Και όμως, ο άξονας Δεξιά – Αριστερά υπάρχει!

Η οικονομική παγκοσμιοποίηση και οι ευρύτερες οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις έχουν προκαλέσει νέες διαιρέσεις στις δυτικές κοινωνίες. Οι εκλογές στις ΗΠΑ, το βρετανικό δημοψήφισμα, οι γαλλικές, οι ολλανδικές και οι αυστριακές εκλογές, δείχνουν χώρες διαιρεμένες τόσο κοινωνικά και εισοδηματικά, όσο και γενεακά, αλλά και γεωγραφικά. Μπορούμε αβίαστα να μιλήσουμε για δύο «κόσμους».

Η πρώτη ανάγνωση είναι ότι οι νέες αυτές διαιρέσεις συμπαρασύρουν και τον παραδοσιακό πολιτικό άξονα Δεξιάς – Αριστεράς, αφού δεν έχει αντιστοίχηση με τις νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Είναι έτσι, όμως; Η νέα διαχωριστική γραμμή είναι πλέον μόνο ανάμεσα στον λαϊκισμό και την αλήθεια; Ανάμεσα στον ορθολογισμό και τον ανορθολογισμό; Τον φιλελευθερισμό και τον αντιφιλελευθερισμό; Την παγκοσμιοποίηση και τον οικονομικό προστατευτισμό; Τον ευρωπαϊσμό και τον αντιευρωπαϊσμό; Την ξενοφοβία και την ανοιχτή κοινωνία; Τον εθνικισμό και τον δημοκρατικό πατριωτισμό;

Και αν δεν υπάρχει πια Δεξιά και Αριστερά, τότε πώς υπάρχει Ακροδεξιά και Ακροαριστερά, που κανένας δεν το αμφισβητεί; Πώς υπάρχει πολιτικό Κέντρο; Και αν ο δεξιός και ο αριστερός λαϊκισμός «αντικειμενικά» ταυτίζονται αφού συγκλίνουν σε κρίσιμα θέματα, όπως ο «αντισυστημισμός», ο προστατευτισμός και η εθνική αναδίπλωση, πώς παρακάμπτεται η απόσταση που χωρίζει, επί παραδείγματι, τον Μελανσόν από τη Λεπέν σε άλλα κεντρικά θέματα της πολιτικής της ατζέντας, όπως η μετανάστευση και η ισλαμοφοβία;

Η πραγματικότητα, συνεπώς, είναι πολύ πιο σύνθετη από τις εύκολες απλουστεύσεις. Οι δύο «κόσμοι» πράγματι υπάρχουν και η διαιρετική τομή Δεξιάς και Αριστεράς έχει σίγουρα κλονιστεί. Ωστόσο όχι μόνο δεν έχει εκλείψει, αλλά αποτελεί και συστατικό στοιχείο της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται ο φόβος και η ανασφάλεια που δημιουργούν στους «εκτός των τειχών» η κυριαρχία των αγορών, οι υπερεθνικές οντότητες, η τεχνολογική έκρηξη, τα μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα. Ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός είναι η δημαγωγική, τοξική διαχείριση αυτού ακριβώς του φόβου και της ανασφάλειας.

Η πρόκληση για τη φιλελεύθερη δημοκρατία είναι όχι να παγιώσει, αλλά να γεφυρώσει, κατά το δυνατό, τους δύο «κόσμους», εντάσσοντας στο «σύστημα» και τους χαμένους της κρίσης. Και θα το επιτύχει όχι φυσικά προσχωρώντας στην ατζέντα του λαϊκισμού και του εθνικισμού, αλλά υπερασπιζόμενη την ανοιχτότητα και διατυπώνοντας ένα νέο αξιακό, πολιτικό, θεσμικό και κοινωνικό πρόταγμα, που θα εξασφαλίζει σε όλους μια «θέση κάτω από τον ήλιο» και θα δίνει νέο περιεχόμενο στον πολιτικό άξονα Δεξιάς – Αριστεράς. Σε διαφορετική περίπτωση, οι «εκτός των τειχών» θα συνεχίσουν να γίνονται βορά του εθνολαϊκισμού.

Η πρόκληση αφορά πολύ περισσότερο τη σοσιαλδημοκρατία, που είναι και η μεγάλη χαμένη της εποχής της παγκοσμιοποίησης. Μπορεί η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία να εκφράσει την ελπίδα, προσφέροντας ταυτόχρονα θετική διέξοδο στον φόβο; Μπορεί, με άλλα λόγια, να είναι αταλάντευτα από την πλευρά της ανοιχτής κοινωνίας και ταυτόχρονα να εκφράσει μια νέα κοινωνική συμμαχία ανάμεσα σε αυτούς που είναι ανταγωνιστικοί στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, και σε αυτούς που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις; Μοιάζει εκ πρώτης όψεως με τετραγωνισμό του κύκλου, αλλά δεν βλέπω να έχει άλλη επιλογή.