Ισπανία: δημοκρατία, μιντιοκρατία

Στην παρούσα φάση της διαμάχης, φαίνεται πως οι σοσιαλιστές θα νικήσουν στις εκλογές της 9ης Μαρτίου. Με βάση τις δημοσκοπήσεις και τα προσόντα των υποψηφίων πρωθυπουργών, το αποτέλεσμα αυτό μοιάζει εξασφαλισμένο. Παρά τις προσπάθειες της αντιπολίτευσης να ανατρέψει αυτήν την αίσθηση, η προηγούμενη κυβέρνηση πέτυχε λαμπρά οικονομικά αποτελέσματα, ενώ τα κοινωνικά της μέτρα συνέβαλαν στη βελτίωση της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων.

Φυσικά είναι αλήθεια πως επί των ημερών της σοσιαλιστικής κυβέρνησης έγιναν και μνημειώδη σφάλματα, που έριξαν βαριά σκιά στο μέγαρο Μονκλόα, τόσο στη λειτουργία των θεσμών όσο και στη διαιώνιση των πελατειακών σχέσεων, την εξυπηρέτηση «ημετέρων» κ.λπ.

Ο σημερινός Ροντρίγκεζ Θαπατέρο (Rodriguez Zapatero) που διεκδικεί τη δεύτερη πρωθυπουργική του θητείας, διαθέτει μεγαλύτερη εμπειρία, περισσότερη αυτοπεποίθηση και γνώση από τον Θαπατέρο που εξελέγη εδώ και τέσσερα χρόνια.

Ορισμένοι θα πουν πως «διδάχτηκε» από την πρώτη του θητεία. Επιπλέον (αν και αυτό μένει ακόμα να αποδειχτεί), οι ψηφοφόροι συνήθως προτιμούν να δίνουν μια δεύτερη ευκαιρία στους ηγέτες τους, παρά να επιβραβεύουν τους εξ επαγγέλματος μεμψίμοιρους.

€

Τούτων λεχθέντων, δεν θεωρώ πως οι ηγέτες του «λαϊκού κόμματος» (PP) μπορούν να ελπίζουν σε κάτι καλύτερο από μία αξιοπρεπή ήττα, που φυσικά βρίσκεται απολύτως μέσα στις δυνατότητές τους.

Παρ’ όλα αυτά, μόνο ιδεώδης δεν είναι η πολιτική μας κατάσταση. Απλά προσφέρει σχετικά περισσότερες πολιτικές ευκαιρίες. Έχω ακούσει συχνά τον Φελίπε Γκονζάλες (Felipe Gonzalez) να εκτιμά πως λόγω του κοινωνικού ρόλου που παίζουν τα μίντια, αλλά και λόγω της αυξανόμενης μετριότητας των σημερινών πολιτικών ηγεσιών, η σημερινή δημοκρατία λειτουργεί μάλλον ως μιντικρατία. Ίσως αυτό να προκύπτει από μία αντεστραμμένη «φυσική επιλογή»: ο έξυπνος γιος ασχολείται με την αγορά, ο λιγότερο προσοντούχος με τη διοίκηση. Η πτώση του επιπέδου της πολιτικής χαρακτηρίζει πλήθος πολύ διαφορετικών μεταξύ τους χωρών: πως αλλιώς να εξηγηθεί η μακροημέρευση τόσο αλλοπρόσαλλων ηγετών όσο ο Τζορτζ Μπους (George W. Bush) και ο Αθνάρ (Aznar);

Να όμως που ως συνέπεια της κυριαρχίας των μικτιοκρατών, εμφανίζεται μια καινούργια τάση, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «φοβοκρατία» (miedocracia, από το «miedo»=φόβος) και που πλήττει όλο και περισσότερο εκείνες τις «ανοικτές κοινωνίες» (κατά Πόπερ -Popper) που εδώ και αρκετό καιρό κλίνουν προς την εσωστρέφεια.

Δια μέσου της ιστορίας ο φόβος υπήρξε κι άλλοτε μοχλός κοινωνικής αλλαγής, κι όχι πάντα με αρνητικά αποτελέσματα. Εγώ ο ίδιος στο παρελθόν εξύμνησα π.χ. το ρόλο του φόβου στην πλατιά συναίνεση που χαρακτήρισε την ισπανική κοινωνία την περίοδο της «μετάβασης προς τη δημοκρατία»: ήταν φόβος για έναν νέο εμφύλιο πόλεμο, για στρατιωτικό πραξικόπημα, για είσοδο σε μια περίοδο γενικευμένης αναρχίας...)· ο φόβος λοιπόν δεν έχει πάντα αρνητικό ρόλο, ιδίως σε ότι αφορά την κοινωνική συνοχή.

Με δεδομένο πως ελευθερία και ασφάλεια μπορεί να είναι και αντιφατικές προσδοκίες, η δημοκρατία οφείλει να εξισορροπεί ανάμεσα στις -συχνά αντιφατικές- θελήσεις των εκλογέων.

Η συστηματική όμως χρήση του φόβου από τους πολιτικούς, ως «βασιλική οδός» για να προσελκύσουν συμπάθειες και να θεμελιώσουν την ηγεμονία τους, ίσως να σημαίνει πως το εκλογικό σώμα απαρτίζεται από πλήθη τρομοκρατημένων πολιτών, έτοιμων να εκχωρήσουν την εξουσία σε όποιον θα τους προστατέψει πιο αποτελεσματικά. Αυτή τουλάχιστο είναι η εντύπωση που δημιουργούν τα δύο μεγάλα κόμματα, αλλά και το κλίμα που χαρακτήρισε την πρώτη τουλάχιστο από τις δύο τηλεμαχίες.

Την τελευταία τετραετία, το στρατόπεδο του Μαριάνο Ρατζόι (Mariano Rajoy) μιλάει ασταμάτητα για κάθε είδους εθνικές καταστροφές που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της περασμένης τετραετίας, ενώ σήμερα κραδαίνει ορισμένα μάλλον βλακώδη ψηφοθηρικά επιχειρήματα: υποτίθεται πως μια δεύτερη νίκη των σοσιαλιστών θα θέσει τέλος στην ενότητα της Ισπανίας, στην ισπανική (καστιλιάνικη) γλώσσα και στην... ύπαρξη του Θεού.

Από την πλευρά του, ο Χοσέ Λούις Ροντρίγκεζ Θαπατέρο και η ομάδα του βάλθηκαν να τρομοκρατήσουν τα πλήθη με την επικείμενη επάνοδο του μπαμπούλα (δες του Αθνάρ), μια φοβερή υποτίθεται απειλή, που μόνο η μαζική προσέλευση στις κάλπες θα μπορούσε να αποτρέψει.

€

Από την άποψη του ατομικού συμφέροντος των δύο υποψηφίων, αυτά τα επιχειρήματα είναι αδιαμφισβήτητα αποτελεσματικά. Παρ’ όλα αυτά, με την ιδιότητα ενός από τους πολίτες που καλούνται στις κάλπες, θα προτιμούσα κάποιον που με ενθουσιάζει -παρά κάποιον που με πανικοβάλει. Παρακολουθώντας από την τηλεόραση τις προεκλογικές συγκεντρώσεις των αμερικανικών προεδρικών εκλογών μου φαίνεται ολοφάνερο πως το «τσουνάμι» Ομπάμα (Obama) δεν οφείλεται απλά στα προσόντα του υποψηφίου, αλλά και στις προσδοκίες μιας κοινωνίας που ξέρει τι θέλει -κι εκφράζει τις προσδοκίες της.

Αναρωτιέμαι αν οι ηγέτες μας είναι εις θέση να μας προσφέρουν θετικά προγράμματα και ιδέες, ή αν θα επιμείνουν στο μενού της απαισιοδοξίας στο οποίο μας έχουν συνηθίσει.

Ιδιαίτερη στο σημείο αυτό είναι η ευθύνη του Ρατζόι: μου δίνει την εντύπωση πως πραγματική πηγή του πανικού που χαρακτηρίζει τις ομιλίες του, είναι μάλλον ο τρόμος που νιώθει για την αποτελεσματικότητα του πολιτικού του λόγου.

Μακάρι να μπορούσε κι ο Θαπατέρο να σταματήσει πια να μας αναλύει όλα τα δεινά που μας περιμένουν αν υπερψηφιστούν οι αντίπαλοί του, και να μας προσφέρει ένα συγκεκριμένο και βιώσιμο πρόγραμμα που θα μπορούσε να μας ενθουσιάσει.

Η «miedocracia» μπορεί να είναι ένα πολύ καλό μέσο αναρρίχησης στην εξουσία, αλλά με καταστροφικές επιπτώσεις για την ποιότητα της μελλοντικής διακυβέρνησης. Για να κερδίσει, η μεν αριστερά καλά θα έκανε να προσκαλέσει τους πολίτες σε ένα κοινό έργο υπέρ της προόδου και της κοινωνικής αλληλεγγύης, η δε δεξιά να προσπαθήσει να μας αποδείξει πως μπορεί να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας.

Αλλά αυτό δεν πρόκειται να το δούμε σε αυτές τις εκλογές, στις οποίες ο φόβος για τα πάντα (την τρομοκρατία, την ανεργία, τη μετανάστευση, τα τροχαία ατυχήματα, την παγκοσμιοποίηση) υπήρξε, φευ, το ύπατο επιχείρημα.

O Juan Luis Cebrián είναι ιδρυτής και σύμβουλος της εφημερίδας «ελ παΐς»