία πιέζει να δοθεί εντολή από το Συμβούλιο στην Επιτροπή να διεξαγάγει τις τεχνικές συζητήσεις για την τελωνειακή ένωση χωρίς προϋποθέσεις. Οι διεργασίες θα εξελιχθούν χρονικά παράλληλα με τη νέα πρωτοβουλία του ΟΗΕ.

Διαπραγματευτική ομάδα

Ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης ανακοίνωσε ότι αρχές του νέου έτους θα καλέσει το Εθνικό Συμβούλιο –τους πολιτικούς αρχηγούς– και θα ορίσει διαπραγματευτική ομάδα. Σταδιακά, η πίεση να καθορίσει γραμμή θα αυξάνεται γιατί ο ΟΗΕ αναζητεί συγκεκριμένες πολιτικές απαντήσεις και όχι ατέρμονες συζητήσεις. Από τα ανοιχτά ζητήματα για τον ΟΗΕ προέχει η εσωτερική πτυχή του Κυπριακού, η περιβόητη πολιτική ισότητα και αποτελεσματική συμμετοχή στις εκτελεστικές εξουσίες ενός κοινού κράτους. Είναι αμφίβολο αν θα επιχειρήσει να βρει έδαφος συνεννόησης χωρίς σύγκλιση στον διαμοιρασμό εξουσίας. Στο παρελθόν αυτό ίσχυσε κατά κόρον και θα αποδειχθεί ξανά το πιο κρίσιμο βήμα για να σπάσει το αδιέξοδο.

Ο Χριστοδουλίδης θα συγκροτήσει ομάδα και θα καλέσει τα κόμματα να ορίσουν εκπροσώπους. Πιο κρίσιμα είναι η συνοχή της ομάδας αυτής και το επίπεδο συνεννόησης μεταξύ των πολιτικών αρχηγών, που είναι από καιρό πολύ χαμηλό. Ο Χριστοδουλίδης έχει εξάλλου επιλέξει μια μικρή ομάδα ανθρώπων γύρω του που ταυτίζονται με τις απόψεις του. Η διαπραγματευτική ομάδα μπορεί να υπάρχει τυπικά, αλλά ο Χριστοδουλίδης θα θελήσει να παραμείνει συγκεντρωτικός στους πιο κρίσιμους χειρισμούς πίσω από τις κλειστές πόρτες.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου