Tο ποδόσφαιρο εντός του γηπέδου είναι σχετικά απλό, είχε πει κάποτε ο Ζεπ Μπλάτερ, ο Ελβετός που ηγήθηκε της FIFA, της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου, επί 17 ολόκληρα χρόνια: «Υπάρχουν κανόνες, ο διαιτητής, ο χρόνος είναι συγκεκριμένος και όλα παίζονται μέσα στις χαραγμένες λευκές γραμμές». Τι γίνεται, όμως, με το ποδόσφαιρο εκτός γηπέδων, ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά προϊόντα παγκοσμίως;

Μετά τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις τον Μάιο του 2015 ο Ζεπ Μπλάτερ υποχρεώθηκε να αποχωρήσει απαξιωμένος από την προεδρία ενός παγκόσμιου οργανισμού, που απέκτησε μεγαλύτερη ισχύ και από τον ΟΗΕ, καθώς αποκαλύφθηκε ότι λειτουργούσε με μεθόδους που θύμιζαν οργανώσεις της Μαφίας ή των καρτέλ του Μεξικού. Τι γίνεται, όμως, με την κληρονομιά που άφησε πίσω του, όπως η διοργάνωση του Μουντιάλ του Κατάρ, που ελάχιστοι άνθρωποι στον πλανήτη πιστεύουν ότι θα έπρεπε να γίνει εκεί, με εξαίρεση εκείνους που θα αποκομίσουν δισεκατομμύρια κέρδη; Κάποιοι ξεκίνησαν να το κάνουν ήδη από τις 2 Δεκεμβρίου του 2010 και μετά, την ημέρα που ανακοινώθηκε στη Ζυρίχη, μετά από μια ψηφοφορία σε «πακέτο», ότι η Ρωσία θα αναλάμβανε τη διοργάνωση του 2018 και το Κατάρ του 2022.

Δύο αναπάντεχες νικήτριες

Ήταν η πρώτη φορά που ανακοινώθηκαν δύο διοργανώσεις μαζί. Ο λόγος ήταν απλός. Η FIFA είχε ανοιχτεί πολύ οικονομικά και χρειαζόταν να πουλήσει προκαταβολικά τα δύο επόμενα Μουντιάλ σε «πακέτο» για να εξασφαλίσει μεγαλύτερα κέρδη. Κατά τη διάρκεια της τελετής ο πρίγκιπας Ουίλιαμ και ο Ντέιβιντ Μπέκαμ, «πρεσβευτές» της αγγλικής υποψηφιότητας, άκουσαν εμβρόντητοι ότι το ευρωπαϊκό Μουντιάλ θα πήγαινε στη χώρα του Πούτιν, που δεν ήταν βεβαίως τότε πιο δημοκράτης από σήμερα. Και ο Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, επίσης παρών στην αίθουσα, με τις ευλογίες του ίδιου του Μπάρακ Ομπάμα, έμεινε με ανοιχτό το στόμα όταν είδε τον φάκελο να ανοίγει και να γράφει Κατάρ.

Δυο χώρες με τεράστια θέματα στη στοιχειώδη τήρηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων υποσκέλισαν δυτικές Δημοκρατίες πάνω στο νήμα. Όπως αποδείχθηκε αργότερα, για να γίνει αυτό είχε χρειαστεί να μεταπειστούν κάποια από τα 22 μέλη της Επιτροπής που πήρε αυτή την απόφαση. Οι σεΐχηδες ήθελαν οπωσδήποτε τη διοργάνωση. Είχαν αποφασίσει ότι τα σπορ και κυρίως το ποδόσφαιρο θα γινόταν η συγκολλητική ουσία της νέας ταυτότητας ενός έθνους 300.000 ανθρώπων, που ζουν σε ένα μικρό κομμάτι γης μέσα στην έρημο, περικυκλωμένοι από πολύ μεγαλύτερους και ισχυρότερους γείτονες. Οι ψήφοι των τριών εκπροσώπων της Αφρικής κόστισαν, όπως αποδείχθηκε αργότερα, 1,5 εκατ. καθεμιά. Για τους υπόλοιπους δεν ξέρουμε. Έτσι κι αλλιώς, από τα 22 μέλη εκείνης της εποχής μόνο ένα έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Μετά τις καταγγελίες κάποιοι εξαφανίστηκαν, κάποιοι παραιτήθηκαν, κάποιοι υψηλόβαθμοι παράγοντες μπήκαν στη φυλακή. Όχι ο Μπλάτερ, ούτε το δεξί του χέρι, ο Μισέλ Πλατινί, ο οποίος έπαιξε ρόλο-κλειδί στη «νίκη» του Κατάρ. Σε αυτούς απλώς απαγορεύτηκε να ασχοληθούν ξανά με τα διοικητικά του ποδοσφαίρου.

Ο ίδιος ο Μπλάτερ δεν υποστήριζε το Κατάρ, όπως είπε. Αργότερα αναγκάστηκε να βρει ένα αφήγημα περί ανοίγματος του ποδοσφαίρου στη Μέση Ανατολή και στον αραβικό κόσμο. Έφτασε, μάλιστα, στο σημείο να ισχυρίζεται ότι το «Μουντιάλ της Ερήμου» θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ειρήνευση της περιοχής. Όλα αυτά, βεβαίως, ήταν αστειότητες, που προσπαθούσαν να αποστρέψουν το βλέμμα από ένα τεράστιο σκάνδαλο.

Το Κατάρ είχε άφθονο χρήμα για να «διαφημίσει» την υποψηφιότητά του. Είχε, όμως, και ένα άλλο πλεονέκτημα. Δεν είχε ούτε γήπεδα ούτε αρκετά ξενοδοχεία ούτε άλλες υποδομές για να φιλοξενήσει μια τέτοια διοργάνωση. Υποσχέθηκε να τα κάνει, σε συνεργασία με ξένες εταιρείες, που είδαν εκεί μια τεράστια ευκαιρία για αποδοτικές επενδύσεις.

Μια μεγάλη γαλλική επιτυχία

H μεγάλη γαλλική αλυσίδα Accor άρχισε να χτίζει ξενοδοχεία στην Ντόχα με πυρετώδεις ρυθμούς. Αργότερα συμφώνησε με την κυβέρνηση ότι θα διαθέσει 60.000 δωμάτια κάθε τύπου για τους επισκέπτες της μεγάλης ποδοσφαιρικής διοργάνωσης.

Η Γαλλία μοιάζει να είναι ο μεγάλος νικητής της διοργάνωσης πριν καν αυτή ξεκινήσει. Εντάξει, μετά το ίδιο το Κατάρ. Λίγες ημέρες πριν την κρίσιμη ψηφοφορία, στα τέλη Νοεμβρίου του 2010, στο Προεδρικό Μέγαρο στο Παρίσι ο Νικολά Σαρκοζί κάλεσε σε γεύμα τον Μισέλ Πλατινί, άλλοτε το «10 το καλό» της Γαλλίας και στη συνέχεια πρόεδρο της UEFA, της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, και δεξί χέρι του Μπλάτερ. Το υψηλόβαθμο στέλεχος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας και προδιαγραφόμενος τότε για διάδοχος του Ελβετού του μέντορα αντίκρισε μπροστά του, εκτός από τον Γάλλο Πρόεδρο, και τον εμίρη του Κατάρ. Όπως είπε ο ίδιος αργότερα, δεν του υποδείχθηκε να ψηφίσει υπέρ του Κατάρ, απλώς του ειπώθηκε ότι αυτό θα ήταν καλό για τη Γαλλία. Και τελικά αυτό έκανε μερικές ημέρες μετά. Μαζί με αυτόν και άλλες τρεις ψήφοι που επηρέαζε. Έτσι, ενώ τα προγνωστικά μιλούσαν για ένα αποτέλεσμα 12-10 υπέρ των ΗΠΑ, τελικά προέκυψε το τελικό 14-8 υπέρ του Εμιράτου.

Ποιο ήταν το συμφέρον της Γαλλίας; Μεταξύ άλλων, μία ημέρα μετά την ανάθεση του Μουντιάλ ανακοινώθηκε ότι το Κατάρ προτίθεται να «αναβαθμίσει» την αεροπορία του με 24 νέα αεροσκάφη Ραφάλ, συνολικού κόστους 6,5 δισ. ευρώ. Λίγους μήνες αργότερα ένα κρατικό ταμείο του Κατάρ και πάλι αγόραζε την αγαπημένη ομάδα του Σαρκοζί και βρισκόμενη στα πρόθυρα της χρεοκοπίας Παρί Σεν Ζερμέν. Κατά σύμπτωση σε ένα τέτοιο κρατικό καταριανό ταμείο βρήκε «δουλειά» και ο γιος του Μισέλ Πλατινί.

Δεν ήταν, φυσικά, η πρώτη φορά που ακούστηκαν φήμες για εξαγορά ψήφων. Αυτό έχει ουσιαστικά επιβεβαιωθεί και για το Μουντιάλ της Γερμανίας το 2006 και για εκείνο της Αφρικής το 2010. Αλλά αυτό που συνέβη με το φετινό Μουντιάλ ήταν πραγματικά χοντροκομμένο. Όλοι μιλούσαν για την ποδοσφαιρική «εξαγορά του αιώνα».

Τελικά, μπορούσαν και χειμώνα

Γι’ αυτόν τον λόγο τα τρία επόμενα χρόνια πολλοί είπαν ότι η απόφαση έπρεπε να ανακληθεί. Βασικό επιχείρημα ότι ένα Μουντιάλ το καλοκαίρι στην έρημο θα είναι απάνθρωπο για αθλητές και οπαδούς. Το αίτημα για μετάθεση τον χειμώνα συνάντησε τη σφοδρή αντίδραση των εκπροσώπων των μεγάλων ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων. Μέχρι που κάποια στιγμή όλοι τους προσκλήθηκαν στην Ντόχα. Πρώτος και καλύτερος ο πρόεδρος της γερμανικής Μπάγερν, αλλά και της Ένωσης Ευρωπαϊκών Συλλόγων Καρλ Χάιντς Ρουμενίγκε. Για κακή του τύχη όταν γύρισε στο Μόναχο, κάποιοι υπερβολικά ευσυνείδητοι τελωνειακοί αποφάσισαν να του ανοίξουν τη βαλίτσα, όπου βρήκαν δύο ρολόγια Rolex αξίας 95.000 ευρώ. Ήταν δώρο από έναν φίλο, όπως είπε ο ίδιος, χωρίς να τον κατονομάσει, και πλήρωσε το πρόστιμο που του επιβλήθηκε. Ξαφνικά άρχισε να υποστηρίζει τη διοργάνωση αλλά και τη μετάθεσή της τον χειμώνα. Κατά σύμπτωση, η Qatar Airways αποφάσισε να δώσει μια χορηγία άνευ προηγουμένου στην ομάδα του Μονάχου: ολοστρόγγυλα 25 εκατ. τον χρόνο για να γράψει το όνομά της στο μανίκι της κόκκινης φανέλας. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Γερμανικές εταιρείες πήραν το έργο κατασκευής εκατοντάδων χιλιομέτρων σιδηροδρόμων σε μια χώρα που όλοι κινούνται με αυτοκίνητα.

Λίγο αργότερα το κανάλι bein, το αθλητικό αντίστοιχο του επίσης καταριανού Al Jazeera, έκανε μια πολύ γενναιόδωρη προσφορά στη γερμανική Bundesliga για τα τηλεοπτικά δικαιώματά της. Συνολικά 40 εκατ. τοn χρόνο, από τα 11 που έδινε μέχρι τότε ο προκάτοχός της. Φυσικά, το ίδιο είχε γίνει και με τα πρωταθλήματα της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας. Οι Καταριανοί στήριζαν με τη γενναιοδωρία τους το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο. Και oι Ευρωπαίοι αποφάσισαν ότι μπορούν και τοn χειμώνα.

Ωραίο μου ποδοσφαιρικό πλυντήριο

Ο τελικός του 1978 ήταν για μένα μια από τις πρώτες ποδοσφαιρικές απογοητεύσεις. Υποστήριζα την Ολλανδία και την είδα να υποκύπτει όχι μόνο στα μαγικά του Μάριο Κέμπες, αλλά κυρίως -στα δικά μου μάτια, τουλάχιστον- σε εκείνη τη ζωώδη σκληρότητα που εξέπεμπε η ομάδα της Αργεντινής με τα βρόμικα φάουλ και την επιστράτευση κάθε μέσου για να πάρει τη νίκη. Μπορεί να είχα δει κάποια εικόνα του στρατηγού με τη στολή στην εξέδρα, αλλά ήμουν πολύ μικρός για να γνωρίζω τότε τι εστί δικτατορία του Βιντέλα. Όπως πολλοί Αργεντινοί είπαν αργότερα, απολογούμενοι που πανηγύρισαν σαν τρελοί, πως δεν γνώριζαν ότι είχαν γίνει μαριονέτες ενός φονικού καθεστώτος, που χειρουργικά και αδίστακτα αξιοποίησε τη μέθοδο του ξεπλύματος μέσω του αθλητισμού. Μου είναι δύσκολο τώρα να δεχτώ ότι αγνοούσαν πως σε απόσταση 500 μ. από το γήπεδο του τελικού υπήρχαν οι φυλακές, όπου βασανίζονταν όσοι τολμούσαν να αντιδράσουν στο καθεστώς.

Αυτή είναι η μοίρα του ποδοσφαίρου. Είναι πολύ δημοφιλές, γι’ αυτό έχει χρησιμοποιηθεί συχνά για να ξεπλύνει καθεστώτα. Το έκανε τότε η Αργεντινή, το έκανε πριν τέσσερα χρόνια ο Πούτιν. Ήθελε να δείξει μια Ρωσία ανοιχτή και φιλική προς τον υπόλοιπο κόσμο, όπως είπε ο Μπλάτερ. Το κάνει τώρα και το Κατάρ. Ο Χασάν Αλ Ταουάντι, ο επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής, δεν γνωρίζει τίποτα για τα χιλιάδες θύματα στα εργοτάξια του θανάτου. Θέλει να μας παρουσιάσει, λέει, τη γοητεία της παραδοσιακής αραβικής φιλοξενίας.

Άκουσα πρόσφατα ότι κάποιο κρατικό ταμείο του Κατάρ εκδήλωσε ενδιαφέρον για πιθανή εξαγορά της Λίβερπουλ από τους σημερινούς Αμερικανούς ιδιοκτήτες, που έχασαν την όρεξή τους για «μπάλα» από τη στιγμή που ακυρώθηκε το όνειρό τους για μια ευρωπαϊκή Σούπερ Λιγκ. Αυτή θα είναι μια ποδοσφαιρική απογοήτευση πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των παιδικών μου χρόνων. Το τέλος μιας ψευδαίσθησης, που συντηρώ γνωρίζοντας ότι είναι τέτοια.

Το ποδόσφαιρο είναι ίσως η μεγαλύτερη επιχείρηση παγκοσμίως. Αλλά για μένα είναι και το Homebaked Anfield, το καφέ-τυροπιτάδικο απέναντι από το Άνφιλντ. Όχι γιατί μου αρέσουν οι αγγλικές πίτες, αλλά γιατί οι κυρίες που το τρέχουν ζουν ακριβώς από αυτή τη νοσταλγία μιας άλλης εποχής, τότε που το εισιτήριο για το γήπεδο έκανε όσο ένα πακέτο τσιγάρα. Ζουν από τις εισπράξεις τις ημέρες των αγώνων. Είναι οι μικροπωλητές που ακόμα δεν έχουν εκδιωχθεί από τα γύρω σοκάκια με τα παλιωμένα σπίτια με τα κόκκινα τούβλα. Είναι τα γραφεία της οργάνωσης των οπαδών, που αγωνίστηκε επί δεκαετίες για να βγει στο φως η αλήθεια για την τραγωδία του Χίλσμπορο.

Ο ρόλος των χορηγών

Το ποδόσφαιρο, όμως, είχε αρχίσει να αργοπεθαίνει ακριβώς από εκείνο το Μουντιάλ της Αργεντινής. Το 1974 ο Ζεπ Μπλάτερ είχε αναλάβει βοηθός του Βραζιλιάνου προέδρου Ζοάο Χαβελάνζ και ήταν αυτός που ανακάλυψε ότι μπορεί να φέρει άφθονο χρήμα μέσω των χορηγών. Το 1978 ήταν το πρώτο Μουντιάλ με χορηγούς. Coca-Cola, Adidas και ο κατάλογος άρχισε να μεγαλώνει κάθε τετραετία. Η ανάγκη για εξεύρεση πόρων για να ενισχυθεί το ποδόσφαιρο στις φτωχογειτονιές του πλανήτη έγινε αυτοσκοπός και άλλοθι της απληστίας. Έτσι φτάσαμε σε ένα σημείο να μην ξέρει κανείς από πού ήρθαν και γιατί πληρώθηκαν αυτά τα 2 εκατ. φράγκα από τον Μπλάτερ στον Πλατινί. Έτσι φτάσαμε σε ένα Παγκόσμιο Κύπελλο όπου μια βραδιά στο μεσαίας κατηγορίας ξενοδοχείο θα κοστίζει 2.000 ευρώ. Έτσι φτάσαμε σε ένα Μουντιάλ που ακόμα και αυτοί που θα το δουν θα ξέρουν ότι κουβαλάει το στίγμα μιας τεράστιας απάτης απέναντι στην ίδια την ανθρώπινη φύση.