Από το Βίλνιους στη Λευκωσία

Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους πυροδότησε μια νέα δυναμική στις σχέσεις Ε.Ε.-Τουρκίας και η συνέχειά της θα εξελιχθεί το φθινόπωρο. Τη διευκολύνει σημαντικά, μεταξύ άλλων, η επαναπροσέγγιση Ελλάδας-Τουρκίας, ο διμερής πολιτικός διάλογος στο πιο υψηλό επίπεδο, σε «ήρεμα νερά».

Ο Ταγίπ Ερντογάν έκανε κρίσιμους διπλωματικούς χειρισμούς, εξαργυρώνοντας σε πρώτο στάδιο τον νέο γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας στην Δύση. Ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επίσης ανταποκρίθηκε για να βγάλει την Ελλάδα από τον φαύλο κύκλο της αντιπαράθεσης με την Τουρκία. Με βάση αυτές τις εξελίξεις, γεννιέται ένα ερώτημα και αυτό αφορά τη Λευκωσία: Τι θα γίνει με το Κυπριακό που πελαγοδρομεί εδώ και 6 χρόνια;

Οι αντιδράσεις στη Λευκωσία από τη ροή των ειδήσεων από το Βίλνιους ήταν νευρικές. Στην αρχή διαχέονταν στα ΜΜΕ οι συνήθεις απλοϊκές εκτιμήσεις περί του «εκβιασμού» Ερντογάν: ένταξη Σουηδίας στο ΝΑΤΟ έναντι ανταλλαγμάτων από την Ε.Ε. Πολύ γρήγορα όμως, πολλοί αντιλήφθηκαν ότι οι εξελίξεις είναι πολυσήμαντες. Μόνο που το Κυπριακό δεν είναι μέρος των ανακατατάξεων.

Η Κύπρος, στάσιμη

Ολα προχωρούν! Η Σουηδία στο ΝΑΤΟ, η αναβάθμιση των τουρκικών F-16, o διάλογος Ερντογάν-Μητσοτάκη, τα ΜΟΕ για εδραίωση του θετικού κλίματος στο Αιγαίο. Το φθινόπωρο έπεται στην Ε.Ε. στρατηγική συζήτηση για την Τουρκία και η Κύπρος θα τοποθετηθεί: να προχωρήσει ή όχι; Την ώρα, όμως, που όλα προχωρούν, η Λευκωσία βρίσκεται ακόμα στο απόλυτο μηδέν, να αναζητεί απεσταλμένους από τον ΟΗΕ και την Ε.Ε. για να ξαναστήσει στοιχειωδώς μια διαδικασία συνομιλιών.

Οχι να «διανύσει το τελευταίο μίλι» μιας στρατηγικής συμφωνίας, από εκεί που έμεινε πριν από 6 χρόνια στη Διάσκεψη του Κραν Μοντανά. Αλλά, να βρεθεί κάποιος αξιωματούχος του ΟΗΕ να πάρει το αεροπλάνο και να προσπαθήσει να βρει «κοινό έδαφος» στην Κύπρο: «ένας απεσταλμένος του ΟΗΕ να ηγηθεί περαιτέρω σύμπραξης μεταξύ των δύο κοινοτήτων το συντομότερο…», όπως αναφέρεται σε δήλωση του Συμβουλίου Ασφαλείας (12/7).

Η Κύπρος έχασε πολύ έδαφος, ροκανίζοντας τον χρόνο με αντιφατικές πολιτικές την εποχή Αναστασιάδη. Τώρα ο Κύπριος πρόεδρος Χριστοδουλίδης αντιλαμβάνεται ότι κινδυνεύει να τον προσπεράσουν τα γεγονότα, όπως συνέβη στο Βίλνιους. Εκεί, όλα περιστρέφονταν γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο, τον πρόεδρο της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν.

Με στοχευμένες κινήσεις διαμόρφωσε ξανά την ατζέντα για αναθέρμανση των ευρωτουρκικών που θεωρούνταν ξοφλημένα τόσα χρόνια. Πώς το πέτυχε; Με όρους ισχύος, επιμονή, ευελιξία, συμβιβασμό. Ο Ερντογάν έκανε εντατικές διμερείς συναντήσεις, προετοιμασμένες εδώ και καιρό. Κλειδί ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, με τον οποίο επαλήθευσε τον αυξημένο γεωστρατηγικό ρόλο της Τουρκίας ως συμμάχου της Δύσης στην «κινούμενη άμμο» της Ευρώπης. Η Ε.Ε. ήρθε εκείνη κοντά του με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Απόδειξη, ότι οι διαδικασίες ΝΑΤΟ-Ε.Ε. είναι μεν χωριστές, αλλά πολιτικά απόλυτα αλληλένδετες. Με έναν ανανεωμένο Ερντογάν, πιο ώριμο από ποτέ και έναντι της Ελλάδας, η Αγκυρα διαβάζει προς τα πού κατατείνει η μετωπική σύγκρουση Δύσης-Ρωσίας. Μια νέα ισορροπία στη Γηραιά Ηπειρο εξαρτάται από τη συνεχή εξουθένωση της Ρωσίας σε έναν αδιέξοδο πόλεμο – την εισβολή στην Ουκρανία. Ο κίνδυνος ολικής αποσταθεροποίησης της ολιγαρχικής εξουσίας της είναι πλέον υπαρκτός. Η Ευρώπη σχεδιάζει και το χειρότερο σενάριο και σε όλους τους σχεδιασμούς η Τουρκία είναι απολύτως απαραίτητη.

Νέα αρχή

Μετά την εκλογική επικράτησή του, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης δείχνει αποφασισμένος να δοκιμάσει τον δρόμο του διαλόγου με την Τουρκία, που άνοιξε από την εποχή των σεισμών. Το μήνυμα προς τη Λευκωσία εδώ και κάποιες εβδομάδες ήταν σαφές: «Εμείς πάντως θα προχωρήσουμε, σκεφτείτε τι θα κάνετε εσείς».

Η επιδίωξη για μια «νέα αρχή» επιβεβαιώνεται επίσης από την τοποθέτηση ενός μετριοπαθούς πολιτικού, του Γιώργου Γεραπετρίτη, στη θέση του υπουργού Εξωτερικών και τη μετακίνηση του λαλίστατου Νίκου Δένδια στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Είναι σε πολύ λίγους γνωστό ότι ο Δένδιας είχε μπλοκάρει κάθε πρωτοβουλία στις διερευνητικές επαφές που προηγήθηκαν, «κόβοντας» τη συμμετοχή με τον Ιμπραχίμ Καλίν. Τώρα ο πολιτικός διάλογος θα καθοδηγείται από τους ΥΠΕΞ και θα αναφέρονται στους ηγέτες. Ο Τούρκος υπουργός Χακάν Φιντάν είναι της απολύτου εμπιστοσύνης του Ερντογάν, όπως είναι και ο Γεραπετρίτης για τον Μητσοτάκη.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, στις λίγες αναφορές του για την Κύπρο, ο Μητσοτάκης εκφράζει τη σθεναρή υποστήριξή του για επανάληψη των συνομιλιών στο συμφωνημένο πλαίσιο. Αλλά γνωρίζει ότι ο Χριστοδουλίδης θα πρέπει να βρει τον τρόπο να ξετυλίξει το κουβάρι για να μη φτάσουν ξανά τα πράγματα σε ένα αδιέξοδο – τελειωτικό αυτή τη φορά: «Δεν είμαστε μόνο εμείς, είναι και η Λευκωσία. Εκεί η υποχρέωση της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων είναι να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οχι με αφετηρία τη λύση δύο κρατών που μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αδιέξοδο. Κάτι που αφορά πρωτίστως την Κύπρο, αφορά όμως κι εμάς» (ΣΚΑΪ, 13/7).

Το δίλημμα

Η Τουρκία με ανακοίνωση του ΥΠΕΞ (13/7) διαμήνυσε ξανά ότι δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία γιατί, ισχυρίζεται, «δεν ανταποκρίνεται στην κυρίαρχη θέληση των Τουρκοκυπρίων». Θέτει επίσης ως προϋπόθεση για επανάληψη των συνομιλιών «την επαναβεβαίωση των εγγενών δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων, την κυριαρχική ισότητα και το ίσο διεθνές καθεστώς τους» (με τους Ελληνοκυπρίους).

Πρόκειται για την πλέον «σκληρή» διαπραγματευτική θέση που τους επόμενους μήνες θα μετρήσει πάνω στο τραπέζι, βάζοντας φοβερά διλήμματα στον Χριστοδουλίδη. Ανάμεσα σε αυτά είναι να μπλοκάρει την εξέλιξη της ευρωτουρκικής σχέσης – για κάποιο χρονικό διάστημα και σε περιβάλλον σοβαρής κρίσης στους κόλπους της Ε.Ε. για να ζητήσει κάποιο αντάλλαγμα. Ποιο θα ήταν αυτό, όμως; Μια απλή διαδικασία συνομιλιών;

Τέτοιες έγιναν πάμπολλες μισό αιώνα και δεν κατέληξαν σε κανένα αποτέλεσμα. Ή ένα αντάλλαγμα «μαϊμού», όπως συνέβη τον Δεκέμβριο του 2004, όταν μετά το δημοψήφισμα και το ηχηρό «όχι», ο Τ. Παπαδόπουλος άφησε το Κυπριακό στο ράφι και ζήτησε από την Ε.Ε., ανεπιτυχώς, την εφαρμογή ενός πρωτοκόλλου για να μπορούν… κυπριακά πλοία να μπαίνουν σε τουρκικά λιμάνια.

Στο δίλημμα αυτό, ο Χριστοδουλίδης θα δοκιμαστεί αν όντως θα επιδιώξει να πάει γρήγορα σε λύση ή θα κινδυνεύσει να προσπεραστεί εντελώς από τις εξελίξεις, μένοντας με τη διχοτόμηση. Μια πραγματική δέσμευση για καταληκτική διαπραγμάτευση σύντομου χρόνου (results oriented) με βάση τα συμφωνηθέντα στο Κραν Μοντανά θα ήταν η διέξοδος. Θα την αποτολμήσει;

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου