Οι σκληρές μεταρρυθμίσεις που θα τεθούν στο τραπέζι
Ελίζα Παπαδάκη, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-09-27
Αβυσσαλέα απόσταση χωρίζει τις προεκλογικές εξαγγελίες της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ από την έκθεση συναγερμού για την οικονομία που τους έχουν υποβάλει τα μεγάλα διμερή επιμελητήρια εξ ονόματος του επιχειρηματικού κόσμου. Ουδέποτε τη σχολίασαν οι διεκδικητές της αυτοδυναμίας. Να απορρίψουν συλλήβδην τις εκεί αυστηρές εισηγήσεις δεν μπορούσαν, στην επεξεργασία τους πήραν μέρος επιφανή τους στελέχη. Αλλά στις 5 Οκτωβρίου θα τις βρούμε μπροστά μας.
Αρχές Σεπτεμβρίου επιδόθηκε στις ηγεσίες και των δύο κομμάτων η έκθεση «Η ελληνική οικονομία σε αναζήτηση στρατηγικής, άξονες και δράσεις μιας μεταρρυθμιστικής πολιτικής» από τα πέντε μεγαλύτερα διμερή εμπορικά επιμελητήρια: Ελληνοαμερικανικό, Ελληνοβρετανικό, Ελληνογαλλικό, Ελληνογερμανικό και Ελληνοϊταλικό. Την έκθεση συνέταξαν ο καθηγητής Γιάννης Στουρνάρας, επιστημονικός διευθυντής του ΙΟΒΕ σήμερα, πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνομόνων την περίοδο 1997-2000 (ένταξη στην ΟΝΕ), της Εμπορικής Τράπεζας κατόπιν.
Και ο Νίκος Βρεττός, διευθύνων σύμβουλος της Boston Consulting Group στην Ελλάδα, η οποία έχει παίξει αποφασιστικό ρόλο στις ιδιωτικοποιήσεις πολλά χρόνια τώρα. Ως υλικό χρησιμοποίησαν ομιλίες των υπουργών Οικονομίας της τελευταίας εικοσαετίας - Στέφανου Μάνου, Γιάννου Παπαντωνίου, Νίκου Χριστοδουλάκη, Γιώργου Αλογοσκούφη, Γιάννη Παπαθανασίου - καθώς και της καθηγήτριας Λούκας Κατσέλη, υπεύθυνης οικονομικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, και συζητήσεις μαζί τους σε ημερίδες που διοργανώθηκαν για το σκοπό αυτό.
Τα επιμελητήρια εκπροσωπούν διεθνείς επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, η έκθεσή τους επικαλύπτεται εξάλλου με ανάλογη έκθεση του ΙΟΒΕ (συντάκτης ο Γιάννης Στουρνάρας και πάλι), όπως και με θέσεις που προβάλλει ο ΣΕΒ. Επιπλέον συμπίπτει σε διάφορα σημεία με εισηγήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΟΟΣΑ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Και οι οικονομικές συνθήκες διαμορφώνονται πλέον εξαιρετικά δύσκολες, με την εξάρτηση της χώρας από ξένα κεφάλαια να έχει οξυνθεί σε υπέρτατο βαθμό. Όποια κυβέρνηση προκύψει στις 5 Οκτωβρίου επομένως δεν θα μπορέσει να αγνοήσει προτάσεις αυτού του τύπου. Αυτό δεν σημαίνει την επιβολή τους άνευ όρων. Αλλά αποσιωπώντας τις προεκλογικά η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, υιοθετώντας επιλεκτικά μόνον όσες ακούγονται ανώδυνες, εμποδίζουν κάθε προετοιμασία για την αντιμετώπισή τους.
Σχέδιο δεκαετίας
Για να ξεπεράσει τα συσσωρευμένα προβλήματα στην οικονομία, η Ελλάδα χρειάζεται ένα σχέδιο διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με ορίζοντα το 2020, ώστε να αναδιατάξει τις παραγωγικές της δυνάμεις, και μέχρι τότε να έχει ρίξει το δημόσιο χρέος στο 75% του ΑΕΠ, την ανεργία στο 4%, να έχει μειώσει το εξωτερικό έλλειμμα κατά 10 μονάδες και να έχει επιτύχει την πραγματική σύγκλιση με την Ευρωζώνη, υποστηρίζεται στην έκθεση. Οι συντάκτες της αντικρούουν τη λογική των πυροσβεστικών, βραχυπρόθεσμων παρεμβάσεων που θα μετέφεραν κόστος στο μέλλον, προκρίνοντας «λελογισμένα» δημοσιονομικά μέτρα ταυτόχρονα με προσαρμογές που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα και θα θέσουν το αναπτυξιακό δυναμικό σε νέες βάσεις. Θεωρούν εφικτό ένα μέσο ετήσιο ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης κοντά στο 4% μέσα στην επόμενη δεκαετία, μιαν αύξηση της απασχόλησης κατά 1% το χρόνο.
Δεν εντοπίζουν τα προβλήματα μονοσήμαντα στο δημόσιο τομέα, επισημαίνοντας ότι «πολλές επιχειρήσεις αντί να επενδύουν, να καινοτομούν και να παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα, καταφεύγουν όλο και συχνότερα στην εμπορική κερδοσκοπία, εις βάρος και του καταναλωτή και του παραγωγού». Αρνητική θεωρούν επίσης την έλλειψη συντονισμού κράτους-παραγωγής, ενώ τάσσονται υπέρ της συγκρότησης ισχυρών ελληνικών επιχειρήσεων («εθνικούς πρωταθλητές» τις ονόμαζαν άλλοτε). Φαίνεται να βρίσκονται έτσι πλησιέστερα σε καθιερωμένες από την εποχή Σημίτη αντιλήψεις του ΠΑΣΟΚ, παρά στο ρηχό νεοφιλελευθερισμό της Ν.Δ., υποδηλώνοντας και την προτίμηση μεγάλου μέρους του ιδιωτικού κεφαλαίου που βρίσκεται στη χώρα μας για μια κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου αύριο, φυσικά υπό τον όρο ότι...
Μεταρρυθμίσεις σημαίνουν ανακατανομές, αλλά ποιες;
Για να προχωρήσει αυτό το σχέδιο η έκθεση διαγράφει μεταρρυθμίσεις σε 9 άξονες, τις οποίες συνοψίζει σε 123 δράσεις. Αυτές συνεπάγονται όμως επιλογές για ανακατανομές εισοδημάτων που δεν είναι διόλου προφανές ότι μπορούν να γίνουν αποδεκτές στην κοινωνία, ούτε άλλωστε ότι δεν υπάρχουν άλλες επιλογές πολύ πιο παραγωγικές. Η κρίσιμη αυτή διάσταση, που δεν φαίνεται να απασχόλησε τους συντάκτες της, επιβάλλει μιαν εις βάθος πολιτική και κοινωνική αντιπαράθεση πάνω στην προτεινόμενη στρατηγική, όχι μόνο για τους γενικούς στόχους αλλά και για επιμέρους παρεμβάσεις, στο βαθμό που επιρρίπτουν κόστος στους ασθενέστερους, και χωρίς ανταλλάγματα.
Στον πρώτο άξονα έτσι, του δημοσιονομικού εξορθολογισμού, προτείνονται μια σειρά μέτρα για τον έλεγχο των δαπανών κατά τα πρότυπα προηγμένων χωρών που οπωσδήποτε χρειάζονται αναλυτική συζήτηση. Ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες φαίνονται ιδίως οι προτάσεις για τη μείωση των αμυντικών δαπανών κατά 10% το χρόνο. Αλλά η ιδέα να θεσπιστεί ως «κανόνας βιωσιμότητας» στα 13 ασφαλιστικά ταμεία, η μέση σύνταξη να αυξάνεται τουλάχιστον 1,5% λιγότερο από τον αντίστοιχο μέσο μισθό, και ταυτόχρονα να εξισωθούν οι παράμετροι όλων των ταμείων με του ΙΚΑ, με την οποία ξεμπερδεύει με το ασφαλιστικό και με τις τεράστιες ανισότητες στο εσωτερικό του η έκθεση, είναι απόλυτα ανεδαφική.
Από την άλλη πλευρά στο φορολογικό σύστημα, γίνονται χρήσιμες υποδείξεις για τη δραστική του απλούστευση, για την κατάργηση προνομιακών ρυθμίσεων, για την υπαγωγή «των περισσότερων» (γιατί όχι όλων; τα κρατικά επιδόματα περιλαμβάνονται πάντως) εισοδημάτων «στην ισχύουσα φορολογική κλίμακα», και πολύ αναλυτικά για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, μεταξύ άλλων με άρση του τραπεζικού απορρήτου για διασταυρώσεις. Πέρα όμως από την αύξηση της φορολογίας στα καύσιμα και τα τσιγάρα και τη θέσπιση περιβαλλοντικού φόρου στα συμβατικά αυτοκίνητα, απουσιάζει κάθε νύξη για αλλαγές που θα οδηγούσαν σε ανακατανομή των φορολογικών βαρών και περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων. Οι μεγάλες μειώσεις συντελεστών που επέβαλαν οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. (πολύ χαμηλότερα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες) λαμβάνονται ως δεδομένες, καμία αναφορά δεν γίνεται στην φορολόγηση της περιουσίας ή των υπεραξιών.
Αντίστοιχα προβληματικές είναι προτάσεις της έκθεσης στον 6ο άξονα για την ευελιξία της εργασίας, όπως η αύξηση της νόμιμης υπερωριακής απασχόλησης και η μείωση του κόστους των υπερωριών, μολονότι αναγνωρίζεται ότι ο μέσος χρόνος εργασίας στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλός, πράγμα που σημαίνει ότι ήδη γίνονται πολλές υπερωρίες αντί να προσλαμβάνονται άνεργοι. Και ενώ αναγνωρίζεται επίσης η «δυαδική αγορά εργασίας» και το χαμηλό επίπεδο των επιδομάτων ανεργίας, οι ανισότητες δεν αντιμετωπίζονται, απλώς προτείνεται περισσότερη ευελιξία, προγράμματα κατάρτισης, και τοπικά σύμφωνα, εξαιρέσεις δηλαδή από τους μίνιμουμ όρους των συλλογικών συμβάσεων. Στις εκτεταμένες παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας και των συλλογικών συμβάσεων δεν γίνεται καμία αναφορά.
Ανάλογα χρειάζεται να αξιολογηθούν οι προτάσεις στους υπόλοιπους άξονες: τον επαναπροσδιορισμό του κράτους, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, την ανάδειξη ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων και καινοτόμων επιχειρήσεων, την παιδεία, το περιβάλλον με πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο, έναν ποιοτικό τουρισμό σε σύνδεση με τον πολιτισμό, τη ναυτιλία, μιαν ανταγωνιστική γεωργία.
Δεν είναι όλες προς απόρριψη, αλλά ούτε βέβαια είναι ταξικά ουδέτερες. Στις 5 Οκτωβρίου, που τα ψέματα θα έχουν τελειώσει, θα τεθούν επί τάπητος. Και αυτός είναι επίσης ένας λόγος γιατί χρειαζόμαστε έναν ισχυρό ΣΥΡΙΖΑ, στη Βουλή και στους αγώνες!
Αρχές Σεπτεμβρίου επιδόθηκε στις ηγεσίες και των δύο κομμάτων η έκθεση «Η ελληνική οικονομία σε αναζήτηση στρατηγικής, άξονες και δράσεις μιας μεταρρυθμιστικής πολιτικής» από τα πέντε μεγαλύτερα διμερή εμπορικά επιμελητήρια: Ελληνοαμερικανικό, Ελληνοβρετανικό, Ελληνογαλλικό, Ελληνογερμανικό και Ελληνοϊταλικό. Την έκθεση συνέταξαν ο καθηγητής Γιάννης Στουρνάρας, επιστημονικός διευθυντής του ΙΟΒΕ σήμερα, πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνομόνων την περίοδο 1997-2000 (ένταξη στην ΟΝΕ), της Εμπορικής Τράπεζας κατόπιν.
Και ο Νίκος Βρεττός, διευθύνων σύμβουλος της Boston Consulting Group στην Ελλάδα, η οποία έχει παίξει αποφασιστικό ρόλο στις ιδιωτικοποιήσεις πολλά χρόνια τώρα. Ως υλικό χρησιμοποίησαν ομιλίες των υπουργών Οικονομίας της τελευταίας εικοσαετίας - Στέφανου Μάνου, Γιάννου Παπαντωνίου, Νίκου Χριστοδουλάκη, Γιώργου Αλογοσκούφη, Γιάννη Παπαθανασίου - καθώς και της καθηγήτριας Λούκας Κατσέλη, υπεύθυνης οικονομικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, και συζητήσεις μαζί τους σε ημερίδες που διοργανώθηκαν για το σκοπό αυτό.
Τα επιμελητήρια εκπροσωπούν διεθνείς επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, η έκθεσή τους επικαλύπτεται εξάλλου με ανάλογη έκθεση του ΙΟΒΕ (συντάκτης ο Γιάννης Στουρνάρας και πάλι), όπως και με θέσεις που προβάλλει ο ΣΕΒ. Επιπλέον συμπίπτει σε διάφορα σημεία με εισηγήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΟΟΣΑ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Και οι οικονομικές συνθήκες διαμορφώνονται πλέον εξαιρετικά δύσκολες, με την εξάρτηση της χώρας από ξένα κεφάλαια να έχει οξυνθεί σε υπέρτατο βαθμό. Όποια κυβέρνηση προκύψει στις 5 Οκτωβρίου επομένως δεν θα μπορέσει να αγνοήσει προτάσεις αυτού του τύπου. Αυτό δεν σημαίνει την επιβολή τους άνευ όρων. Αλλά αποσιωπώντας τις προεκλογικά η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, υιοθετώντας επιλεκτικά μόνον όσες ακούγονται ανώδυνες, εμποδίζουν κάθε προετοιμασία για την αντιμετώπισή τους.
Σχέδιο δεκαετίας
Για να ξεπεράσει τα συσσωρευμένα προβλήματα στην οικονομία, η Ελλάδα χρειάζεται ένα σχέδιο διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με ορίζοντα το 2020, ώστε να αναδιατάξει τις παραγωγικές της δυνάμεις, και μέχρι τότε να έχει ρίξει το δημόσιο χρέος στο 75% του ΑΕΠ, την ανεργία στο 4%, να έχει μειώσει το εξωτερικό έλλειμμα κατά 10 μονάδες και να έχει επιτύχει την πραγματική σύγκλιση με την Ευρωζώνη, υποστηρίζεται στην έκθεση. Οι συντάκτες της αντικρούουν τη λογική των πυροσβεστικών, βραχυπρόθεσμων παρεμβάσεων που θα μετέφεραν κόστος στο μέλλον, προκρίνοντας «λελογισμένα» δημοσιονομικά μέτρα ταυτόχρονα με προσαρμογές που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα και θα θέσουν το αναπτυξιακό δυναμικό σε νέες βάσεις. Θεωρούν εφικτό ένα μέσο ετήσιο ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης κοντά στο 4% μέσα στην επόμενη δεκαετία, μιαν αύξηση της απασχόλησης κατά 1% το χρόνο.
Δεν εντοπίζουν τα προβλήματα μονοσήμαντα στο δημόσιο τομέα, επισημαίνοντας ότι «πολλές επιχειρήσεις αντί να επενδύουν, να καινοτομούν και να παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα, καταφεύγουν όλο και συχνότερα στην εμπορική κερδοσκοπία, εις βάρος και του καταναλωτή και του παραγωγού». Αρνητική θεωρούν επίσης την έλλειψη συντονισμού κράτους-παραγωγής, ενώ τάσσονται υπέρ της συγκρότησης ισχυρών ελληνικών επιχειρήσεων («εθνικούς πρωταθλητές» τις ονόμαζαν άλλοτε). Φαίνεται να βρίσκονται έτσι πλησιέστερα σε καθιερωμένες από την εποχή Σημίτη αντιλήψεις του ΠΑΣΟΚ, παρά στο ρηχό νεοφιλελευθερισμό της Ν.Δ., υποδηλώνοντας και την προτίμηση μεγάλου μέρους του ιδιωτικού κεφαλαίου που βρίσκεται στη χώρα μας για μια κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου αύριο, φυσικά υπό τον όρο ότι...
Μεταρρυθμίσεις σημαίνουν ανακατανομές, αλλά ποιες;
Για να προχωρήσει αυτό το σχέδιο η έκθεση διαγράφει μεταρρυθμίσεις σε 9 άξονες, τις οποίες συνοψίζει σε 123 δράσεις. Αυτές συνεπάγονται όμως επιλογές για ανακατανομές εισοδημάτων που δεν είναι διόλου προφανές ότι μπορούν να γίνουν αποδεκτές στην κοινωνία, ούτε άλλωστε ότι δεν υπάρχουν άλλες επιλογές πολύ πιο παραγωγικές. Η κρίσιμη αυτή διάσταση, που δεν φαίνεται να απασχόλησε τους συντάκτες της, επιβάλλει μιαν εις βάθος πολιτική και κοινωνική αντιπαράθεση πάνω στην προτεινόμενη στρατηγική, όχι μόνο για τους γενικούς στόχους αλλά και για επιμέρους παρεμβάσεις, στο βαθμό που επιρρίπτουν κόστος στους ασθενέστερους, και χωρίς ανταλλάγματα.
Στον πρώτο άξονα έτσι, του δημοσιονομικού εξορθολογισμού, προτείνονται μια σειρά μέτρα για τον έλεγχο των δαπανών κατά τα πρότυπα προηγμένων χωρών που οπωσδήποτε χρειάζονται αναλυτική συζήτηση. Ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες φαίνονται ιδίως οι προτάσεις για τη μείωση των αμυντικών δαπανών κατά 10% το χρόνο. Αλλά η ιδέα να θεσπιστεί ως «κανόνας βιωσιμότητας» στα 13 ασφαλιστικά ταμεία, η μέση σύνταξη να αυξάνεται τουλάχιστον 1,5% λιγότερο από τον αντίστοιχο μέσο μισθό, και ταυτόχρονα να εξισωθούν οι παράμετροι όλων των ταμείων με του ΙΚΑ, με την οποία ξεμπερδεύει με το ασφαλιστικό και με τις τεράστιες ανισότητες στο εσωτερικό του η έκθεση, είναι απόλυτα ανεδαφική.
Από την άλλη πλευρά στο φορολογικό σύστημα, γίνονται χρήσιμες υποδείξεις για τη δραστική του απλούστευση, για την κατάργηση προνομιακών ρυθμίσεων, για την υπαγωγή «των περισσότερων» (γιατί όχι όλων; τα κρατικά επιδόματα περιλαμβάνονται πάντως) εισοδημάτων «στην ισχύουσα φορολογική κλίμακα», και πολύ αναλυτικά για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, μεταξύ άλλων με άρση του τραπεζικού απορρήτου για διασταυρώσεις. Πέρα όμως από την αύξηση της φορολογίας στα καύσιμα και τα τσιγάρα και τη θέσπιση περιβαλλοντικού φόρου στα συμβατικά αυτοκίνητα, απουσιάζει κάθε νύξη για αλλαγές που θα οδηγούσαν σε ανακατανομή των φορολογικών βαρών και περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων. Οι μεγάλες μειώσεις συντελεστών που επέβαλαν οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. (πολύ χαμηλότερα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες) λαμβάνονται ως δεδομένες, καμία αναφορά δεν γίνεται στην φορολόγηση της περιουσίας ή των υπεραξιών.
Αντίστοιχα προβληματικές είναι προτάσεις της έκθεσης στον 6ο άξονα για την ευελιξία της εργασίας, όπως η αύξηση της νόμιμης υπερωριακής απασχόλησης και η μείωση του κόστους των υπερωριών, μολονότι αναγνωρίζεται ότι ο μέσος χρόνος εργασίας στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλός, πράγμα που σημαίνει ότι ήδη γίνονται πολλές υπερωρίες αντί να προσλαμβάνονται άνεργοι. Και ενώ αναγνωρίζεται επίσης η «δυαδική αγορά εργασίας» και το χαμηλό επίπεδο των επιδομάτων ανεργίας, οι ανισότητες δεν αντιμετωπίζονται, απλώς προτείνεται περισσότερη ευελιξία, προγράμματα κατάρτισης, και τοπικά σύμφωνα, εξαιρέσεις δηλαδή από τους μίνιμουμ όρους των συλλογικών συμβάσεων. Στις εκτεταμένες παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας και των συλλογικών συμβάσεων δεν γίνεται καμία αναφορά.
Ανάλογα χρειάζεται να αξιολογηθούν οι προτάσεις στους υπόλοιπους άξονες: τον επαναπροσδιορισμό του κράτους, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, την ανάδειξη ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων και καινοτόμων επιχειρήσεων, την παιδεία, το περιβάλλον με πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο, έναν ποιοτικό τουρισμό σε σύνδεση με τον πολιτισμό, τη ναυτιλία, μιαν ανταγωνιστική γεωργία.
Δεν είναι όλες προς απόρριψη, αλλά ούτε βέβαια είναι ταξικά ουδέτερες. Στις 5 Οκτωβρίου, που τα ψέματα θα έχουν τελειώσει, θα τεθούν επί τάπητος. Και αυτός είναι επίσης ένας λόγος γιατί χρειαζόμαστε έναν ισχυρό ΣΥΡΙΖΑ, στη Βουλή και στους αγώνες!
