Ασφυκτική η πίεση προς τη Λευκωσία

Η στήριξη που προσέφερε ο Εμανουέλ Μακρόν στον πρόεδρο Αναστασιάδη βοηθά τη Λευκωσία να κερδίσει κάποιο χρόνο για να εξετάσει τις επιλογές της, που γίνονται πολύ περιορισμένες. Η προτεραιότητα που έδωσε για επιβολή κυρώσεων απηχεί μια «εξόχως μειοψηφούσα» θέση ανάμεσα στους «27», όσο κι αν η Τουρκία σκληραίνει τη στάση της.

Τους όρους για μια μελλοντική διαπραγμάτευση του Κυπριακού, αφού πρώτα ξεκαθαρίσει ο διαμοιρασμός του φυσικού αερίου της κυπριακής ΑΟΖ, επιχειρεί να επιβάλει η Τουρκία, κλιμακώνοντας την ένταση στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου. Στο διπλωματικό παρασκήνιο των τελευταίων εβδομάδων στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, αλλά και στη Νέα Υόρκη, οι συζητήσεις όχι μόνο δεν εστιάζουν στην εφαρμογή τιμωρητικών μέτρων εναντίον της Τουρκίας, αλλά εκτρέπονται από την ουσία του Κυπριακού και μετατρέπονται σε «μπούμερανγκ» στο θέμα του φυσικού αερίου.

Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης γίνεται όλο και πιο έντονα δέκτης επίμονων παροτρύνσεων να προβεί έγκαιρα σε κάποια χειρονομία εκτόνωσης της έντασης που να ικανοποιεί την Τουρκία, σε αντάλλαγμα για μορατόριουμ γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Γίνεται λόγος για έναν «μηχανισμό» που θα συζητηθεί σε άτυπες συναντήσεις παρουσία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων εκπροσώπων. Η Τουρκία διαμηνύει ότι αν συμφωνηθεί από τους Τουρκοκύπριους, είναι έτοιμη να σταματήσει τις γεωτρήσεις και προωθεί για τον σκοπό αυτόν τον Κουντρέτ Οζερσάι, σε ακόμα μία κίνηση που στοχεύει στην αποδυνάμωση του Τουρκοκύπριου Μουσταφά Ακιντζί.

Σε κλοιό πιέσεων

Το σκηνικό που διαμορφώνεται γίνεται ακόμα πιο πιεστικό για τη Λευκωσία. Η Τουρκία φαίνεται να έχει αποφασίσει να επιταχύνει τις εξελίξεις, με διαδοχικές NAVTEX για έρευνες στο εικαζόμενο (μη οριοθετημένο) «τριεθνές» όριο ΑΟΖ (Ελλάδας - Κύπρου - Αιγύπτου) νοτίως του Καστελόριζου. Η ευρωπαϊκή διπλωματία –η γερμανική προεδρία και ο Ευρωπαίος ύπατος εκπρόσωπος– αναζητεί εναγωνίως τρόπους εκτόνωσης των εντάσεων, προτού να καταστούν τα γεγονότα μη ελεγχόμενα. Προτεραιότητά τους δεν είναι οι «τομεακές κυρώσεις» αλλά, αντίθετα, η συνεννόηση και η εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία. Ως μέθοδο για εκτόνωση της κατάστασης προκρίνουν παράλληλες διαδικασίες διαλόγου για το Αιγαίο και την Κύπρο.

Η ανάγκη διατήρησης των ευρωπαϊκών καναλιών συνεννόησης με την Τουρκία καταγράφεται μέσα από όλες τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου Υπουργών. Η ρήση «δεν μπορούμε να τα βάλουμε με τη γεωγραφία» αντανακλά την ισχυρή αντίληψη σχεδόν όλων των κρατών-μελών, ακόμα και της Γαλλίας. Με βάση αυτήν την κυρίαρχη θέση, η Γερμανία θέτει στόχο, προτού παραδώσει τα ηνία της προεδρίας της Ε.Ε. στο τέλος του χρόνου, να έχει καταγραφεί το πλαίσιο εξομάλυνσης των σχέσεων Ε.Ε. – Τουρκίας. Μια «συνεκτική» σχέση με την Τουρκία είναι για το Βερολίνο η μόνη οδός για να διαφυλαχτεί η συνοχή της Ε.Ε. στην ανατολική Μεσόγειο. Η ίδια η καγκελάριος Μέρκελ γνωρίζει τις επιφυλάξεις του προέδρου Μακρόν, αλλά εκτιμά ότι ο γαλλογερμανικός άξονας θα ευθυγραμμιστεί σε μια κοινή στρατηγική θέση έναντι της Τουρκίας την κατάλληλη στιγμή.

Υπό αυτήν την έννοια, η στήριξη που προσέφερε ο Γάλλος πρόεδρος στον πρόεδρο Αναστασιάδη στα Ηλύσια Πεδία (23/7) βοηθά τη Λευκωσία να κερδίσει κάποιο χρόνο για να εξετάσει τις επιλογές της, που γίνονται πολύ περιορισμένες. Η προτεραιότητα που έδωσε για επιβολή κυρώσεων απηχεί μια «εξόχως μειοψηφούσα» θέση ανάμεσα στους «27», όσο κι αν η Τουρκία σκληραίνει τη στάση της. Τη λογική κυρώσεων υποστηρίζουν μόνο η Γαλλία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Αυστρία και εν μέρει η Σουηδία. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που, ακόμα και τώρα, ο Ζ. Μπορέλ επικοινώνησε (23/7) με τον ΥΠΕΞ της Τουρκίας Μ. Τσαβούσογλου για να διευθετήσει ραντεβού μαζί του πριν από το άτυπο Συμβούλιο που θα γίνει τέλη Αυγούστου (27/8) στο Βερολίνο. Θα συζητήσει την ευρωτουρκική σχέση και θα καταθέσει τις θέσεις του στους ΥΠΕΞ των «27».

«Παράλληλοι» διάλογοι

Το Βερολίνο βλέπει προοπτική και πιέζει την Ελλάδα και την Τουρκία να εκκινήσουν ξανά τις διερευνητικές επαφές για τις διαφορές στο Αιγαίο – τώρα και για την ανατολική Μεσόγειο. Οι συζητήσεις πήραν σημαντική ώθηση μετά την τηλεφωνική συνομιλία Μητσοτάκη - Ερντογάν και την τριμερή «μυστική» συνάντηση του Βερολίνου, αλλά η έξοδος ερευνητικών σκαφών από τον κόλπο της Αττάλειας προκαλεί συνεχή νευρικότητα και αβεβαιότητα. Η Τουρκία συνδέει την πλεύση του «Ορούτς Ρέις» με τη φημολογία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας - Αιγύπτου, αλλά και Ελλάδας - Κύπρου. Είναι επίσης αποφασισμένη να συντηρήσει για αρκετό χρόνο την ένταση.

Βλέποντας την κατάσταση, η Γερμανία κρίνει εξαιρετικά αναγκαίο να αφεθεί ο ελληνοτουρκικός διάλογος να εξελιχθεί με βάση τα δικά του χαρακτηριστικά, αλλά εξετάζει και την κατάσταση στην Κύπρο. Η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ έθεσε στον πρόεδρο Αναστασιάδη το ζήτημα της προοπτικής για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων του ΟΗΕ και έλαβε διαβεβαιώσεις ετοιμότητας, μετά τον Οκτώβριο και τις εκλογές για την ανάδειξη του Τουρκοκύπριου ηγέτη.

Αυτή η διαβεβαίωση υπό τις παρούσες περιστάσεις δεν είναι, όμως, ικανή να εκτονώσει τις εντάσεις. Ούτε κρίνεται επαρκής η πρόταση Αναστασιάδη για άνοιγμα λογαριασμού και καθορισμό ποσοστών από τα μελλοντικά έσοδα προς όφελος της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας, με βάση την πληθυσμιακή αναλογία. Η Γερμανία συγκρίνει τη θέση αυτή με εκείνη που εκφράστηκε από τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μ. Ακιντζί το καλοκαίρι του 2019, η οποία αφορά τη δημιουργία μιας μικτής επιτροπής Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για λήψη από κοινού αποφάσεων για τους υδρογονάνθρακες. Σε αυτήν τη γραμμή είναι επίσης σύμφωνη η κυβέρνηση Ερντογάν, με βάση την ενημέρωση που έκανε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου στον ύπατο εκπρόσωπο Ζοζέπ Μπορέλ κατά το ταξίδι του στην Τουρκία. Ετσι, το μήνυμα προς τον πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη έγινε τις τελευταίες ημέρες πιο ευκρινές: «Δεν υπάρχει χρόνος, κάτι πρέπει να κάνετε…»

Προειδοποίηση από ΟΗΕ

Αντίστοιχες παρασκηνιακές συζητήσεις έχουν αναπτυχθεί και στο δεύτερο κέντρο αποφάσεων που επηρεάζει το Κυπριακό, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οταν άρχισαν να κλιμακώνονται οι εντάσεις, το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξε την ανάγκη να υπάρξει κάποια άτυπη συνεννόηση των Κυπρίων για το φυσικό αέριο. Τη θέση αυτή φαίνεται πλέον να συμμερίζονται και άλλοι, ανάμεσά τους και οι ισχυρές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με λόγο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, που βολιδοσκοπούν τη γραμματεία του ΟΗΕ αν θα μπορούσε να αναλάβει την επικοινωνία με τις δύο πλευρές.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες εμφανίζεται εξαιρετικά επιφυλακτικός να μπει σε μια τέτοια συζήτηση. Διαπιστώνει ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το ζήτημα αβίαστα πλέον θα προκύψει, ακόμα και όταν κληθούν οι ηγέτες των δύο Κοινοτήτων σε διαπραγματεύσεις για μια συνολική διευθέτηση.

Στις αναφορές του στο Συμβούλιο Ασφαλείας καταγράφει την επιδεινούμενη κατάσταση τα τελευταία 3 χρόνια, προειδοποιώντας ότι «το status quo δεν είναι στάσιμο» και ότι «έχει περιπλέξει το Κυπριακό, καθιστώντας την επίλυσή του ολοένα και πιο δύσκολη». Στις πιο πρόσφατες εμπιστευτικές συζητήσεις, η γραμματεία του ΟΗΕ ξεκαθάρισε ότι για να αναλάβει τον διάλογο για τους υδρογονάνθρακες θα πρέπει να έχει σχετική εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Στην ουσία, ο Γκουτέρες βλέπει ότι χωρίς συνολική επίλυση κάθε επιμέρους προσπάθεια θα αποτύχει και γι’ αυτό παραμένει επίμονος στην έκκλησή του «για αποφυγή ενεργειών και ρητορικής που θα βλάψουν την προοπτική επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων».