Το Ηθος της Μεταπολίτευσης
Δέκα προσωπικότητες που συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωσή του
Π.Κ. Ιωακειμίδης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2014-08-01
Η συμπλήρωση 40 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 1974, έδωσε την ευκαιρία να γραφτούν πολλά για τη Μεταπολίτευση, τα επιτεύγματα, τις αδυναμίες, τις παθογένειές της. Γενικά συμμερίζομαι την εκτίμηση του Κ. Σημίτη ότι «το επίτευγμα της Μεταπολίτευσης είναι ότι μετέτρεψε μια χώρα αυταρχισμού και μισαλλοδοξίας σε μια λειτουργούσα δημοκρατία με ελευθερίες που ποτέ άλλοτε δεν είχαν υπάρξει σε αυτόν τον τόπο». («Η Καθημερινή», 20 Ιουλίου 2014). Με άλλα λόγια, αν και η τρέχουσα κρίση τείνει να επισκιάσει κάπως το γεγονός, ωστόσο η αλήθεια είναι ότι η σαραντάχρονη μεταπολιτευτική περίοδος, παρά τις παθογένειές της, υπήρξε η καλύτερη από καταβολής του νεοελληνικού κράτους. Και μόνο παρανοϊκά ανιστόρητοι μπορούν να εκστομίζουν το αποτρόπαιο σύνθημα «η χούντα δεν τελείωσε το ’73». Στις επετειακές αποτιμήσεις, αναφορές αναπόφευκτα και δικαιολογημένα έγιναν στους κύριους πρωταγωνιστές της σαραντάχρονης περιόδου: Κ. Καραμανλής (θεμελιωτής της δημοκρατίας, αρχιτέκτονας της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση), Α.Γ. Παπανδρέου (τερμάτισε οριστικά και στην πράξη τη μετεμφυλιακή περίοδο), Κ. Σημίτης (ο αρχιτέκτονας για την ανάδειξη της Ελλάδας ως ισότιμο μέλος στην ΕΕ με την ένταξή της στην ΟΝΕ, αλλά και για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ κ.ά.).
Πέρα όμως από τους κύριους πρωταγωνιστές, το ήθος της μεταπολιτευτικής περιόδου διαμορφώθηκε (και) από άλλες προσωπικότητες που με τη δημόσια παρουσία ή τον δημόσιο λόγο τους συνέβαλαν στην ανάδειξη της ευρωπαϊκής, δημοκρατικής ταυτότητας της χώρας. Εχω έναν προσωπικό (και αναπόφευκτα υποκειμενικό) κατάλογο σπουδαίων τέτοιων ανθρώπων. Παραθέτω εδώ 10 ονόματα που έχουν ήδη φύγει από τη ζωή και που με τους οποίους σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό είχα ώσμωση συνεργασίας ή και φιλίας σε (αλφαβητική σειρά): Ξ. Ζολώτας, Ν. Θέμελης, Β. Θεοδωρόπουλος, Λ. Καραπαναγιώτης, Γ. Κρανιδιώτης, Λ. Κύρκος, Μ. Παπαγιαννάκης, Γ. Ράλλης, Δ. Τσάτσος, Κ. Φιλίνης.
Ο Νίκος Θέμελης υπήρξε εμβληματική μορφή της Μεταπολίτευσης. Και ενώ το λογοτεχνικό του έργο έχει αναγνωρισθεί καθολικά ως το σημαντικότερο ίσως της μεταπολεμικής Ελλάδας, η τεράστια πολιτική του συμβολή, ιδιαίτερα την περίοδο 1996-2004 δίπλα στον Κ. Σημίτη, δεν έχει νομίζω επαρκώς εκτιμηθεί. Θα πρέπει. Ο Βύρων Θεοδωρόπουλος υπήρξε ο σοφός, νηφάλιος διπλωμάτης της μεταπολιτευτικής περιόδου με συμβολή σε πολλά θέματα (ελληνοτουρκικές σχέσεις, Κυπριακό) αλλά κυρίως στην ένταξη της Ελλάδας στην Ενωση. Την παρτιτούρα για την ένταξη την έγραψε βεβαίως ο Κ. Καραμανλής, αλλά χωρίς την άψογη εκτέλεσή της από τον Β. Θεοδωρόπουλο ίσως η ένταξη να μην είχε πραγματοποιηθεί.
Ο Λέων Καραπαναγιώτης υπήρξε το υπόδειγμα του διανοούμενου - δημοσιογράφου. Μου είχε κάνει εντύπωση η βαθιά γνώση που είχε των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων υποθέσεων στις συζητήσεις που είχα μαζί του από το 1993 και μετά, όταν άρχισα να αρθρογραφώ στα «ΝΕΑ». Δυστυχώς, το πρότυπο δημοσιογραφίας που δημιούργησε δεν το ακολούθησαν πολλοί. Ο Γιάννος Κρανιδιώτης που έφυγε τόσο νωρίς συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Αλλά νομίζω ότι χωρίς τη συμβολή του ίσως να μην είχε ανοίξει η διαδικασία που οδήγησε στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Κώστας Φιλίνης και ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης (με τους οποίους ως ευρωβουλευτές συνεργάστηκα ιδιαίτερα στενά) διαμόρφωσαν το ήθος της δημοκρατικής, ανανεωτικής, οικολογικής, Ευρωπαϊκής Αριστεράς, ξεπερνώντας δογματισμούς και αγκυλώσεις του παρελθόντος. Ενα ήθος Αριστεράς που τόσο χρειάζεται σήμερα η χώρα. Ο Γεώργιος Ράλλης έλυσε το γλωσσικό ζήτημα (καθιέρωσε τη δημοτική γλώσσα), δίδαξε δημοκρατικό ήθος («δεν θέλω ου»), αλλά εγώ τον θυμάμαι ως πρωθυπουργό στη σύντομη θητεία του να μου τηλεφωνεί απευθείας, σχεδόν κάθε πρωί, στο υπουργείο Εξωτερικών για να μάθει κάθε λεπτομέρεια γύρω από τα τεκταινόμενα στην ΕΟΚ. Ο Δημήτρης Τσάτσος, πέρα από τον ρόλο που είχε στη διαμόρφωση της συνταγματικής θεωρίας και πρακτικής στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, συνέβαλε επίσης σημαντικά ως ευρωβουλευτής στην ευρωπαϊκή συνταγματική εμπλαισίωση. (Συνεργαστήκαμε στενά ως εκπρόσωποι στις Διακυβερνητικές Διασκέψεις για την εκπόνηση Συνθηκών της Ενωσης). Τέλος, η συμβολή του Ξενοφώντα Ζολώτα ως διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος, υπουργού και πρωθυπουργού είναι αρκούντως γνωστή, αν και τείνει κάπως να ξεχαστεί τελευταίως. Τον θυμάμαι το 1989 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Στρασβούργου να διηγείται την πρώτη συνάντησή του με τον Τζ. Μ. Κέυνς. Τον ρώτησα πότε έγινε η συνάντηση αυτή και μου είπε το... 1926!
Κοινό στοιχείο των 10 αυτών προσωπικοτήτων: το ήθος ως πολιτική στάση ζωής. Εάν είχε υιοθετηθεί ευρύτερα ίσως να μη φθάναμε στην κρίση...
Πέρα όμως από τους κύριους πρωταγωνιστές, το ήθος της μεταπολιτευτικής περιόδου διαμορφώθηκε (και) από άλλες προσωπικότητες που με τη δημόσια παρουσία ή τον δημόσιο λόγο τους συνέβαλαν στην ανάδειξη της ευρωπαϊκής, δημοκρατικής ταυτότητας της χώρας. Εχω έναν προσωπικό (και αναπόφευκτα υποκειμενικό) κατάλογο σπουδαίων τέτοιων ανθρώπων. Παραθέτω εδώ 10 ονόματα που έχουν ήδη φύγει από τη ζωή και που με τους οποίους σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό είχα ώσμωση συνεργασίας ή και φιλίας σε (αλφαβητική σειρά): Ξ. Ζολώτας, Ν. Θέμελης, Β. Θεοδωρόπουλος, Λ. Καραπαναγιώτης, Γ. Κρανιδιώτης, Λ. Κύρκος, Μ. Παπαγιαννάκης, Γ. Ράλλης, Δ. Τσάτσος, Κ. Φιλίνης.
Ο Νίκος Θέμελης υπήρξε εμβληματική μορφή της Μεταπολίτευσης. Και ενώ το λογοτεχνικό του έργο έχει αναγνωρισθεί καθολικά ως το σημαντικότερο ίσως της μεταπολεμικής Ελλάδας, η τεράστια πολιτική του συμβολή, ιδιαίτερα την περίοδο 1996-2004 δίπλα στον Κ. Σημίτη, δεν έχει νομίζω επαρκώς εκτιμηθεί. Θα πρέπει. Ο Βύρων Θεοδωρόπουλος υπήρξε ο σοφός, νηφάλιος διπλωμάτης της μεταπολιτευτικής περιόδου με συμβολή σε πολλά θέματα (ελληνοτουρκικές σχέσεις, Κυπριακό) αλλά κυρίως στην ένταξη της Ελλάδας στην Ενωση. Την παρτιτούρα για την ένταξη την έγραψε βεβαίως ο Κ. Καραμανλής, αλλά χωρίς την άψογη εκτέλεσή της από τον Β. Θεοδωρόπουλο ίσως η ένταξη να μην είχε πραγματοποιηθεί.
Ο Λέων Καραπαναγιώτης υπήρξε το υπόδειγμα του διανοούμενου - δημοσιογράφου. Μου είχε κάνει εντύπωση η βαθιά γνώση που είχε των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων υποθέσεων στις συζητήσεις που είχα μαζί του από το 1993 και μετά, όταν άρχισα να αρθρογραφώ στα «ΝΕΑ». Δυστυχώς, το πρότυπο δημοσιογραφίας που δημιούργησε δεν το ακολούθησαν πολλοί. Ο Γιάννος Κρανιδιώτης που έφυγε τόσο νωρίς συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Αλλά νομίζω ότι χωρίς τη συμβολή του ίσως να μην είχε ανοίξει η διαδικασία που οδήγησε στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Κώστας Φιλίνης και ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης (με τους οποίους ως ευρωβουλευτές συνεργάστηκα ιδιαίτερα στενά) διαμόρφωσαν το ήθος της δημοκρατικής, ανανεωτικής, οικολογικής, Ευρωπαϊκής Αριστεράς, ξεπερνώντας δογματισμούς και αγκυλώσεις του παρελθόντος. Ενα ήθος Αριστεράς που τόσο χρειάζεται σήμερα η χώρα. Ο Γεώργιος Ράλλης έλυσε το γλωσσικό ζήτημα (καθιέρωσε τη δημοτική γλώσσα), δίδαξε δημοκρατικό ήθος («δεν θέλω ου»), αλλά εγώ τον θυμάμαι ως πρωθυπουργό στη σύντομη θητεία του να μου τηλεφωνεί απευθείας, σχεδόν κάθε πρωί, στο υπουργείο Εξωτερικών για να μάθει κάθε λεπτομέρεια γύρω από τα τεκταινόμενα στην ΕΟΚ. Ο Δημήτρης Τσάτσος, πέρα από τον ρόλο που είχε στη διαμόρφωση της συνταγματικής θεωρίας και πρακτικής στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, συνέβαλε επίσης σημαντικά ως ευρωβουλευτής στην ευρωπαϊκή συνταγματική εμπλαισίωση. (Συνεργαστήκαμε στενά ως εκπρόσωποι στις Διακυβερνητικές Διασκέψεις για την εκπόνηση Συνθηκών της Ενωσης). Τέλος, η συμβολή του Ξενοφώντα Ζολώτα ως διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος, υπουργού και πρωθυπουργού είναι αρκούντως γνωστή, αν και τείνει κάπως να ξεχαστεί τελευταίως. Τον θυμάμαι το 1989 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Στρασβούργου να διηγείται την πρώτη συνάντησή του με τον Τζ. Μ. Κέυνς. Τον ρώτησα πότε έγινε η συνάντηση αυτή και μου είπε το... 1926!
Κοινό στοιχείο των 10 αυτών προσωπικοτήτων: το ήθος ως πολιτική στάση ζωής. Εάν είχε υιοθετηθεί ευρύτερα ίσως να μη φθάναμε στην κρίση...
