Όλη η Ελλάδα Μανωλάδα
Διονύσης Γουσέτης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2008-05-03
Σε έγγραφό του, ο Συνήγορος του Πολίτη συνοψίζει τα δημοσιεύματα για τα πρόσφατα γεγονότα στη Μανωλάδα Ηλείας:
«Εκατοντάδες μετανάστες διαβιούν σε συνθήκες εξαθλίωσης, υπό καθεστώς ουσιαστικού περιορισμού της ελευθερίας τους, καθώς οι εργοδότες τους -ιδιοκτήτες τοπικών θερμοκηπίων παραγωγής φράουλας, τα οποία αναφέρονται και ως θερμοκήπια της ‘ντροπής’- έχουν δημιουργήσει ένα πλαίσιο ελέγχου των δραστηριοτήτων τους, ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο τους.
»Κατά παράβαση του νόμου, οι αλλοδαποί αμείβονται εξαιρετικά χαμηλά, απασχολούνται υπό συνθήκες που δεν πληρούν, έστω υποτυπωδώς, τους αποδεκτούς όρους εργασίας, ενώ επιπρόσθετα υποχρεώνονται να καταβάλλουν σημαντικό μέρος της ισχνής αμοιβής τους στους εργοδότες τους για την κατανάλωση βασικών αγαθών και υπηρεσιών που αυτοί αποκλειστικά τους παρέχουν (ενοίκιο για άθλια στέγη, υποτυπώδη παροχή ύδρευσης, ενίοτε και ηλεκτρισμού, αγορά βασικών τροφίμων, αλλά και παροχή «προστασίας»). Εφόσον αυτό αληθεύει, είναι προφανές ότι τα εν λόγω καταστήματα δεν υπόκεινται σε κανένα φορολογικό, αγορανομικό ή υγειονομικό έλεγχο.
»Επίσης, στους καταυλισμούς αυτούς υπάρχει σημαντικός αριθμός παιδιών, τα οποία απασχολούνται υπό τους ίδιους ιδιαίτερα σκληρούς όρους εργασίας, αμειβόμενα, ωστόσο, με σημαντικά χαμηλότερο ημερομίσθιο. Ορισμένοι εργοδότες, στο τέλος των εργασιών καταγγέλλουν τους παράνομα διαμένοντες μετανάστες στην Αστυνομία, προκειμένου να αποφύγουν την καταβολή των δεδουλευμένων».
Τα παραπάνω περιγράφουν δυο παράλληλα φαινόμενα. Στο κοινωνικό επίπεδο έναν ακραίο ρατσισμό. Στο εργασιακό επίπεδο ένα καθεστώς διαφθοράς. Η περιγραφή αφορά μια τοπική κοινωνία και μια επιχείρηση, φαίνεται όμως ότι τα δυο φαινόμενα είναι απαραίτητα συστατικά για τη λειτουργία των περισσοτέρων ελληνικών μικρομεσαίων αγροτικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων, που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία. Οι επιχειρήσεις αυτές υφίστανται διπλή πίεση. Από τη μια δεν είναι επιχειρήσεις έντασης κεφαλαίου και από την άλλη δεν μπορούν να είναι ούτε έντασης εργασίας αν δουλεύουν νόμιμα: τα ημερομίσθια στην Ελλάδα, προσαυξημένα κατά τις εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές, είναι μη ανταγωνιστικά με εκείνα των γειτονικών μας χωρών, για να μη μιλήσουμε για χώρες της Μ. Ανατολής, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής. Μόνη διέξοδος επιβίωσης είναι η άγρια παράνομη εκμετάλλευση φτηνής εργατικής δύναμης. Στην Ελλάδα, μια τέτοια διέξοδος είναι απολύτως εφικτή, αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία δε χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης. Είμαστε μια κοινωνία που εμπιστεύεται αυταρχικούς θεσμούς σε συντριπτικά ποσοστά -στρατός 83%, εκκλησία 77%- και δημοκρατικούς θεσμούς, όπως πολιτικά κόμματα, σε ποσοστό μόλις 23%. Η περίπτωση της Μανωλάδας θυμίζει πολλά περιστατικά «τοπικών κοινωνιών», με πιο εντυπωσιακά εκείνα των Ζωνιανών Ρεθύμνου, της Αμαρύνθου Ευβοίας, της Ιστιαίας. Η διαφθορά αποτελεί προϊόν ανάγκης, μαζί και κουλτούρα. Είναι τόσο διαδεδομένη, ώστε μέχρι και υπουργός απασχόλησης (Β. Μαγγίνας) απασχολούσε ανασφάλιστους εργάτες μετανάστες.
Η έκταση του φαινομένου δεν διαφεύγει από τον Συνήγορο, ο οποίος σημειώνει ότι η κατάσταση «δεν χαρακτηρίζει ούτε αφορά αποκλειστικά το νομό [Ηλείας]. Πιθανολογείται σφόδρα ότι αφορά και αρκετές άλλες αγροτικές περιοχές της Χώρας που αναπτύσσουν στον πρωτογενή τομέα παραγωγής δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν υψηλή ένταση ανειδίκευτης εργασίας. Άλλωστε, οι προαναφερόμενες εργασιακές σχέσεις και τα συνεπαγόμενα προβλήματα ήταν κοινά, σχεδόν αποτελούσαν παγιωμένη μορφή απασχόλησης αλλοδαπών εργαζομένων στις γεωργικές καλλιέργειες της Χώρας, στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του 1990».
Η διαφθορά του κυκλώματος της φράουλας ολοκληρώνεται με την απάτη στην διάθεσή της. Θυμάμαι τη λαϊκή αγορά του Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας. Στον ίδιο πάγκο ο ίδιος πωλητής διέθετε φράουλες με ορμόνες, μεγάλες σαν αυτές της Μανωλάδας, αλλά και μικρές σαν αυτές που τρώγαμε κάποτε. Οι δεύτερες, με ένδειξη «βιολογικές», είχαν πενταπλάσια τιμή. Ο καταναλωτής ήξερε τι αγόραζε. Εδώ ο καταναλωτής εξαπατάται, αφού του αποκρύπτεται η μέθοδος παραγωγής.
Και ο συνήγορος ολοκληρώνει το έγγραφό του με τα «εύλογα ερωτηματικά» που θέτει για την εύρυθμη λειτουργία όλων των εμπλεκομένων αρχών: το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας, το ΙΚΑ, τον ΟΓΑ, την τοπική αυτοδιοίκηση, την αστυνομία. Πρόκειται για εγκληματική αμέλεια ή για κρατική σύμπραξη στο έγκλημα; Τίποτα από τα δυο. Πρόκειται για κρατικό εθισμό στη διαφθορά, εθισμό που, όμως, διαπερνά όλη την κοινωνία. Όλοι ξέρουν ότι αν σε επισκεφτεί για έλεγχο η ΣΔΟΕ πρέπει να λαδώσεις ή ότι αν έχεις μέσον σβήνεις τις κλήσεις της τροχαίας. Κανείς όμως δεν οργίζεται. Θεωρείται περίπου φυσιολογικό. Θυμάμαι ένα από τα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση όταν σπούδαζα στη Γαλλία. Γράφαμε διαγώνισμα χωρίς επιτήρηση και κανένας δεν καταδεχόταν να αντιγράψει από το διπλανό του. Κανένας εκτός από εμάς τους Έλληνες, που την απάτη της αντιγραφής τη θεωρούσαμε μαγκιά και εκείνους που δεν αντέγραφαν ξενέρωτους.
Και επειδή αν αγοράσετε φράουλες έχετε 95% πιθανότητα να είναι Μανωλάδας, όταν θα τις τρώτε σκεφτείτε πόσος πόνος είναι συμπυκνωμένος στη μπουκιά σας.
e-mail: diongous@central.ntua.gr
«Εκατοντάδες μετανάστες διαβιούν σε συνθήκες εξαθλίωσης, υπό καθεστώς ουσιαστικού περιορισμού της ελευθερίας τους, καθώς οι εργοδότες τους -ιδιοκτήτες τοπικών θερμοκηπίων παραγωγής φράουλας, τα οποία αναφέρονται και ως θερμοκήπια της ‘ντροπής’- έχουν δημιουργήσει ένα πλαίσιο ελέγχου των δραστηριοτήτων τους, ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο τους.
»Κατά παράβαση του νόμου, οι αλλοδαποί αμείβονται εξαιρετικά χαμηλά, απασχολούνται υπό συνθήκες που δεν πληρούν, έστω υποτυπωδώς, τους αποδεκτούς όρους εργασίας, ενώ επιπρόσθετα υποχρεώνονται να καταβάλλουν σημαντικό μέρος της ισχνής αμοιβής τους στους εργοδότες τους για την κατανάλωση βασικών αγαθών και υπηρεσιών που αυτοί αποκλειστικά τους παρέχουν (ενοίκιο για άθλια στέγη, υποτυπώδη παροχή ύδρευσης, ενίοτε και ηλεκτρισμού, αγορά βασικών τροφίμων, αλλά και παροχή «προστασίας»). Εφόσον αυτό αληθεύει, είναι προφανές ότι τα εν λόγω καταστήματα δεν υπόκεινται σε κανένα φορολογικό, αγορανομικό ή υγειονομικό έλεγχο.
»Επίσης, στους καταυλισμούς αυτούς υπάρχει σημαντικός αριθμός παιδιών, τα οποία απασχολούνται υπό τους ίδιους ιδιαίτερα σκληρούς όρους εργασίας, αμειβόμενα, ωστόσο, με σημαντικά χαμηλότερο ημερομίσθιο. Ορισμένοι εργοδότες, στο τέλος των εργασιών καταγγέλλουν τους παράνομα διαμένοντες μετανάστες στην Αστυνομία, προκειμένου να αποφύγουν την καταβολή των δεδουλευμένων».
Τα παραπάνω περιγράφουν δυο παράλληλα φαινόμενα. Στο κοινωνικό επίπεδο έναν ακραίο ρατσισμό. Στο εργασιακό επίπεδο ένα καθεστώς διαφθοράς. Η περιγραφή αφορά μια τοπική κοινωνία και μια επιχείρηση, φαίνεται όμως ότι τα δυο φαινόμενα είναι απαραίτητα συστατικά για τη λειτουργία των περισσοτέρων ελληνικών μικρομεσαίων αγροτικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων, που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία. Οι επιχειρήσεις αυτές υφίστανται διπλή πίεση. Από τη μια δεν είναι επιχειρήσεις έντασης κεφαλαίου και από την άλλη δεν μπορούν να είναι ούτε έντασης εργασίας αν δουλεύουν νόμιμα: τα ημερομίσθια στην Ελλάδα, προσαυξημένα κατά τις εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές, είναι μη ανταγωνιστικά με εκείνα των γειτονικών μας χωρών, για να μη μιλήσουμε για χώρες της Μ. Ανατολής, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής. Μόνη διέξοδος επιβίωσης είναι η άγρια παράνομη εκμετάλλευση φτηνής εργατικής δύναμης. Στην Ελλάδα, μια τέτοια διέξοδος είναι απολύτως εφικτή, αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία δε χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης. Είμαστε μια κοινωνία που εμπιστεύεται αυταρχικούς θεσμούς σε συντριπτικά ποσοστά -στρατός 83%, εκκλησία 77%- και δημοκρατικούς θεσμούς, όπως πολιτικά κόμματα, σε ποσοστό μόλις 23%. Η περίπτωση της Μανωλάδας θυμίζει πολλά περιστατικά «τοπικών κοινωνιών», με πιο εντυπωσιακά εκείνα των Ζωνιανών Ρεθύμνου, της Αμαρύνθου Ευβοίας, της Ιστιαίας. Η διαφθορά αποτελεί προϊόν ανάγκης, μαζί και κουλτούρα. Είναι τόσο διαδεδομένη, ώστε μέχρι και υπουργός απασχόλησης (Β. Μαγγίνας) απασχολούσε ανασφάλιστους εργάτες μετανάστες.
Η έκταση του φαινομένου δεν διαφεύγει από τον Συνήγορο, ο οποίος σημειώνει ότι η κατάσταση «δεν χαρακτηρίζει ούτε αφορά αποκλειστικά το νομό [Ηλείας]. Πιθανολογείται σφόδρα ότι αφορά και αρκετές άλλες αγροτικές περιοχές της Χώρας που αναπτύσσουν στον πρωτογενή τομέα παραγωγής δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν υψηλή ένταση ανειδίκευτης εργασίας. Άλλωστε, οι προαναφερόμενες εργασιακές σχέσεις και τα συνεπαγόμενα προβλήματα ήταν κοινά, σχεδόν αποτελούσαν παγιωμένη μορφή απασχόλησης αλλοδαπών εργαζομένων στις γεωργικές καλλιέργειες της Χώρας, στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του 1990».
Η διαφθορά του κυκλώματος της φράουλας ολοκληρώνεται με την απάτη στην διάθεσή της. Θυμάμαι τη λαϊκή αγορά του Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας. Στον ίδιο πάγκο ο ίδιος πωλητής διέθετε φράουλες με ορμόνες, μεγάλες σαν αυτές της Μανωλάδας, αλλά και μικρές σαν αυτές που τρώγαμε κάποτε. Οι δεύτερες, με ένδειξη «βιολογικές», είχαν πενταπλάσια τιμή. Ο καταναλωτής ήξερε τι αγόραζε. Εδώ ο καταναλωτής εξαπατάται, αφού του αποκρύπτεται η μέθοδος παραγωγής.
Και ο συνήγορος ολοκληρώνει το έγγραφό του με τα «εύλογα ερωτηματικά» που θέτει για την εύρυθμη λειτουργία όλων των εμπλεκομένων αρχών: το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας, το ΙΚΑ, τον ΟΓΑ, την τοπική αυτοδιοίκηση, την αστυνομία. Πρόκειται για εγκληματική αμέλεια ή για κρατική σύμπραξη στο έγκλημα; Τίποτα από τα δυο. Πρόκειται για κρατικό εθισμό στη διαφθορά, εθισμό που, όμως, διαπερνά όλη την κοινωνία. Όλοι ξέρουν ότι αν σε επισκεφτεί για έλεγχο η ΣΔΟΕ πρέπει να λαδώσεις ή ότι αν έχεις μέσον σβήνεις τις κλήσεις της τροχαίας. Κανείς όμως δεν οργίζεται. Θεωρείται περίπου φυσιολογικό. Θυμάμαι ένα από τα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση όταν σπούδαζα στη Γαλλία. Γράφαμε διαγώνισμα χωρίς επιτήρηση και κανένας δεν καταδεχόταν να αντιγράψει από το διπλανό του. Κανένας εκτός από εμάς τους Έλληνες, που την απάτη της αντιγραφής τη θεωρούσαμε μαγκιά και εκείνους που δεν αντέγραφαν ξενέρωτους.
Και επειδή αν αγοράσετε φράουλες έχετε 95% πιθανότητα να είναι Μανωλάδας, όταν θα τις τρώτε σκεφτείτε πόσος πόνος είναι συμπυκνωμένος στη μπουκιά σας.
e-mail: diongous@central.ntua.gr
