Προς τους Ελληνες δημιουργούς: Γιατί τέτοια σιωπή;

Οι αποφάσεις της υπουργού Παιδείας επιτρέπουν τη συνειδητοποίηση του γεγονότος πως αυτό που διακυβεύεται σήμερα στην εκπαίδευση αφορά ολόκληρο τον κόσμο του πολιτισμού.

Οταν παρατηρεί κανείς τη σιωπή του πνευματικού κόσμου της χώρας σε σχέση με την απόσυρση των κοινωνικών επιστημών και τον περιορισμό της καλλιτεχνικής παιδείας από την εγκύκλια γνώση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δυσφορεί, αγανακτεί.

Αγανακτεί γιατί φαίνεται να έχει εμπεδωθεί στο globi intellectualis η πεποίθηση του «να μη ζητάμε το αδύνατο και να μη ζητάμε τίποτα και συνεπώς να είμαστε έτοιμοι για τα πάντα». Και δυσφορεί γιατί επιβεβαιώνεται για άλλη μία φορά η υποχώρηση της κοινωνικής και πολιτικής αξίας του ρόλου του δημιουργού ως διανοούμενου, θεωρούμενη πλέον ως αυτονόητη και μη ανατρέψιμη πραγματικότητα.

Θα περίμενε κανείς πως οι σχετικές αποφάσεις της υπουργού θα προκαλούσαν τα αμυντικά, αν όχι τα επιθετικά, αντανακλαστικά συγγραφέων και καλλιτεχνών καθώς και οι ίδιοι εδώ και καιρό υφίστανται τις επιπτώσεις της ίδιας μορφής κυριαρχίας.

Τη στιγμή που εντείνεται όλο και περισσότερο και στον δικό τους μικρόκοσμο η οικονομική επικυριαρχία, υποτάσσοντάς τους όλο και περισσότερο στην έγκριση της αγοράς και των προσδοκιών της πλειονότητας, όλο και εντονότερα στους μηχανισμούς πολιτικής εξάρτησης μέσω των «μέτρων συσσιτίου», οι πνευματικοί άνθρωποι δεν φαίνεται να αισθάνονται σύμμαχοι και συνοδοιπόροι με τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι υπηρετούν τη διδασκαλία των κοινωνικών επιστημών και των καλλιτεχνικών μαθημάτων και αγωνίζονται για τη διασφάλιση των όρων ύπαρξής τους και του λόγου της ύπαρξης τους· δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν πως το αποτέλεσμα αυτού του αγώνα κρίνει σε έναν βαθμό τελικά, μεσο-μακροπρόθεσμα, τους ίδιους τους όρους αναγνώρισης και άρα (ανα)παραγωγής του έργου τους.

Δεν είναι γνωστό πως από το μέλλον του είδους και του περιεχομένου των συγκεκριμένων γνώσεων στο σχολείο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και ο όγκος και η ποιότητα του μελλοντικού κοινού των έργων τους; Θα περίμενε κανείς πως ο κόσμος της «δημοκρατίας των γραμμάτων και των τεχνών» θα πρωταγωνιστούσε στη διαδικασία κωδικοποίησης και διάχυσης των καταστροφικών επιπτώσεων που μπορούν να έχουν αυτά τα μέτρα. Δυστυχώς, δεν συνέβη!

Ολα τείνουν να δείξουν πως ο πολιτιστικός μονοθεϊσμός που προωθεί η ιδεολογία της αγοράς έχει αποτέλεσμα τον φρονηματισμό του πνευματικού κόσμου. Συχνά εξάλλου παρατηρούμε πως ο κυνισμός των καλλιτεχνών αποτελεί την άλλη όψη του φαταλισμού των τραπεζιτών.

Ο φρονηματισμός αυτός εγκαθιδρύθηκε σταδιακά στους πολιτισμικούς παραγωγούς ως προϊόν τόσο της αμηχανίας τους να βρούνε μια πρακτική ισορροπία ανάμεσα στην αναζήτηση των απαραίτητων μέσων παραγωγής τους και στην αποφυγή της αλλοτρίωσής τους, όσο και της συμβολικής και υλικής απαξίωσης όσων επιχείρησαν μια ουσιαστική κριτική προσέγγιση της κατάστασης με συνέπεια λόγου και πράξης.

Αυτού του είδους η επιβαλλομένη «φρόνιμη» ευπείθεια οδήγησε πολλούς στην παραίτηση και στην απογοήτευση, η οποία ενίοτε βρίσκει διέξοδο σε έναν πολιτικά μνησίκακο πολιτιστικό λαϊκισμό, όταν δεν περιορίζεται σε ένα είδος «πρωτοποριακής» λατέρνας της «αυτοϊκανοποίησης» και του «αυτοθαυμασμού».

Αλλοι οδηγήθηκαν ως «νέοι μάγοι» στην υιοθέτηση της άποψης πως η σωτηρία έρχεται από την ενεργοποίηση μορφών προσωπικής επιβίωσης, οι οποίες συχνά διαπνέονται από μια απολιτικοποιημένη πολιτική φιλοσοφία ενός αριστοκρατικού νεοσυντηρητισμού.

Ο φρονηματισμός αυτός υπό το βάρος των καταναγκασμών της αγοράς τείνει να γενικευτεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε πολλοί παραγωγοί λόγιου πολιτισμού να αντιμετωπίζουν ως άτοπη πολυτέλεια το δικαίωμα να μιλούν με όρους που παραπέμπουν σε συντεχνιακές λογικές, το δικαίωμα να συγκροτήσουν μια «συντεχνία του καθολικού», μιας συντεχνίας η οποία, όπως έλεγε ο Μπουρντιέ, «θα υπερασπίζεται τις καθολικότερες των καθολικών αξιών». Ωστόσο η ευκαιρία παραμένει!

Οι αποφάσεις της υπουργού Παιδείας επιτρέπουν τη συνειδητοποίηση του γεγονότος πως αυτό που διακυβεύεται σήμερα στην εκπαίδευση αφορά ολόκληρο τον κόσμο του πολιτισμού: η θέση της ποιοτικής διδασκαλίας των κοινωνικών επιστημών και των τεχνών στο σχολείο αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία των αναγκαίων όρων παραγωγής χειραφετητικών και καινοτομικών πολιτισμικών παραγωγών καθώς και κατανάλωσης των έργων τους.

Είναι καιρός να εργαστούμε όλοι μαζί, επιστήμονες, συγγραφείς και καλλιτέχνες και εκπαιδευτικοί, για να δημιουργήσουμε εκείνες τις δομές έρευνας και συνεργασίας, οι οποίες θα επιτρέψουν την πληρέστερη επίγνωση των δομικών σχέσεων αλληλοεξάρτησης που συνδέουν τους αντίστοιχους χώρους μας και την υπεράσπιση της οργάνωσης της αυτόνομης παραγωγής και διάχυσης των πολιτισμικών έργων.

Και, βέβαια επείγει με την «ευκαιρία» αυτής της καταστροφικής για τον πολιτισμό υπουργικής απόφασης να εργαστούμε συλλογικά για να αναπτύξουμε από κοινού κοινές μορφές δράσης, διαπραγμάτευσης και διεκδίκησης, οι οποίες θα χαράξουν σταδιακά μέσα στα πράγματα και στα μυαλά των ανθρώπων έναν νέο τρόπο άσκησης της πολιτικής για την εκπαίδευση, την παραγωγή και τη διάχυση του πολιτισμού και της γνώσης, έναν τρόπο πολιτικής σκέψης για τον πολιτισμό και τη γνώση που δεν θα σκέφτεται «πολιτικά».

Και έτσι ίσως αυτή η συλλογική εργασία αποτελέσει την αρχή μιας ευρύτερης συλλογικής προσπάθειας επινόησης και προώθησης δράσεων που θα υποχρεώσουν τον πολιτικό κόσμο να έχει συμφέρον στην αρετή, στην ανιδιοτέλεια και στην υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος.

Γνωρίζουμε όλοι τη μεγάλη δυσκολία του εγχειρήματος. Μια δυσκολία την οποία δεν μπορούμε να υπερβούμε, για να το πούμε με δυο λόγια, αν δεν αναβιώσουμε και δεν ακολουθήσουμε με μετριοφροσύνη και πιστότητα, όπως έλεγε ο Μπουρντιέ, την παράδοση των σχέσεων του πολιτισμού με τις εγκόσμιες εξουσίες που εγκαινίασε ο Μιχαήλ Αγγελος: αναφέρεται ότι ο Μιχαήλ Αγγελος αδιαφορούσε για το πρωτόκολλο στις σχέσεις του με τον Πάπα Ιούλιο Β’, που ήταν ο χρηματοδότης του, σε τέτοιο βαθμό που ο Πάπας ήταν υποχρεωμένος να κάθεται πολύ γρήγορα, για να μην κάθεται πρώτος ο Μιχαήλ Αγγελος.