Η φενάκη της συνεχούς ζωντανής ενημέρωσης

Χαρίδημος Κ. Τσούκας, Η Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2021-09-05

Την ημέρα που έγινε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ο Αμερικανός διανοούμενος Τσαρλς Τζενκς έτυχε να βρίσκεται στην Αθήνα. Όταν ρωτήθηκε για το πραξικόπημα, ο Τζενκς απάντησε κρυπτικά: «Δεν ήξερα τίποτε γιατί ήμουν εκεί».

Αυτό που εννοούσε είναι ότι η φυσική παρουσία του στην Αθήνα δεν υποδήλωνε ότι γνώριζε απαραίτητα τι έβλεπε. Η εμπειρική γνώση ενός συμβάντος (τανκς στους δρόμους) είναι διαφορετική από την αποτίμηση της σημασίας του («πραξικόπημα»). Τα γεγονότα δεν υπάρχουν μόνο στο επίπεδο της προσωπικής εμπειρίας αλλά και της γνωστικής αναπαράστασης.Γνωρίζουμε κάτι όταν μπορούμε να διακριβώσουμε το νόημά του.

Στη μιντιακή κοινωνία γινόμαστε μάρτυρες απόμακρων γεγονότων, όχι αυτοπρόσωπα αλλά τηλε-οπτικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα τραγικά συμβάντα που συνοδεύουν την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. Τα γνωρίζουμε επειδή μας τα τηλε-αφηγούνται.

Προσφάτως, γίναμε μάρτυρες μεγάλων καταστροφικών πυρκαγιών. Οι περισσότεροι τηλεοπτικοί σταθμοί ακύρωσαν την κανονική ροή του προγράμματός τους προκειμένου να μεταδίδουν απευθείας, για αρκετές ώρες, ρεπορτάζ των ανταποκριτών τους από τις εστίες φωτιάς. Δεν ήταν η πρώτη φορά.

Η συνεχής ζωντανή μετάδοση αποσκοπούσε διακηρυκτικά στην ενημέρωση του πολίτη. Η άμεση εμπειρία που στερούμασταν, όσοι δεν ζούσαμε στις πυρόπληκτες περιοχές, μας μεταφέρθηκε έμμεσα – τηλεοπτικώς διαμεσολαβημένη. Επρόκειτο για δήθεν ενημέρωση ή, ακριβέστερα, για θραύσματα ενημέρωσης. Οσες φορές προσπάθησα να παρακολουθήσω τα σχετικά ζωντανά ρεπορτάζ συνεχούς ροής, σταμάτησα έπειτα από ένα μισάωρο. Ο λόγος; Η διαρκής μετάδοση ζωντανών εικόνων και περιγραφών ήταν αρκετή για να εξάψει την περιέργεια αλλά δεν ένιωθα ότι ενημερώνομαι πραγματικά.

Η συνεχής ζωντανή ανταπόκριση από μια εστία καταστροφικών γεγονότων προέρχεται από μια κάμερα κι έναν/μία δημοσιογράφο που περιγράφει την κατάσταση επί τόπου. Βλέπουμε, συνήθως, εικόνες φρίκης – δένδρα να καίγονται, πύρινα τείχη να κινούνται, ανθρώπους σε απόγνωση, ομάδες πυροσβεστών και εθελοντών να επιχειρούν, δημοσιογράφους να εικοτολογούν για την πιθανή εξέλιξη της φωτιάς. Ολα αυτά, μεταφορικά, είναι τα δένδρα· απουσιάζει το δάσος. Ενα άθροισμα από θραύσματα δεν συγκροτεί εικόνα με νόημα – δεν παράγει ενημέρωση.

Η ενημέρωση προκύπτει όταν ο τηλεθεατής λαμβάνει, μαζί με τις επιμέρους εικόνες και στιγμιότυπα, εποπτική αφήγηση. Αυτός είναι ο πυρήνας του καλού ρεπορτάζ. Στις καλύτερες στιγμές του το βλέπουμε σε ερευνητικές εκπομπές, όπως οι «Ιστορίες» (ΣΚΑΪ) ή το «Πανόραμα» (BBC). Σε λιγότερο ερευνητική μορφή απαντά και στα τακτικά δελτία ειδήσεων. Σε λίγα λεπτά ο τηλεοπτικός αφηγητής καλείται να μεταφέρει μια συνολική εικόνα στον τηλεθεατή, προκειμένου αυτός αφενός να αντιληφθεί διαμεσολαβημένα τα καταστροφικά γεγονότα, αφετέρου να αποτιμήσει τη σημασία τους.

Τα καμένα δάση και σπίτια στη βόρεια Εύβοια ήταν γεγονότα. Η σημασία τους («καταστροφική πυρκαγιά») δεν προέκυψε τόσο από το ζωντανό ρεπορτάζ συνεχούς ροής, όσο από τη συνολική εικόνα που αργότερα συντέθηκε και την ενοποιητική – εποπτική αφήγηση που τη συνόδευε – χωρίς αυτά θα αδυνατούσαμε, ως τηλεθεατές, να αντιληφθούμε το νόημα των όσων βλέπαμε.

Με άλλα λόγια, η καλή ενημέρωση εμπεριέχει και επιλεκτική μεταφορά επιτόπιας – βιωματικής γνώσης των άμεσα εμπλεκόμενων και αποστασιοποιημένη εποπτική αφήγηση για να αναδειχθεί η μεγάλη εικόνα. Τα γεγονότα πρέπει να τοποθετηθούν σε ένα πλαίσιο για να αποκτήσουν νόημα. Γι’ αυτό, άλλωστε, η ενημέρωση είναι, ενίοτε, επίμαχη. Πού θα εστιάσει ο φακός, τι εικόνες θα επιλεγούν, και ποιο θα είναι το αφηγηματικό πλαίσιο ερείδονται σε αξιακούς κώδικες, επαγγελματικές πρακτικές, και, ενίοτε, πολιτικές επιλογές.

Η συνεχής ζωντανή αναμετάδοση γεγονότων (ροή εικόνων και μικρο-περιγραφών) δημιουργεί μεν την εντύπωση της ενημέρωσης, αλλά η έλλειψη αποστασιοποίησης εμποδίζει την εποπτική αφήγηση. Το τίμημα της αμεσότητας είναι η εποπτικότητα – υπογραμμίζοντας το ένα μειώνεται το άλλο. Το δίλημμα αυτό είναι πολύ πιο έντονο για την Πολιτική Προστασία, χωρίς την πολυτέλεια της παράκαμψής του. Η ταχεία αποκρισιμότητα απαιτεί τόσο ικανότητα άμεσης γνώσης επιμέρους συμβάντων, όσο και την αξιολογική σύνθεσή τους για ανάληψη δράσης – και αμεσότητα και εποπτικότητα και δράση.

Αρχίζοντας τη συνέντευξή του στα ΜΜΕ μετά τις πυρκαγιές, στις 12/8/21, ο πρωθυπουργός ευχαρίστησε τα ΜΜΕ γιατί, μεταξύ άλλων, «βοήθησαν την κοινή γνώμη αλλά και εμάς να αντιληφθούμε πραγματικά τι συμβαίνει». Ελπίζω να μην το εννοούσε, όπως ακούστηκε. Αλίμονο αν ο κρατικός μηχανισμός στηριζόταν σε τηλεοπτικές ανταποκρίσεις για να αποκτήσει αίσθηση της πραγματικότητας. Τόσο αδύνατη είναι η Πολιτική Προστασία;

Η συνεχής ζωντανή τηλεοπτική κάλυψη ενδέχεται να δυσχεράνει το έργο των δυνάμεων πυρόσβεσης. Αφενός οι τηλεθεατές ενδέχεται να τρομάξουν, στο μέτρο που εκτίθενται σε ανεπεξέργαστες εικόνες Αποκάλυψης, με συνέπεια την ανάληψη πιθανώς παρορμητικής δράσης, αφετέρου η ζωντανή τηλεοπτική εικόνα αυξάνει την πίεση στους λήπτες αποφάσεων, με κίνδυνο υπονόμευσης της ευθυκρισίας τους αναφορικά με την ορθολογική χρήση των μέσων πυρόσβεσης.

Το γνωρίζουμε και από τη δημοσιογραφική κάλυψη πολεμικών επιχειρήσεων διεθνώς. Η καλή ενημέρωση προϋποθέτει επιδέξια σύνθεση επιτόπιας βιωματικότητας και αποστασιοποιημένης σφαιρικότητας. Παρά τον αξιέπαινο κόπο και, ενίοτε, διακινδύνευση των εμπλεκομένων δημοσιογράφων, τα κανάλια μας, για μια ακόμη φορά, θριάμβευσαν στην υπερβολή. Η ενημέρωση είναι πολύ πιο απαιτητική δραστηριότητα από τη συνεχή ζωντανή μετάδοση γεγονότων. Η εμπειρία δεν παράγει απαραίτητα γνώση.

Θέματα επικαιρότητας: ΜΜΕ

Παύλος Τσίμας

Καίγοντας εμπιστοσύνη

Παύλος Τσίμας, 2024-03-02

Την πρώτη φορά που μια δημοσκόπηση έθεσε το ερώτημα «πόση...

Περισσότερα

Κοινωνία της κλειδαρότρυπας

Πέτρος Κατσάκος, 2022-10-19

Για να καταλάβω δηλαδή. Ένα βαριά κακοποιημένο παιδί εξιστορεί...

Περισσότερα
Ριχάρδος Σωμερίτης

Είμαστε όλοι συμμορίτες

Ριχάρδος Σωμερίτης, 2022-02-03

Ναι το ομολογώ: είμαι στα γεράματα και εγώ «συμμορίτης»....

Περισσότερα

Η φενάκη της συνεχούς ζωντανής ενημέρωσης

Χαρίδημος Κ. Τσούκας, 2021-09-05

Την ημέρα που έγινε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967,...

Περισσότερα
Θανάσης Θεοχαρόπουλος

Για μια πλουραλιστική και αντικειμενική δημόσια τηλεόραση

Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 2021-02-21

Την εβδομάδα που πέρασε η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη προχώρησε...

Περισσότερα
Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

Το σημερινό τοπίο της ενημέρωσης παραβιάζει το Σύνταγμα και απειλεί την ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 2021-01-28

Το μείζον πρόβλημα, ως προς την ελευθερία του Τύπου, εντοπίζεται...

Περισσότερα

Το μελάνι και το λιβάνι

Παντελής Μπουκάλας, 2020-12-18

Απόσπασμα από δήλωση κυβερνητικού εκπροσώπου κάπου στον...

Περισσότερα

Η ΕΡΤ ως λάφυρο του επιτελικού κράτους

Αγγέλα Νταρζάνου, 2020-10-04

Δεκάδες δημοσιογράφοι έχουν περιθωριοποιηθεί, έχουν μετακινηθεί...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Σωκράτης Φάμελλος

Πολύ λίγα και πολύ αργά κύριε Μητσοτάκη....

Σωκράτης Φάμελλος, 2025-04-26

Οι εσπευσμένες ανακοινώσεις του κ. Μητσοτάκη, για τη διάθεση...

Οι περιστάσεις

Τάσος Παππάς, 2025-04-22

Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος μιλώντας στο ΜEGA...

Δημήτρης Χατζησωκράτης

Οι προοδευτικές δυνάμεις σε κοινό ψηφοδέλτιο

Δημήτρης Χατζησωκράτης, 2025-04-20

…Ας σκεφτούμε και την προοπτική για την πρόοδο της χώρας,...

Κώστας Καλλίτσης

Αδύναμη κυβέρνηση

Κώστας Καλλίτσης, 2025-04-19

Διάχυτη είναι η πεποίθηση ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά....

Διαφάνεια Ποτέμκιν

Πάσχος Μανδραβέλης, 2025-04-10

Θεσμοί υπάρχουν», που θα ‘λεγε και ο Γιώργος Παπανδρέου,...

Κατά φαντασίαν ιατρός

Παντελής Μπουκάλας, 2025-04-08

Πολλούς Απρίληδες πριν, το 1967, οι Ελληνες άκουγαν τον αρχιπραξικοπηματία...

Κώστας Ζαχαριάδης

Πρότυπο για τη συνεργασία το εγχείρημα του Δήμου της Αθήνας

Κώστας Ζαχαριάδης, 2025-04-08

Να επιλέξει ο κόσμος της παράταξης την ηγεσία του κόμματος...

Παναγιώτης Παναγιώτου

Συνεργασία ή πολιτική αυτοκτονία

Παναγιώτης Παναγιώτου, 2025-04-07

Η ΝΔ φθίνει πολιτικά και εκλογικά. Και η ισχυρή πρωθυπουργική...

Βασίλης Τραϊφόρος

ΚΑΝΤΕ ΤΟ ΟΠΩΣ ΤΟ Die Linke στη Γερμανία

Βασίλης Τραϊφόρος, 2025-04-06

...Ναι η κριτική στην κυβέρνηση πρέπει να είναι οξεία και...

Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στην Τουρκία

Χρήστος Ροζάκης, 2025-04-06

Το καλό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μπορεί να διατηρηθεί...

Γιώργος Σταθάκης

Η «τελευταία ευκαιρία» για την προοδευτική αντιπολίτευση

Γιώργος Σταθάκης, 2025-04-03

...Η παραδοσιακή «πολυσυλλεκτικότητα» πέθανε μαζί με την...

Σωτήρης Βαλντέν

Πόσο νέα είναι η εθνική πυξίδα Τσίπρα;

Σωτήρης Βαλντέν, 2025-03-26

O Αλέξης Τσίπρας δημοσίευσε προ ημερών μακροσκελές κείμενο...

×
×