Ευρωπαϊκό πογκρόμ
Ξενοφών Κοντιάδης, Έθνος, Δημοσιευμένο: 2010-09-14
Η μία μετά την άλλη, οι βασικές συνιστώσες αυτού που αποκαλείται «ευρωπαϊκό μοντέλο» αποσυναρμολογούνται. Τα ευρωπαϊκά κράτη υποτίθεται ότι επιχείρησαν την ενοποίησή τους προκειμένου να διαφυλάξουν αυτές ακριβώς τις συνιστώσες, που ανάγονται σε κοινές θεσμικές, πολιτισμικές και κοινωνικές αναφορές. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ευρωπαϊκή ενοποίηση θεμελιώθηκε στο αίτημα για εδραίωση της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αλληλεγγύης, του κοινωνικού κράτους και της ανεκτικότητας. Από όλα αυτά κάθε μέρα απομένουν λιγότερα, διαρκώς πιο εύθραυστα και απειλούμενα.
Το παράδοξο είναι ότι η αλλοίωση του ευρωπαϊκού μοντέλου δεν οφείλεται κατά βάση στον «εξαμερικανισμό» του, αλλά στην επιστροφή σε ιδεολογήματα που σημάδεψαν την άνοδο των ολοκληρωτικών και ρατσιστικών καθεστώτων του ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου. Καταλύτη αυτής της μετάλλαξης αποτέλεσε ασφαλώς η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και η κρίση της. Η Γερμανία, ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, από υποδειγματικό κοινωνικό κράτος μετατράπηκε μέσα σε μία δεκαετία σε «εξαγωγέα» ακραίων πολιτικών λιτότητας. Η Γαλλία, παραδοσιακά μία κοινωνία με οξυμμένα αντανακλαστικά στο πεδίο των δικαιωμάτων, μεταμορφώνεται σταδιακά σε πρωτοπόρο ως προς τη διακριτική μεταχείριση των ξένων και των μειονοτήτων, με αποκορύφωμα το πογκρόμ εναντίον των Ρομά. Στην Ιταλία, η δημοκρατία δοκιμάζεται επίμονα από τον μπερλουσκονικό μιντιακό λαϊκισμό και την άνοδο του νεοφασισμού.
Σήμερα στην Ευρώπη δεν τείνει να επικρατήσει το αυτονόητο, αλλά το απροσδόκητο, η κατάρρευση όλων των βεβαιοτήτων και των σταθερών αξιών. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα που επιλέχθηκε για την αντιμετώπιση της κρίσης στα κράτη-μέλη της ΕΕ από τις δεξιές κυβερνήσεις των Μέρκελ, Σαρκοζί, Μπερλουσκόνι, υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ, συνδέεται άρρηκτα με τη συρρίκνωση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, την επέκταση του αστυνομικού κράτους και τις ρατσιστικές πρακτικές, που πρόσφατα εκδηλώθηκαν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Το ιδεολογικό σχήμα που διασυνδέει την ανεργία και τη φτώχεια με τη δίωξη των ξένων δεν είναι άλλωστε νέο, αφού αναπτύχθηκε μέχρι τα ακραία του όρια από τη ναζιστική θεωρία και πράξη μετά το Κραχ το 1929.
Για τη «Γηραιά Ηπειρο» ίσως η περίοδος που διανύουμε να αποδειχθεί εξαιρετικά κρίσιμη. Διακυβεύεται, κατ’ αρχάς, η επιβίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, καθώς εγκαταλείπονται οι παρεμβάσεις υπέρ της εργασίας και της κοινωνικής συνοχής. Παράλληλα, τίθεται πλέον με ιδιαίτερη οξύτητα το ζήτημα του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μεταχείριση των Ρομά σε Γαλλία και Ιταλία τις προηγούμενες εβδομάδες δεν υπήρξε τυχαία, αλλά συνιστά την κορυφή του παγόβουνου, αναδεικνύοντας και το εύρος της ρατσιστικής διάστασης. Πέρα από τα προηγούμενα, η μέθοδος διαχείρισης του δημόσιου χρέους των κρατών-μελών σε φάση διεθνούς ύφεσης, ξεκινώντας από την ελληνική περίπτωση, θα καθορίσει κατά πόσον μπορούν πράγματι να λειτουργήσουν στοιχειώδεις αρχές ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Οι εξελίξεις του προηγούμενου εξαμήνου δεν προοιωνίζονται, πάντως, τίποτα ευχάριστο ούτε για το μέλλον του ευρωπαϊκού ενωσιακού οικοδομήματος ούτε για τους λαούς της Ευρώπης.
Το παράδοξο είναι ότι η αλλοίωση του ευρωπαϊκού μοντέλου δεν οφείλεται κατά βάση στον «εξαμερικανισμό» του, αλλά στην επιστροφή σε ιδεολογήματα που σημάδεψαν την άνοδο των ολοκληρωτικών και ρατσιστικών καθεστώτων του ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου. Καταλύτη αυτής της μετάλλαξης αποτέλεσε ασφαλώς η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και η κρίση της. Η Γερμανία, ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, από υποδειγματικό κοινωνικό κράτος μετατράπηκε μέσα σε μία δεκαετία σε «εξαγωγέα» ακραίων πολιτικών λιτότητας. Η Γαλλία, παραδοσιακά μία κοινωνία με οξυμμένα αντανακλαστικά στο πεδίο των δικαιωμάτων, μεταμορφώνεται σταδιακά σε πρωτοπόρο ως προς τη διακριτική μεταχείριση των ξένων και των μειονοτήτων, με αποκορύφωμα το πογκρόμ εναντίον των Ρομά. Στην Ιταλία, η δημοκρατία δοκιμάζεται επίμονα από τον μπερλουσκονικό μιντιακό λαϊκισμό και την άνοδο του νεοφασισμού.
Σήμερα στην Ευρώπη δεν τείνει να επικρατήσει το αυτονόητο, αλλά το απροσδόκητο, η κατάρρευση όλων των βεβαιοτήτων και των σταθερών αξιών. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα που επιλέχθηκε για την αντιμετώπιση της κρίσης στα κράτη-μέλη της ΕΕ από τις δεξιές κυβερνήσεις των Μέρκελ, Σαρκοζί, Μπερλουσκόνι, υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ, συνδέεται άρρηκτα με τη συρρίκνωση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, την επέκταση του αστυνομικού κράτους και τις ρατσιστικές πρακτικές, που πρόσφατα εκδηλώθηκαν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Το ιδεολογικό σχήμα που διασυνδέει την ανεργία και τη φτώχεια με τη δίωξη των ξένων δεν είναι άλλωστε νέο, αφού αναπτύχθηκε μέχρι τα ακραία του όρια από τη ναζιστική θεωρία και πράξη μετά το Κραχ το 1929.
Για τη «Γηραιά Ηπειρο» ίσως η περίοδος που διανύουμε να αποδειχθεί εξαιρετικά κρίσιμη. Διακυβεύεται, κατ’ αρχάς, η επιβίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, καθώς εγκαταλείπονται οι παρεμβάσεις υπέρ της εργασίας και της κοινωνικής συνοχής. Παράλληλα, τίθεται πλέον με ιδιαίτερη οξύτητα το ζήτημα του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μεταχείριση των Ρομά σε Γαλλία και Ιταλία τις προηγούμενες εβδομάδες δεν υπήρξε τυχαία, αλλά συνιστά την κορυφή του παγόβουνου, αναδεικνύοντας και το εύρος της ρατσιστικής διάστασης. Πέρα από τα προηγούμενα, η μέθοδος διαχείρισης του δημόσιου χρέους των κρατών-μελών σε φάση διεθνούς ύφεσης, ξεκινώντας από την ελληνική περίπτωση, θα καθορίσει κατά πόσον μπορούν πράγματι να λειτουργήσουν στοιχειώδεις αρχές ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Οι εξελίξεις του προηγούμενου εξαμήνου δεν προοιωνίζονται, πάντως, τίποτα ευχάριστο ούτε για το μέλλον του ευρωπαϊκού ενωσιακού οικοδομήματος ούτε για τους λαούς της Ευρώπης.
