Στροφή στη δημαγωγία

Η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας δεν είναι σημερινό και απ΄ ό,τι φαίνεται ούτε πρόσκαιρο φαινόμενο. Συναρτάται με την αποεθνικοποίηση των λεγομένων κοινωνικών λειτουργιών του κράτους, διαδικασία που και η ίδια η σοσιαλδημοκρατία προώθησε με τη μετάβαση από την προστασία του παραδοσιακού κοινωνικού κράτους προς μια ρευστοποιημένη δια-κοινωνική αλληλεγγύη, όπου πλέον αποκεντρωμένοι θεσμοί και δίκτυα αλληλεγγύης της κοινωνίας των πολιτών καλούνται να ανανεώσουν την παραδοσιακή καθολική κοινωνική ασφάλεια, κατακερματίζοντάς την σε εξατομικευμένη πλέον βάση. Εδώ συναντάμε την έννοια της κοινωνικής και ατομικής ευθύνης αυτόνομων φορέων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο εμπλέκονται στο διακύβευμα της εξασφάλισης «ίσων ευκαιριών». Αλλά η κρίση αυτή, κρίση μετάβασης, για τους πιο αισιόδοξους, σε ένα άλλο κοινωνικό μοντέλο και σε μια άλλη σοσιαλδημοκρατική αρχιτεκτονική πλαισίωσης των κοινωνικών αναγκών, συμβαδίζει επίσης και με τον λεγόμενο προσηλυτισμό των περισσοτέρων ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων σε ό,τι ονομάστηκε «νεο-φιλελευθερισμός». Συνέβη ως εάν η αποεθνικοποίηση και αποκρατικοποίηση του σοσιαλδημοκρατικού προτάγματος να συμπαρέσυρε και το («κρατικιστικό») οικονομικό δόγμα πάνω στο οποίο αυτό το πρόταγμα στηριζόταν, και τη θέση αυτού του δόγματος κατέλαβε η απόλυτη πρωτοκαθεδρία της αγοράς σε βάρος της πολιτικής. Ετσι, μεγάλα τμήματα της σοσιαλδημοκρατίας βρέθηκαν κάποιες φορές ακόμη και στην πρωτοπορία εφαρμογής πολιτικών που μόλις πριν από λίγα χρόνια ξόρκιζαν.

Φαίνεται ότι αυτή η φάση της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής τελειώνει. Μια φάση που συμπίπτει και με το τέλος του μπλερισμού. Στην έναρξη αυτής της νέας περιόδου, της οποίας προφανώς ακόμη αγνοούμε το ακριβές περιεχόμενο και τη μορφή που θα προσλάβουν οι σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, πρωταγωνιστούν, με διαφορετικό τρόπο το καθένα, το γερμανικό SΡD και το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, θέλοντας να ακολουθήσουν μια εκδοχή της σκανδιναβικής σοσιαλδημοκρατικής εμπειρίας, και ιδιαίτερα των προνοιακών πολιτικών της, που θεωρούνται και οι ανθεκτικότερες στον χρόνο. Επιστέγασμα μιας τέτοιας εξέλιξης αποτελεί και το «αριστερό» πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος εν όψει των επερχόμενων ευρωεκλογών του Ιουνίου. Στο εξής έχουμε μπροστά μας μια «αριστερή στροφή» που επιχειρεί η σοσιαλδημοκρατία, στροφή η οποία κατέστη «αναγκαία» λόγω και της «πολιορκίας» της από αριστερά και αριστερίστικα κόμματα, οργανώσεις και κοινωνικά κινήματα.

Η γαλλική εκδοχή αυτής της θεωρούμενης αριστερής στροφής είναι γενικότερα ενδιαφέρουσα, αλλά και ειδικότερα, γιατί σε ορισμένα τουλάχιστον σημεία της παρουσιάζει σχετικές αναλογίες με την ελληνική περίπτωση. Μέσα σε ένα φόντο κοινωνικής απονομιμοποίησης του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος και βαθιού εσωκομματικού διχασμού του, η αριστερή στροφή που σχεδόν όλες οι πτέρυγές του επιχειρούν, αδυνατεί να συγκεκριμενοποιηθεί σε ένα αξιόπιστο και ελκυστικό κυβερνητικό πρόγραμμα. Θα έλεγε κανείς ότι αυτός ο νέος αριστερός προσανατολισμός εξαντλείται σε διακηρύξεις καλών προθέσεων, επιχειρεί να οικειοποιηθεί, τις περισσότερες φορές με αδέξιο και μη πειστικό τρόπο, μια αριστερίστικης προέλευσης αντιπολιτευτική κριτική προς την κυβέρνηση του Σαρκοζί (του οποίου το υπουργικό συμβούλιο αποτελείται σχεδόν κατά το ήμισυ από πρώην σοσιαλιστές, μια κορυφαία ένδειξη της δεξιάς ηγεμονίας στη γαλλική πολιτική σκηνή), υποβαθμίζοντας το προγραμματικό σκέλος της πολιτικής. Οι σχετικές αφηρημένες διακηρύξεις για κοινωνική αναδιανομή, υπεράσπιση του δημόσιου τομέα, η επίκληση της αναγκαιότητας για νέες συμμετοχικές πρακτικές που θα ανανεώσουν τη δημοκρατία και θα άρουν την κοινωνική δυσπιστία στις πολιτικές ελίτ δεν φαίνεται, για την ώρα τουλάχιστον, να συγκινούν το εν δυνάμει εκλογικό ακροατήριο του κόμματος. Είναι αλήθεια ότι ανέκαθεν αυτό που χαρακτήριζε τη σοσιαλδημοκρατία δεν ήταν μόνο οι ενεργητικές και καθολικές προνοιακές πολιτικές κοινωνικής συνοχής (πολιτικές τις οποίες άλλωστε ακολουθούσαν στη μεταπολεμική περίοδο και δεξιές/ χριστιανοδημοκρατικές κυβερνήσεις), αλλά ταυτόχρονα και η δυναμική εκπροσώπηση των αιτημάτων των μεσαίων και κυρίως των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Με την έννοια αυτή, είναι κατανοητή και επιθυμητή η σημερινή στροφή της σοσιαλδημοκρατίας, που δείχνει μια διάθεση επαναπροσέγγισης μαζί τους, αποκατάστασης μιας κλονισμένης σχέσης εκπροσώπησης. Ωστόσο η επανασύναψη των αναγκαίων δεσμών ανάμεσα στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και στα προνομιακά κοινωνικά τους ερείσματα δεν μπορεί να εξαντλείται σε μια δημαγωγική ρητορική υπεράσπισης των «κεκτημένων», στην αφηρημένη επίκληση «αξιών» χωρίς προγραμματικό αντίκρισμα, σε θεωρούμενες καινοτόμες συμμετοχικές διαδικασίες που μένουν βουβές στα πραγματικά περιεχόμενα της πολιτικής. Γιατί; Απλούστατα, γιατί γρήγορα αποκαλύπτεται η αναξιοπιστία τους.