Η πρώτη φορά

Τις προάλλες μια φίλη, που αποφάσισε να πραγματοποιήσει το όνειρό της να πάει στη Βενετία, μου ζήτησε πληροφορίες τι να δει, πού να μείνει και άλλα συναφή. Της υπέδειξα διάφορα ξενοδοχεία, κάποια απόμερα εστιατόρια όπου τρώνε οι Βενετσιάνοι και της έδωσα τις κλασικές συμβουλές, όπως, π.χ., ποτέ βόλτα με γόνδολα ή καφές στην πλατεία του Αγίου Μάρκου γιατί θα πληρώσει τα μαλλιά της κεφαλής της.

Τελειώνοντας, της είπα πόσο τη ζηλεύω. Αυτό το τελευταίο δεν το κατάλαβε. «Γιατί με ζηλεύεις;» ρώτησε. «Εσύ έχεις πάει στη Βενετία τόσες φορές και την ξέρεις». Και τότε της εξήγησα ότι ακριβώς επειδή την ξέρω δεν μπορώ ποτέ να την ξαναδώ για πρώτη φορά. Αυτή η απερίγραπτη στιγμή που ακόμα και σήμερα δεν δυσκολεύομαι να την ανακαλέσω με απόλυτη διαύγεια είναι εξ ορισμού ανεπανάληπτη.

Πρώτη φορά στη Βενετία, πρώτη φορά Αριστερά... Τι συμβαίνει όταν διακινδυνεύσουμε τη σύγκριση του ονείρου μας με την πραγματικότητα; Ανάμεσα στα δύο παραδείγματα μπορώ να σκεφτώ μία ομοιότητα και μία μεγάλη διαφορά.

Αρχίζοντας από την ομοιότητα, για πολλούς αριστερούς εκείνη η νύχτα του Γενάρη ήταν μια εμπειρία συγκλονιστική, σίγουρα πολύ πιο έντονη απʼ αυτή που περίμενε τη φίλη μου όταν βγήκε από τον σιδηροδρομικό σταθμό και αντίκρισε το Canale Grande. Στη δική της περίπτωση τα πράγματα ήταν απλά: πρώτα σχημάτισε στο μυαλό της μια εικόνα της Βενετίας και στη συνέχεια την επισκέφτηκε για να διαπιστώσει αν η πραγματική Βενετία είναι εκείνη που ονειρεύτηκε.

Η φίλη μου επέστρεψε κατενθουσιασμένη, κάποιοι άλλοι όμως όχι. Και τούτο γιατί η Βενετία είναι μια πόλη υπαρκτή, η οποία εκπληρώνει ή δεν εκπληρώνει την υπόσχεση της ομορφιάς που έχουμε συνδέσει με το όνομά της. Ετσι εξηγείται η καθοριστική σημασία της πρώτης φοράς.

Εδώ έγκειται η διαφορά με τον ΣΥΡΙΖΑ. Η εκλογική νίκη του δεν ήταν η σύμπτωση του ονείρου με την πραγματικότητα αλλά η υιοθέτηση του ονείρου, η αποδοχή μιας υπόσχεσης, ερήμην της πραγματικότητας. Το κατά πόσον η υπόσχεση θα τηρηθεί ή όχι, θα φανεί στη συνέχεια. Κι επειδή κατά γενική ομολογία το όνειρο κάπου έχει σκαλώσει, ας το δούμε από πιο κοντά.

Κατ’ αρχάς ο ΣΥΡΙΖΑ έπεισε ότι κομίζει κάτι απόλυτα διαφορετικό. Αν όμως το καλοσκεφτούμε, το σύνθημα «Πρώτη φορά Αριστερά» αναφέρεται σε μια μοναδικότητα τουλάχιστον συζητήσιμη, γιατί παραλείπει (ή αποκρύπτει;) τη φράση «στην Ελλαδα». Παράλειψη διόλου τυχαία. Η Αριστερά μέχρι το 1989 κυβερνούσε τη μισή Ευρώπη και όλοι ξέρουμε πώς τελείωσε αυτό το όνειρο. Εστιάζοντας όμως την προσοχή αποκλειστικά στη χώρα μας, ο ΣΥΡΙΖΑ μπόρεσε να σαγηνεύσει δύο διαφορετικά ακροατήρια.

Το πρώτο ήταν οι συνειδητά αριστεροί που είδαν τη νίκη σαν την επανόρθωση μιας ιστορικής αδικίας και μάλιστα με τη βούλα της λαϊκής ετυμηγορίας. Ηταν η φυσική κατάληξη της μεταπολίτευσης, στη διάρκεια της οποίας η συγκινησιακή φόρτιση της αριστερής ρητορικής όχι μόνο διατηρήθηκε αμείωτη ανακαλώντας με μια εμμονή που δημιουργεί εύλογες υποψίες τις ένδοξες στιγμές του παρελθόντος και την πίκρα των δεινών που υπέστη η Αριστερά («τότε που είχαμε δίκιο!»), αλλά ταυτόχρονα -και αυτό πολλοί αριστεροί δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να το αντιληφθούν- απώθησε την κριτική προσέγγιση των δικών της πεπραγμένων.

Οσο για τους πολλούς, ο ΣΥΡΙΖΑ ακολούθησε την παλιά τακτική του μικρού κόμματος: προτείνουμε ό,τι επιβάλλει η ιδεολογία μας και ουδέποτε λογοδοτούμε διότι οι προτάσεις μας ουδέποτε διαψεύδονται εφόσον δεν εφαρμόζονται. Ετσι εξηγείται το περίεργο μείγμα θριάμβου και αμηχανίας που χαρακτηρίζει τη γενικότερη στάση της κυβέρνησης.

Αμηχανία, διότι από τη στιγμή που κέρδισαν το παιχνίδι, το παιχνίδι άλλαξε. Σήμερα η Αριστερά δεν κρίνεται από την ποιότητα της διαμαρτυρίας της κατά του ισχύοντος, αλλά από την ποιότητα του ισχύοντος, για το οποίο, ως κυβέρνηση, φέρει το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Επιπλέον, για πάρα πολλούς ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ το ζητούμενο δεν ήταν το «πρώτη φορά Αριστερά», αλλά το «να τους δούμε κι αυτούς». Αδυνατώ να προβλέψω τι θα κάνουν στις επόμενες εκλογές. Σίγουρα όμως, τώρα που τους είδαν, δεν θα μπορέσουν να επικαλεστούν το ίδιο σκεπτικό.

Γιʼ αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα κριθεί τελικά από την εκθαμβωτική και ανεπανάληπτη στιγμή της νίκης, αλλά από το πώς θα διαχειριστεί τη σύγκρουση των υποσχέσεων με την πραγματικότητα. Σε αντίθεση με τη Βενετία, η οποία διατηρεί τη μαγεία της αλλά με μειωμένη την ένταση της πρώτης φοράς, η ελληνική Αριστερά δεν κινδυνεύει από την προϊούσα αίσθηση της οικειότητας που μοιραία έπεται. Ο κίνδυνος είναι η εκδικητική απομάγευση.