Ζητούμενο η εφαρμογή της συμφωνίας...
Κάκη Μπαλλή, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2009-04-05
Η παράδοση λέει ότι οι μεγάλες σύνοδοι κορυφής πάσης φύσεως έχουν δύο πιθανές καταλήξεις. Είτε οι συμμετέχοντες δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε τίποτε και αποχωρούν με άδεια χέρια και κατεβασμένα μούτρα, φροντίζοντας να ρίξουν ο καθένας σε κάποιον άλλο την ευθύνη, όταν επιστρέφουν στο εθνικό τους ακροατήριο, είτε καταφέρνουν να παρουσιάσουν ένα κοινό ντοκουμέντο.
Με την έννοια αυτή η σύνοδος των G20 στο Λονδίνο - με σύνθημα «Σταθερότητα, ανάπτυξη, θέσεις εργασίας»- είχε επιτυχή κατάληξη. Περισσότερο ή λιγότερο ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους οι ηγέτες των χωρών που παράγουν το 90% του παγκοσμίου ΑΕΠ εγκατέλειψαν το τραπέζι της συνόδου με ένα χαρτί που εάν το εφαρμόσουν- όπως δεσμεύτηκαν και θα ελέγξουν επʼ αυτού αλλήλους σε μια επόμενη σύνοδο εντός του 2009- δηλώνουν βέβαιοι ότι πρώτον, θα καταφέρουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα (;) να βγάλουν την παγκόσμια οικονομία από την κρίση και, δεύτερον, θα φτιάξουν εκείνο το ρυθμιστικό πλαίσιο, που θα αποτρέψει μια επόμενη κρίση αναλόγων διαστάσεων.
Αυτά που αποφάσισαν οι G20, εάν εφαρμοστούν, είναι πολλά υποσχόμενα: Νέοι κανόνες για τη λειτουργία των αγορών, περισσότερα χρήματα για το ΔΝΤ, ώστε να στηρίξει τις φτωχές χώρες κι αυτές που δυσκολεύονται σʼ αυτή τη φάση να δανειστούν, νέες πιστώσεις για το εξαγωγικό εμπόριο. Οι Κασσάνδρες που θεωρούσαν ότι η σύνοδος του Λονδίνου ήταν απλά χάσιμο χρόνου -ή ένα ακόμη πεδίο δημοσίων σχέσεων και κουβεντούλας χωρίς αντίκρισμα- ευτυχώς διαψεύσθηκαν. Πρωτίστως, επειδή οι ηγέτες των G20 πήγαν στο Λονδίνο χωρίς την... πολυτέλεια να επιστρέψουν με άδεια χέρια στις χώρες τους, που έχουν πιαστεί στα δίχτυα της ύφεσης και της εκρηκτικής ανεργίας.
Το πρώτο βήμα
Το μεγάλο άλμα μπορεί να μην έγινε, ωστόσο έγινε ένα μεγάλο βήμα προς την έξοδο από τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση από γεννήσεως καπιταλισμού. Ίσως να υπήρχαν μεγαλύτερα περιθώρια επιτυχίας. Ίσως να χρειάζεται ένα αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αγορές -όπως θα πίεζαν οι Γαλλογερμανοί. Ίσως να χρειάζονται περισσότερα τρισεκατομμύρια για την τόνωση της οικονομίας -όπως θα προτιμούσε ο Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα. Ίσως να ήταν ώριμες οι συνθήκες να απαλλαγεί η παγκόσμια οικονομία από την παντοκρατορία του δολαρίου -όπως εισηγούνται οι Κινέζοι. Ίσως, το σημαντικότερο, να ήταν μια μοναδική ευκαιρία να τεθεί επί τάπητος το θέμα της βαθιάς ανισορροπίας στην παγκόσμια οικονομία, του όλο και μεγαλύτερου ανοίγματος της ψαλίδας μεταξύ φτωχών - χωρών και ανθρώπων- και πλουσίων. Παρά τα τόσα ελλείμματα, όμως, το βέβαιο είναι ότι το τελικό ανακοινωθέν των G20 ήταν καλύτερο από τις προσδοκίες των περισσότερων.
Από το Λονδίνο κανείς δεν έφυγε ηττημένος. «Πιστεύω ότι τα βγάλαμε πέρα μια χαρά», συνόψισε τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής των G20 ο Ομπάμα. Η Γερμανίδα καγκελάριος Μέρκελ χαρακτήρισε το τελικό ανακοινωθέν «ιστορικό συμβιβασμό», ενώ ο Γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί εκτίμησε ότι «γύρισε σελίδα στον κόσμο». Ο οικοδεσπότης Βρετανός πρωθυπουργός Μπράουν μίλησε για μια «νέα παγκόσμια συναίνεση», ενώ ο Νοτιοαφρικανός Μοτλάντε ήταν χαρούμενος για «τα περισσότερα κονδύλια για τις υποδομές της Αφρικής».
Η νίκη ή ήττα του καθενός -και τελικά του συνόλου- θα κριθεί το επόμενο διάστημα, εάν και όταν οι μηχανισμοί ελέγχου θα δημιουργηθούν και θα αρχίσουν να λειτουργούν, εάν και όταν τα πάρα πολλά λεφτά που πέφτουν σε προγράμματα τόνωσης της οικονομίας αρχίσουν να φέρνουν τα ποθητά αποτελέσματα.
Βέβαια, τα προγράμματα δεν αρκούν από μόνα τους. Αυτή η κρίση ανέδειξε πολλές τερατογενέσεις του τούρμπο καπιταλισμού -αλλά και προϋπάρχοντα προβλήματα, που ποτέ δεν είχαν αναδειχθεί σε όλη τους την οξύτητα.
Απληστία χωρίς σύνορα
Με το χρήμα να ρέει αφειδώς τα προηγούμενα χρόνια -κυρίως το δολάριο, με τα μηδενικά του επιτόκια, που έριχνε συνεχώς η αμερικανική κεντρική τράπεζα στην αγορά- οι τυχοδιώκτες στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια έχασαν κάθε αναστολή, η απληστία τους έπαψε να γνωρίζει σύνορα.
Η δυναμική τους γοήτευσε τους περισσότερους πολιτικούς, ακόμη κι αυτούς που δεν είχαν προσχωρήσει ξεκάθαρα στον νεοφιλελευθερισμό, ώστε δεν έκαναν τον κόπο ούτε καν να καταλάβουν τι ήταν όλα αυτά τα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα που έφερναν τεράστια κέρδη, πόσο μάλλον να προσπαθήσουν να ελέγξουν τη διακίνησή τους.
Το φθηνό χρήμα και οι ανύπαρκτοι έλεγχοι επέτρεψαν στους πρωταγωνιστές αυτού του μοιραίου παιχνιδιού να πάρουν πολύ ψηλά ρίσκα, εφόσον ήξεραν ότι είτε κερδίσουν είτε χάσουν οι αστρονομικές αμοιβές και τα μπόνους τους ήταν εξασφαλισμένα. Τα μέτρα που αποφάσισαν οι G20 ανατρέπουν αυτή την κατάσταση; Πιθανόν.
Τα μέτρα υπέρ της διαφάνειας, η συγκρότηση ενός Συμβουλίου για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα με διευρυμένες εξουσίες, η ρύθμιση της λειτουργίας των κερδοσκοπικών κεφαλαίων (hedge funds), η κατάργηση του τραπεζικού απορρήτου, τα μέτρα ενάντια στους φορολογικούς παραδείσους και οι νέοι κανόνες για την καταβολή μερισμάτων και μπόνους, εφόσον εφαρμοστούν, μπορεί οδηγήσουν σε ένα διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα λιγότερο κερδοφόρο αλλά περισσότερο σταθερό.
Αλλαγή νοοτροπίας
Ένα πρόβλημα από τη δεκαετία του ʼ80 που αναδείχθηκε σε όλο του το τοξικό μεγαλείο, όμως δεν έχει να κάνει με την απληστία των ανεξέλεγκτων golden boys. Επί δεκαετίες οι Αμερικανοί - κράτος και καταναλωτές- ζούσαν εις βάρος του υπόλοιπου κόσμου, ξοδεύοντας όλο και περισσότερα απʼ όσα έβγαζαν. Η σπατάλη αυτή εξελίχθηκε σε εξάρτηση, ανάλογη με των ναρκομανών. Μόλις έσκασε η φούσκα και η πίστωση κόπηκε, ήρθε η κρίση. Και τώρα, όπως επισημαίνει ένας Γερμανός αναλυτής, οι ΗΠΑ και μαζί τους ο κόσμος όλος μπήκε στην απεξάρτηση. Ως γνωστόν καμία απεξάρτηση δεν επιτυγχάνεται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά προχωράει βήμα - βήμα. Η σύνοδος του Λονδίνου με τα μέτρα της την υποβοηθά -αλλά δεν είναι θεραπεία με εξασφαλισμένη επιτυχία. Επιπλέον οι G20 πήραν και κάποια μέτρα ως ένα είδος «αποζημίωσης» αυτών που εκόντες - άκοντες στήριζαν όλα αυτά τα χρόνια την αμερικανική σπατάλη.
Αποφάσισαν να ενισχύσουν τους πόρους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και να τριπλασιάσουν τα κεφάλαια για τη στήριξη των φτωχότερων χωρών -μέσω των διεθνών αναπτυξιακών πιστωτικών ιδρυμάτων- καθώς και των χωρών αυτών που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση -αν και δεν συμμετείχαν σχεδόν καθόλου στη πρόκλησή της.
Τα λεφτά αυτά είναι πολλά, πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια -και πολύ καλώς δίνονται, το θέμα είναι να πιάσουν και τόπο.
Με την έννοια αυτή η σύνοδος των G20 στο Λονδίνο - με σύνθημα «Σταθερότητα, ανάπτυξη, θέσεις εργασίας»- είχε επιτυχή κατάληξη. Περισσότερο ή λιγότερο ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους οι ηγέτες των χωρών που παράγουν το 90% του παγκοσμίου ΑΕΠ εγκατέλειψαν το τραπέζι της συνόδου με ένα χαρτί που εάν το εφαρμόσουν- όπως δεσμεύτηκαν και θα ελέγξουν επʼ αυτού αλλήλους σε μια επόμενη σύνοδο εντός του 2009- δηλώνουν βέβαιοι ότι πρώτον, θα καταφέρουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα (;) να βγάλουν την παγκόσμια οικονομία από την κρίση και, δεύτερον, θα φτιάξουν εκείνο το ρυθμιστικό πλαίσιο, που θα αποτρέψει μια επόμενη κρίση αναλόγων διαστάσεων.
Αυτά που αποφάσισαν οι G20, εάν εφαρμοστούν, είναι πολλά υποσχόμενα: Νέοι κανόνες για τη λειτουργία των αγορών, περισσότερα χρήματα για το ΔΝΤ, ώστε να στηρίξει τις φτωχές χώρες κι αυτές που δυσκολεύονται σʼ αυτή τη φάση να δανειστούν, νέες πιστώσεις για το εξαγωγικό εμπόριο. Οι Κασσάνδρες που θεωρούσαν ότι η σύνοδος του Λονδίνου ήταν απλά χάσιμο χρόνου -ή ένα ακόμη πεδίο δημοσίων σχέσεων και κουβεντούλας χωρίς αντίκρισμα- ευτυχώς διαψεύσθηκαν. Πρωτίστως, επειδή οι ηγέτες των G20 πήγαν στο Λονδίνο χωρίς την... πολυτέλεια να επιστρέψουν με άδεια χέρια στις χώρες τους, που έχουν πιαστεί στα δίχτυα της ύφεσης και της εκρηκτικής ανεργίας.
Το πρώτο βήμα
Το μεγάλο άλμα μπορεί να μην έγινε, ωστόσο έγινε ένα μεγάλο βήμα προς την έξοδο από τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση από γεννήσεως καπιταλισμού. Ίσως να υπήρχαν μεγαλύτερα περιθώρια επιτυχίας. Ίσως να χρειάζεται ένα αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αγορές -όπως θα πίεζαν οι Γαλλογερμανοί. Ίσως να χρειάζονται περισσότερα τρισεκατομμύρια για την τόνωση της οικονομίας -όπως θα προτιμούσε ο Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα. Ίσως να ήταν ώριμες οι συνθήκες να απαλλαγεί η παγκόσμια οικονομία από την παντοκρατορία του δολαρίου -όπως εισηγούνται οι Κινέζοι. Ίσως, το σημαντικότερο, να ήταν μια μοναδική ευκαιρία να τεθεί επί τάπητος το θέμα της βαθιάς ανισορροπίας στην παγκόσμια οικονομία, του όλο και μεγαλύτερου ανοίγματος της ψαλίδας μεταξύ φτωχών - χωρών και ανθρώπων- και πλουσίων. Παρά τα τόσα ελλείμματα, όμως, το βέβαιο είναι ότι το τελικό ανακοινωθέν των G20 ήταν καλύτερο από τις προσδοκίες των περισσότερων.
Από το Λονδίνο κανείς δεν έφυγε ηττημένος. «Πιστεύω ότι τα βγάλαμε πέρα μια χαρά», συνόψισε τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής των G20 ο Ομπάμα. Η Γερμανίδα καγκελάριος Μέρκελ χαρακτήρισε το τελικό ανακοινωθέν «ιστορικό συμβιβασμό», ενώ ο Γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί εκτίμησε ότι «γύρισε σελίδα στον κόσμο». Ο οικοδεσπότης Βρετανός πρωθυπουργός Μπράουν μίλησε για μια «νέα παγκόσμια συναίνεση», ενώ ο Νοτιοαφρικανός Μοτλάντε ήταν χαρούμενος για «τα περισσότερα κονδύλια για τις υποδομές της Αφρικής».
Η νίκη ή ήττα του καθενός -και τελικά του συνόλου- θα κριθεί το επόμενο διάστημα, εάν και όταν οι μηχανισμοί ελέγχου θα δημιουργηθούν και θα αρχίσουν να λειτουργούν, εάν και όταν τα πάρα πολλά λεφτά που πέφτουν σε προγράμματα τόνωσης της οικονομίας αρχίσουν να φέρνουν τα ποθητά αποτελέσματα.
Βέβαια, τα προγράμματα δεν αρκούν από μόνα τους. Αυτή η κρίση ανέδειξε πολλές τερατογενέσεις του τούρμπο καπιταλισμού -αλλά και προϋπάρχοντα προβλήματα, που ποτέ δεν είχαν αναδειχθεί σε όλη τους την οξύτητα.
Απληστία χωρίς σύνορα
Με το χρήμα να ρέει αφειδώς τα προηγούμενα χρόνια -κυρίως το δολάριο, με τα μηδενικά του επιτόκια, που έριχνε συνεχώς η αμερικανική κεντρική τράπεζα στην αγορά- οι τυχοδιώκτες στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια έχασαν κάθε αναστολή, η απληστία τους έπαψε να γνωρίζει σύνορα.
Η δυναμική τους γοήτευσε τους περισσότερους πολιτικούς, ακόμη κι αυτούς που δεν είχαν προσχωρήσει ξεκάθαρα στον νεοφιλελευθερισμό, ώστε δεν έκαναν τον κόπο ούτε καν να καταλάβουν τι ήταν όλα αυτά τα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα που έφερναν τεράστια κέρδη, πόσο μάλλον να προσπαθήσουν να ελέγξουν τη διακίνησή τους.
Το φθηνό χρήμα και οι ανύπαρκτοι έλεγχοι επέτρεψαν στους πρωταγωνιστές αυτού του μοιραίου παιχνιδιού να πάρουν πολύ ψηλά ρίσκα, εφόσον ήξεραν ότι είτε κερδίσουν είτε χάσουν οι αστρονομικές αμοιβές και τα μπόνους τους ήταν εξασφαλισμένα. Τα μέτρα που αποφάσισαν οι G20 ανατρέπουν αυτή την κατάσταση; Πιθανόν.
Τα μέτρα υπέρ της διαφάνειας, η συγκρότηση ενός Συμβουλίου για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα με διευρυμένες εξουσίες, η ρύθμιση της λειτουργίας των κερδοσκοπικών κεφαλαίων (hedge funds), η κατάργηση του τραπεζικού απορρήτου, τα μέτρα ενάντια στους φορολογικούς παραδείσους και οι νέοι κανόνες για την καταβολή μερισμάτων και μπόνους, εφόσον εφαρμοστούν, μπορεί οδηγήσουν σε ένα διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα λιγότερο κερδοφόρο αλλά περισσότερο σταθερό.
Αλλαγή νοοτροπίας
Ένα πρόβλημα από τη δεκαετία του ʼ80 που αναδείχθηκε σε όλο του το τοξικό μεγαλείο, όμως δεν έχει να κάνει με την απληστία των ανεξέλεγκτων golden boys. Επί δεκαετίες οι Αμερικανοί - κράτος και καταναλωτές- ζούσαν εις βάρος του υπόλοιπου κόσμου, ξοδεύοντας όλο και περισσότερα απʼ όσα έβγαζαν. Η σπατάλη αυτή εξελίχθηκε σε εξάρτηση, ανάλογη με των ναρκομανών. Μόλις έσκασε η φούσκα και η πίστωση κόπηκε, ήρθε η κρίση. Και τώρα, όπως επισημαίνει ένας Γερμανός αναλυτής, οι ΗΠΑ και μαζί τους ο κόσμος όλος μπήκε στην απεξάρτηση. Ως γνωστόν καμία απεξάρτηση δεν επιτυγχάνεται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά προχωράει βήμα - βήμα. Η σύνοδος του Λονδίνου με τα μέτρα της την υποβοηθά -αλλά δεν είναι θεραπεία με εξασφαλισμένη επιτυχία. Επιπλέον οι G20 πήραν και κάποια μέτρα ως ένα είδος «αποζημίωσης» αυτών που εκόντες - άκοντες στήριζαν όλα αυτά τα χρόνια την αμερικανική σπατάλη.
Αποφάσισαν να ενισχύσουν τους πόρους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και να τριπλασιάσουν τα κεφάλαια για τη στήριξη των φτωχότερων χωρών -μέσω των διεθνών αναπτυξιακών πιστωτικών ιδρυμάτων- καθώς και των χωρών αυτών που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση -αν και δεν συμμετείχαν σχεδόν καθόλου στη πρόκλησή της.
Τα λεφτά αυτά είναι πολλά, πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια -και πολύ καλώς δίνονται, το θέμα είναι να πιάσουν και τόπο.
