Σκληρή προσγείωση στο έλλειμμα και το χρέος
Ελίζα Παπαδάκη, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-10-11
Μετά τις αισιόδοξες επαγγελίες της προεκλογικής περιόδου, την ευφορία της νίκης και της πρώτης μέρας της ορκωμοσίας των νέων υπουργών, ήρθε για την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ η σκληρή προσγείωση στην οικονομική πραγματικότητα: το δημόσιο έλλειμμα στο 10% του ΑΕΠ τουλάχιστον φέτος, το δημόσιο χρέος στο 120%. Εξ αρχής πρέπει αμέσως τώρα να σχεδιαστεί μια δύσκολη πολιτική. Και προετοιμασία δεν έχει γίνει.
Το πρόβλημα δεν είναι οι τεχνικές δυσκολίες για την κατάρτιση ενός αξιόπιστου κρατικού προϋπολογισμού και τριετούς προγράμματος σταθερότητας (καταστατική υποχρέωση της χώρας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση) μέσα σε εξαιρετικά σύντομο χρόνο, αν και οπωσδήποτε είναι μεγάλες: κενά στην ενημέρωση, σοβαρές ανακατατάξεις που πρέπει να γίνουν στα μεγέθη. Η επάρκεια του οικονομικού επιτελείου είναι δεδομένη για να αντεπεξέλθει σε έναν τέτοιο σχεδιασμό, ακόμα και στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και με τις άλλες κυβερνήσεις της Ε.Ε., οι οποίες προδιαγράφονται πιο σκληρές από όσο ήθελε να ελπίζει η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ.
Πολιτικό είναι προπάντων το πρόβλημα, πολιτική προετοιμασία δεν έχει γίνει. Το άμεσο ερώτημα είναι πόσες από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ για την τόνωση της αγοράς με ενίσχυση των εισοδημάτων μέσα στους πρώτους τρεις μήνες θα υλοποιηθούν τελικά. Και το αμείλικτο ερώτημα που αναφέρεται σε ολόκληρη την τετραετία και πιο πέρα, είναι πώς θα κατανεμηθεί το κόστος της επιβεβλημένης προσαρμογής (σταδιακή εξάλειψη των ελλειμμάτων, είσοδος του χρέους σε καθοδική πορεία) με τρόπο που να προστατεύει τους φτωχότερους και τους πιο αδύναμους και ταυτόχρονα να δημιουργεί προϋποθέσεις για ανάπτυξη (εδώ και η αναγκαία στήριξη της δημόσιας εκπαίδευσης), για αύξηση της παραγωγής, των επενδύσεων, των εισοδημάτων, της απασχόλησης.
Έχουν δίκιο οι οικονομολόγοι του ΠΑΣΟΚ όταν υποστηρίζουν ότι με συμπίεση των εισοδημάτων εν γένει και συνακόλουθη συμπίεση όλης της οικονομικής δραστηριότητας στο όνομα των ελλειμμάτων, τα ελλείμματα κινδυνεύουν να γίνουν ακόμα μεγαλύτερα αφού και τα δημόσια έσοδα θα πέσουν ακόμα περισσότερο, από πού να πληρωθούν φόροι; Αλλά οι υποσχέσεις για βελτίωση όλων των - απροσδιόριστα - μεσαίων, μαζί βέβαια και των χαμηλών εισοδημάτων («για το 90% των φορολογουμένων θα υπάρξουν ελαφρύνσεις!»), θα αποδειχθούν ανεφάρμοστες. Οπότε πώς θα αντιμετωπιστούν οι επερχόμενες αντιστάσεις, πώς θα εξασφαλιστεί μια μίνιμουμ συναίνεση, έστω ανοχή; Προς τα πού θα γύρει η πλάστιγγα, με ποια κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης;
Ήδη έχουμε τα πρώτα μικρά δείγματα: το ΕΤΑΚ για το 2008 και για το 2009 θα το πληρώσουμε, πρόκειται για δημόσια έσοδα που δεν επιτρέπεται να χαθούν, αποφασίστηκε παρά τις έντονες προηγούμενες αντιρρήσεις. Και καλώς να πληρώσουμε κάτι όσοι έχουμε σπίτια. Αλλά επίσης το έκτακτο επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης στα φτωχά νοικοκυριά (500 ευρώ), που ήταν να δοθεί μέχρι τις γιορτές, αναβάλλεται.
Η υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης υποχρεώθηκε να ανασκευάσει τις πρώτες γενναιόδωρες δηλώσεις της προς τους αγρότες με την επιφύλαξη πόσα θα επιτρέψει «το πάπλωμα του προϋπολογισμού». Η υπουργός Παιδείας κόβει για φέτος την ενισχυτική διδασκαλία στα σχολεία γιατί δεν υπάρχουν χρήματα - κ.ο.κ. Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα πρέπει να περιμένουμε τις προγραμματικές δηλώσεις του πρωθυπουργού στη Βουλή την Παρασκευή.
10% το έλλειμμα στο 120% το χρέος
Σκληροί αριθμοί - σκληρές πιέσεις
Τέλος Σεπτεμβρίου ενημέρωνε η κυβέρνηση Καραμανλή την Eurostat επίσημα για ένα δημόσιο έλλειμμα φέτος στο 6% του ΑΕΠ και ο τότε αρμόδιος υπουργός Γιάννης Παπαθανασίου έβλεπε τον κίνδυνο να φτάσει 8%, αν εκλεγόταν το ΠΑΣΟΚ και δεν εφάρμοζε τα μέτρα του. Αλλά πριν καν συγκροτηθεί η νέα κυβέρνηση, στις 6 Απριλίου ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιώργος Προβόπουλος δήλωνε στην Κωνσταντινούπολη ότι το έλλειμμα «οδεύει προς το 10%». Τις ανησυχητικές εκτιμήσεις του τις παρουσίασε στον πρωθυπουργό και τον υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου μόλις επέστρεψε από τη σύνοδο του ΔΝΤ.
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, δεν τους είπε ότι θα καταφέρουμε να το συγκρατήσουμε κάτω από το 10%, τα σχετικά δημοσιεύματα μάλλον οφείλονται σε παρανόηση. Τα ταμειακά στοιχεία για το έλλειμμα που τηρεί η Τράπεζα της Ελλάδος το ανέβαζαν στο 10% του ΑΕΠ ήδη στο τέλος Αυγούστου, ενώ τείνει προς το 12% στο τέλος του έτους είπε προχθές ο κ. Προβόπουλος. Αλλά τα περιθώρια για λογιστικές διαφορές με τα εθνικολογιστικά στοιχεία έχουν στενέψει πλέον ασφυκτικά, όπως θα βεβαιώσει και η επικείμενη επίσκεψη αποστολής της Eurostat.
Η αισιόδοξη ανάγνωση του πρόσφατου άτυπου συμβουλίου Ecofin στο Γκέτεμποργκ (1η Οκτωβρίου), όπως την καλλιεργούσαν κύκλοι προσκείμενοι στο ΠΑΣΟΚ, ότι τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης θα συνεχιστούν και το 2010, ενώ ελλείμματα γύρω στο 10% έχουν και άλλες χώρες, οπότε μπορεί να γίνει ανεκτό και το δικό μας, δεν φαίνεται διόλου βάσιμη. Πρώτον, διότι η σφοδρή ύφεση που έχει πλήξει άλλες χώρες (μείωση ΑΕΠ 5,3% στη Γερμανία φέτος, 7,5% στην Ιρλανδία, 3,8% στην Ισπανία όπου θα συνεχισθεί και το 2010, συνολικά 4,4% φέτος στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις του ΔΝΤ) δικαιολογεί μιαν εκτίναξη των ελλειμμάτων, ενώ εμείς έχουμε παραδεχτεί έλλειμμα 5,7% ήδη για το 2008 με θετική μεγέθυνση 2,8%. Η εκτίμηση που μόλις έκανε ο κ. Παπακωνσταντίνου, ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί φέτος κατά 1,5%, που σημαίνει αρνητικό ρυθμό 3% το δεύτερο εξάμηνο μετά τη στασιμότητα του πρώτου εξαμήνου, χειροτερεύει την εικόνα, όχι σε συγκρίσιμο βαθμό με τις άλλες χώρες πάντως.
Αλλά δεύτερο, και κυριότερο, επειδή το δημόσιο χρέος είναι εξαιρετικά υψηλό, εκτός από την Ιταλία καμία χώρα δεν έχει ανάλογο, με τη διαφορά ότι το δικό μας ανεβαίνει εκρηκτικά: Μόλις δημοσιεύθηκαν από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους τα στοιχεία για το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης στο τέλος Ιουνίου: 292,3 δισ. ευρώ, 12 δισ. μεγαλύτερο από όσο ομολογούνταν ως τις εκλογές. Από το τέλος Ιουνίου του 2008, μέσα σε ένα χρόνο, αυξήθηκε κατά 40 δισ. ή κατά 15,9%! Και αντιστοιχούσε ήδη στο 120% του ΑΕΠ. Το χρέος που λαμβάνεται υπόψη στην Ε.Ε. αφορά στη «γενική κυβέρνηση» που συμπεριλαμβάνει και τα ΝΠΔΔ, τα ασφαλιστικά ταμεία, τους ΟΤΑ. Πόση πια να είναι η θετική περιουσία όλων αυτών για να το ρίξει χαμηλότερα;
Οι πιέσεις για τη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους μας θα είναι ισχυρότατες. Η άμεση χάραξη στρατηγικής εξόδου από το δημόσιο υπερδανεισμό ήταν το μήνυμα της συνόδου του Γκέτεμποργκ, όπου δεν παρέστη Έλληνας υπουργός, για όλες τις χώρες, έστω και για να αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2011. Σε αυτήν επέμενε την Πέμπτη ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, όσο επιφυλακτικός και αν ήταν για την επερχόμενη ανάκαμψη - λόγος για τον οποίο το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ διατηρήθηκε στο 1%. Και αυτήν την εμμονή του κ. Τρισέ συνέδεαν οι Financial Times, μεταξύ άλλων, με τις εκλογές και την αλλαγή κυβέρνησης στην Ελλάδα.
Είτε μας αρέσει άλλωστε, είτε όχι, το επιχείρημα Τρισέ, ότι πολιτικές που διατηρούν υψηλά δημόσια ελλείμματα και χρέος δεν επιβαρύνουν μόνο το κόστος δανεισμού για την κυβέρνηση, αλλά και για ολόκληρη την εθνική οικονομία, δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, τους οποίους ακούνε οι «αγορές», όσοι δηλαδή αγοράζουν κρατικά ομόλογα, καιροφυλακτούν. Υπαινιγμοί για ενδεχόμενη νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας ακούγονται συχνότερα το τελευταίο διάστημα.
Το πρόβλημα δεν είναι οι τεχνικές δυσκολίες για την κατάρτιση ενός αξιόπιστου κρατικού προϋπολογισμού και τριετούς προγράμματος σταθερότητας (καταστατική υποχρέωση της χώρας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση) μέσα σε εξαιρετικά σύντομο χρόνο, αν και οπωσδήποτε είναι μεγάλες: κενά στην ενημέρωση, σοβαρές ανακατατάξεις που πρέπει να γίνουν στα μεγέθη. Η επάρκεια του οικονομικού επιτελείου είναι δεδομένη για να αντεπεξέλθει σε έναν τέτοιο σχεδιασμό, ακόμα και στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και με τις άλλες κυβερνήσεις της Ε.Ε., οι οποίες προδιαγράφονται πιο σκληρές από όσο ήθελε να ελπίζει η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ.
Πολιτικό είναι προπάντων το πρόβλημα, πολιτική προετοιμασία δεν έχει γίνει. Το άμεσο ερώτημα είναι πόσες από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ για την τόνωση της αγοράς με ενίσχυση των εισοδημάτων μέσα στους πρώτους τρεις μήνες θα υλοποιηθούν τελικά. Και το αμείλικτο ερώτημα που αναφέρεται σε ολόκληρη την τετραετία και πιο πέρα, είναι πώς θα κατανεμηθεί το κόστος της επιβεβλημένης προσαρμογής (σταδιακή εξάλειψη των ελλειμμάτων, είσοδος του χρέους σε καθοδική πορεία) με τρόπο που να προστατεύει τους φτωχότερους και τους πιο αδύναμους και ταυτόχρονα να δημιουργεί προϋποθέσεις για ανάπτυξη (εδώ και η αναγκαία στήριξη της δημόσιας εκπαίδευσης), για αύξηση της παραγωγής, των επενδύσεων, των εισοδημάτων, της απασχόλησης.
Έχουν δίκιο οι οικονομολόγοι του ΠΑΣΟΚ όταν υποστηρίζουν ότι με συμπίεση των εισοδημάτων εν γένει και συνακόλουθη συμπίεση όλης της οικονομικής δραστηριότητας στο όνομα των ελλειμμάτων, τα ελλείμματα κινδυνεύουν να γίνουν ακόμα μεγαλύτερα αφού και τα δημόσια έσοδα θα πέσουν ακόμα περισσότερο, από πού να πληρωθούν φόροι; Αλλά οι υποσχέσεις για βελτίωση όλων των - απροσδιόριστα - μεσαίων, μαζί βέβαια και των χαμηλών εισοδημάτων («για το 90% των φορολογουμένων θα υπάρξουν ελαφρύνσεις!»), θα αποδειχθούν ανεφάρμοστες. Οπότε πώς θα αντιμετωπιστούν οι επερχόμενες αντιστάσεις, πώς θα εξασφαλιστεί μια μίνιμουμ συναίνεση, έστω ανοχή; Προς τα πού θα γύρει η πλάστιγγα, με ποια κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης;
Ήδη έχουμε τα πρώτα μικρά δείγματα: το ΕΤΑΚ για το 2008 και για το 2009 θα το πληρώσουμε, πρόκειται για δημόσια έσοδα που δεν επιτρέπεται να χαθούν, αποφασίστηκε παρά τις έντονες προηγούμενες αντιρρήσεις. Και καλώς να πληρώσουμε κάτι όσοι έχουμε σπίτια. Αλλά επίσης το έκτακτο επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης στα φτωχά νοικοκυριά (500 ευρώ), που ήταν να δοθεί μέχρι τις γιορτές, αναβάλλεται.
Η υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης υποχρεώθηκε να ανασκευάσει τις πρώτες γενναιόδωρες δηλώσεις της προς τους αγρότες με την επιφύλαξη πόσα θα επιτρέψει «το πάπλωμα του προϋπολογισμού». Η υπουργός Παιδείας κόβει για φέτος την ενισχυτική διδασκαλία στα σχολεία γιατί δεν υπάρχουν χρήματα - κ.ο.κ. Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα πρέπει να περιμένουμε τις προγραμματικές δηλώσεις του πρωθυπουργού στη Βουλή την Παρασκευή.
10% το έλλειμμα στο 120% το χρέος
Σκληροί αριθμοί - σκληρές πιέσεις
Τέλος Σεπτεμβρίου ενημέρωνε η κυβέρνηση Καραμανλή την Eurostat επίσημα για ένα δημόσιο έλλειμμα φέτος στο 6% του ΑΕΠ και ο τότε αρμόδιος υπουργός Γιάννης Παπαθανασίου έβλεπε τον κίνδυνο να φτάσει 8%, αν εκλεγόταν το ΠΑΣΟΚ και δεν εφάρμοζε τα μέτρα του. Αλλά πριν καν συγκροτηθεί η νέα κυβέρνηση, στις 6 Απριλίου ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιώργος Προβόπουλος δήλωνε στην Κωνσταντινούπολη ότι το έλλειμμα «οδεύει προς το 10%». Τις ανησυχητικές εκτιμήσεις του τις παρουσίασε στον πρωθυπουργό και τον υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου μόλις επέστρεψε από τη σύνοδο του ΔΝΤ.
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, δεν τους είπε ότι θα καταφέρουμε να το συγκρατήσουμε κάτω από το 10%, τα σχετικά δημοσιεύματα μάλλον οφείλονται σε παρανόηση. Τα ταμειακά στοιχεία για το έλλειμμα που τηρεί η Τράπεζα της Ελλάδος το ανέβαζαν στο 10% του ΑΕΠ ήδη στο τέλος Αυγούστου, ενώ τείνει προς το 12% στο τέλος του έτους είπε προχθές ο κ. Προβόπουλος. Αλλά τα περιθώρια για λογιστικές διαφορές με τα εθνικολογιστικά στοιχεία έχουν στενέψει πλέον ασφυκτικά, όπως θα βεβαιώσει και η επικείμενη επίσκεψη αποστολής της Eurostat.
Η αισιόδοξη ανάγνωση του πρόσφατου άτυπου συμβουλίου Ecofin στο Γκέτεμποργκ (1η Οκτωβρίου), όπως την καλλιεργούσαν κύκλοι προσκείμενοι στο ΠΑΣΟΚ, ότι τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης θα συνεχιστούν και το 2010, ενώ ελλείμματα γύρω στο 10% έχουν και άλλες χώρες, οπότε μπορεί να γίνει ανεκτό και το δικό μας, δεν φαίνεται διόλου βάσιμη. Πρώτον, διότι η σφοδρή ύφεση που έχει πλήξει άλλες χώρες (μείωση ΑΕΠ 5,3% στη Γερμανία φέτος, 7,5% στην Ιρλανδία, 3,8% στην Ισπανία όπου θα συνεχισθεί και το 2010, συνολικά 4,4% φέτος στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις του ΔΝΤ) δικαιολογεί μιαν εκτίναξη των ελλειμμάτων, ενώ εμείς έχουμε παραδεχτεί έλλειμμα 5,7% ήδη για το 2008 με θετική μεγέθυνση 2,8%. Η εκτίμηση που μόλις έκανε ο κ. Παπακωνσταντίνου, ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί φέτος κατά 1,5%, που σημαίνει αρνητικό ρυθμό 3% το δεύτερο εξάμηνο μετά τη στασιμότητα του πρώτου εξαμήνου, χειροτερεύει την εικόνα, όχι σε συγκρίσιμο βαθμό με τις άλλες χώρες πάντως.
Αλλά δεύτερο, και κυριότερο, επειδή το δημόσιο χρέος είναι εξαιρετικά υψηλό, εκτός από την Ιταλία καμία χώρα δεν έχει ανάλογο, με τη διαφορά ότι το δικό μας ανεβαίνει εκρηκτικά: Μόλις δημοσιεύθηκαν από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους τα στοιχεία για το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης στο τέλος Ιουνίου: 292,3 δισ. ευρώ, 12 δισ. μεγαλύτερο από όσο ομολογούνταν ως τις εκλογές. Από το τέλος Ιουνίου του 2008, μέσα σε ένα χρόνο, αυξήθηκε κατά 40 δισ. ή κατά 15,9%! Και αντιστοιχούσε ήδη στο 120% του ΑΕΠ. Το χρέος που λαμβάνεται υπόψη στην Ε.Ε. αφορά στη «γενική κυβέρνηση» που συμπεριλαμβάνει και τα ΝΠΔΔ, τα ασφαλιστικά ταμεία, τους ΟΤΑ. Πόση πια να είναι η θετική περιουσία όλων αυτών για να το ρίξει χαμηλότερα;
Οι πιέσεις για τη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους μας θα είναι ισχυρότατες. Η άμεση χάραξη στρατηγικής εξόδου από το δημόσιο υπερδανεισμό ήταν το μήνυμα της συνόδου του Γκέτεμποργκ, όπου δεν παρέστη Έλληνας υπουργός, για όλες τις χώρες, έστω και για να αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2011. Σε αυτήν επέμενε την Πέμπτη ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, όσο επιφυλακτικός και αν ήταν για την επερχόμενη ανάκαμψη - λόγος για τον οποίο το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ διατηρήθηκε στο 1%. Και αυτήν την εμμονή του κ. Τρισέ συνέδεαν οι Financial Times, μεταξύ άλλων, με τις εκλογές και την αλλαγή κυβέρνησης στην Ελλάδα.
Είτε μας αρέσει άλλωστε, είτε όχι, το επιχείρημα Τρισέ, ότι πολιτικές που διατηρούν υψηλά δημόσια ελλείμματα και χρέος δεν επιβαρύνουν μόνο το κόστος δανεισμού για την κυβέρνηση, αλλά και για ολόκληρη την εθνική οικονομία, δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, τους οποίους ακούνε οι «αγορές», όσοι δηλαδή αγοράζουν κρατικά ομόλογα, καιροφυλακτούν. Υπαινιγμοί για ενδεχόμενη νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας ακούγονται συχνότερα το τελευταίο διάστημα.
