Η αντεπίθεση της Ευρώπης
Paul Krugman, The New York Times, Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2008-01-18
Η απροσδόκητη αντεπίθεση ενός κατά πολύ υποτιμημένου ανταγωνιστή θέτει υπό αμφισβήτηση εδραιωμένα στερεότυπα της αμερικανικής πολιτικής ζωής. Δεν μιλάω για τη Χίλαρι Κλίντον, ή για οποιονδήποτε άλλο Αμερικανό πολιτικό. Λόγος γίνεται για την ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία, αν και εμφανίζεται ως κουρασμένη και παρακμάζουσα στη συνείδηση πολλών Αμερικανών, τελευταία δείχνει σημάδια αναπάντεχης ζωτικότητας.
Η σημασία της ευρωπαϊκής οικονομίας για ολόκληρο τον κόσμο είναι αναμφισβήτητη. Αν μη τι άλλο, από πλευράς μεγεθών. Το συνολικό ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι χονδρικά παραπλήσιο εκείνου των ΗΠΑ. Το ευρώ είναι σχεδόν εξίσου σημαντικό με το δολάριο ως διεθνές νόμισμα. Και ο έλεγχος του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος μοιράζεται, πρακτικά ισότιμα, ανάμεσα στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Υπάρχει και κάτι ακόμη: είναι σημαντικό να έχουμε μια ακριβή εικόνα γύρω από την ευρωπαϊκή οικονομία, γιατί τα υποτιθέμενα μειονεκτήματά της παίζουν σημαντικό ρόλο στην αμερικανική πολιτική αντιπαράθεση, συνήθως ως δικαιολογίες για τις ανισότητες και ανασφάλειες που χαρακτηρίζουν το αμερικανικό μοντέλο. Για παράδειγμα, ο ρεπουμπλικανός, προεδρικός υποψήφιος Μιτ Ρόμνι επιτίθεται στο σχέδιο της Χίλαρι Κλίντον για κάλυψη των δεκάδων εκατομμυρίων Αμερικανών που στερούνται ασφάλισης υγείας, καταλογίζοντάς της ότι «αντλεί έμπνευση από τις ευρωπαϊκές γραφειοκρατίες».
Από την πλευρά του, ο ομότιμος καθηγητής του Χάρβαρντ, Μάικλ Γιένσεν, δικαιολογεί τις αστρονομικές αμοιβές διευθυντικών στελεχών επιχειρήσεων υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «το λογικό αντίτιμο που πληρώνουμε, ώστε η αμερικανική οικονομία να υπερφαλαγγίζει εκείνες της Ιαπωνίας και της Ευρώπης, με όρους ανάπτυξης και ευημερίας». Στην πραγματικότητα, για να παραφράσουμε τον Μαρκ Τουέν, «οι ειδήσεις περί θανάτου της Ευρώπης είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές».
Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη αντιμετώπισε πολλά οικονομικά προβλήματα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 εισήλθε σε παρατεταμένη περίοδο αναιμικών επιδόσεων, αναφορικά με την οικονομική μεγέθυνση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ η Αμερική ήταν ιδιαίτερα δυναμική ως προς την αύξηση της απασχόλησης. Επίσης, στη δεκαετία του 1990, η Ευρώπη έχασε έδαφος, σε σύγκριση με την Αμερική, ως προς την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών. Για παράδειγμα το 1997 λιγότερο από το 15% των γαλλικών νοικοκυριών διέθεταν προσωπικούς υπολογιστές και λιγότερο από 1% είχε πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Η εποχή αυτή όμως αποτελεί πλέον παρελθόν. Από το 2000, η Ευρώπη ξεπερνά την Αμερική ως προς την αύξηση της απασχόλησης. Η καθυστέρηση της Ευρώπης στο Διαδίκτυο έχει καλυφθεί. Το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν ευρυζωνική πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι μεγαλύτερο στις 15 χώρες που ήταν μέλη της Ε.Ε. πριν από τη διεύρυνση του 2004 από εκείνο της Αμερικής. Οι ευρυζωνικές συνδέσεις είναι κατά πολύ ταχύτερες και φθηνότερες στην Ευρώπη.
Δεν θα ήθελα να υπερβάλω, ως προς τις οικονομικές επιτυχίες της Ευρώπης, η οποία εξακολουθεί να έχει προβλήματα -αλλά και ποιος δεν έχει; Γεγονός είναι ότι η ευρωπαϊκή οικονομία δείχνει ισχυρότερη -τόσο σε απόλυτα μεγέθη, όσο και σε σύγκριση με την αμερικανική- από ό,τι έδειχνε την προηγούμενη δεκαετία.
Η εξήγηση αυτής της εξέλιξης είναι περίπλοκη υπόθεση. Το βέβαιο είναι ότι οι Ευρωπαίοι δεν ξήλωσαν το ισχυρό δίκτυο κοινωνικής προστασίας, πράγμα που απαιτεί χρήματα -η ευρωπαϊκή φορολογία είναι πολύ υψηλή για τα αμερικανικά δεδομένα. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό μήνυμα για την Αμερική, στην πολιτική ζωή της οποίας εξακολουθεί να κυριαρχεί η ιδεολογία του «λιγότερου κράτους», που θεωρεί ότι οι χαμηλοί φόροι και η ασθενής κοινωνική προστασία είναι προϋποθέσεις της οικονομικής ευημερίας.
Η σημασία της ευρωπαϊκής οικονομίας για ολόκληρο τον κόσμο είναι αναμφισβήτητη. Αν μη τι άλλο, από πλευράς μεγεθών. Το συνολικό ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι χονδρικά παραπλήσιο εκείνου των ΗΠΑ. Το ευρώ είναι σχεδόν εξίσου σημαντικό με το δολάριο ως διεθνές νόμισμα. Και ο έλεγχος του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος μοιράζεται, πρακτικά ισότιμα, ανάμεσα στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Υπάρχει και κάτι ακόμη: είναι σημαντικό να έχουμε μια ακριβή εικόνα γύρω από την ευρωπαϊκή οικονομία, γιατί τα υποτιθέμενα μειονεκτήματά της παίζουν σημαντικό ρόλο στην αμερικανική πολιτική αντιπαράθεση, συνήθως ως δικαιολογίες για τις ανισότητες και ανασφάλειες που χαρακτηρίζουν το αμερικανικό μοντέλο. Για παράδειγμα, ο ρεπουμπλικανός, προεδρικός υποψήφιος Μιτ Ρόμνι επιτίθεται στο σχέδιο της Χίλαρι Κλίντον για κάλυψη των δεκάδων εκατομμυρίων Αμερικανών που στερούνται ασφάλισης υγείας, καταλογίζοντάς της ότι «αντλεί έμπνευση από τις ευρωπαϊκές γραφειοκρατίες».
Από την πλευρά του, ο ομότιμος καθηγητής του Χάρβαρντ, Μάικλ Γιένσεν, δικαιολογεί τις αστρονομικές αμοιβές διευθυντικών στελεχών επιχειρήσεων υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «το λογικό αντίτιμο που πληρώνουμε, ώστε η αμερικανική οικονομία να υπερφαλαγγίζει εκείνες της Ιαπωνίας και της Ευρώπης, με όρους ανάπτυξης και ευημερίας». Στην πραγματικότητα, για να παραφράσουμε τον Μαρκ Τουέν, «οι ειδήσεις περί θανάτου της Ευρώπης είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές».
Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη αντιμετώπισε πολλά οικονομικά προβλήματα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 εισήλθε σε παρατεταμένη περίοδο αναιμικών επιδόσεων, αναφορικά με την οικονομική μεγέθυνση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ η Αμερική ήταν ιδιαίτερα δυναμική ως προς την αύξηση της απασχόλησης. Επίσης, στη δεκαετία του 1990, η Ευρώπη έχασε έδαφος, σε σύγκριση με την Αμερική, ως προς την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών. Για παράδειγμα το 1997 λιγότερο από το 15% των γαλλικών νοικοκυριών διέθεταν προσωπικούς υπολογιστές και λιγότερο από 1% είχε πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Η εποχή αυτή όμως αποτελεί πλέον παρελθόν. Από το 2000, η Ευρώπη ξεπερνά την Αμερική ως προς την αύξηση της απασχόλησης. Η καθυστέρηση της Ευρώπης στο Διαδίκτυο έχει καλυφθεί. Το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν ευρυζωνική πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι μεγαλύτερο στις 15 χώρες που ήταν μέλη της Ε.Ε. πριν από τη διεύρυνση του 2004 από εκείνο της Αμερικής. Οι ευρυζωνικές συνδέσεις είναι κατά πολύ ταχύτερες και φθηνότερες στην Ευρώπη.
Δεν θα ήθελα να υπερβάλω, ως προς τις οικονομικές επιτυχίες της Ευρώπης, η οποία εξακολουθεί να έχει προβλήματα -αλλά και ποιος δεν έχει; Γεγονός είναι ότι η ευρωπαϊκή οικονομία δείχνει ισχυρότερη -τόσο σε απόλυτα μεγέθη, όσο και σε σύγκριση με την αμερικανική- από ό,τι έδειχνε την προηγούμενη δεκαετία.
Η εξήγηση αυτής της εξέλιξης είναι περίπλοκη υπόθεση. Το βέβαιο είναι ότι οι Ευρωπαίοι δεν ξήλωσαν το ισχυρό δίκτυο κοινωνικής προστασίας, πράγμα που απαιτεί χρήματα -η ευρωπαϊκή φορολογία είναι πολύ υψηλή για τα αμερικανικά δεδομένα. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό μήνυμα για την Αμερική, στην πολιτική ζωή της οποίας εξακολουθεί να κυριαρχεί η ιδεολογία του «λιγότερου κράτους», που θεωρεί ότι οι χαμηλοί φόροι και η ασθενής κοινωνική προστασία είναι προϋποθέσεις της οικονομικής ευημερίας.
