Η «κυπριοποίηση» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής

Η δήλωση του Κ. Μητσοτάκη πως «η πατρίδα μας δεν απειλεί, αλλά και δεν εκβιάζεται. Δεν υποκύπτει σε απειλές, ούτε ανέχεται προκλητικές ενέργειες…» δείχνει μια εντελώς «κυπριοποιημένη» προσέγγιση με έντονη επικοινωνιακή χροιά, που φανερώνει έλλειψη στρατηγικής έναντι της Τουρκίας. Πόσοι στις Βρυξέλλες βλέπουν την αλληλουχία των γεγονότων στην ανατολική Μεσόγειο μόνο με ελληνικό μάτι και αποδίδουν πλήρες δίκαιο στην Αθήνα και τη Λευκωσία;

Σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη συγκυρία κλιμάκωσης των εντάσεων με την Τουρκία στις θάλασσες, οι κυβερνήσεις Κύπρου και Ελλάδας τίθενται μπροστά σε εξελίξεις για τις οποίες θα κληθούν να λάβουν κομβικές αποφάσεις: θα ρισκάρουν μια παρατεταμένη στον χρόνο αντιπαράθεση «τύπου Ορούτς Ρέις» αντιδρώντας αποσπασματικά κάτω από την πίεση τετελεσμένων; Ή θα αλλάξουν ρότα στον χειρισμό της Τουρκίας με ουσιαστική διπλωματία στην Ευρωπαϊκή Ενωση για τους όρους και το πλαίσιο για λύση των προβλημάτων του Κυπριακού και των θαλάσσιων ζωνών;

Στο έκτακτο Συμβούλιο Υπουργών, που ορίστηκε την Παρασκευή (14/8) δεσπόζει η συζήτηση για καταγγελία μονομερών ενεργειών της Τουρκίας με τη δήλωση του Ελληνα πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη (12/8): «Η πατρίδα μας δεν απειλεί, αλλά και δεν εκβιάζεται. Δεν υποκύπτει σε απειλές, ούτε ανέχεται προκλητικές ενέργειες…». Πρόκειται όμως για μια εντελώς «κυπριοποιημένη» προσέγγιση με έντονη επικοινωνιακή χροιά, που φανερώνει έλλειψη στρατηγικής έναντι της Τουρκίας. Πόσοι στις Βρυξέλλες βλέπουν την αλληλουχία των γεγονότων στην ανατολική Μεσόγειο μόνο με ελληνικό μάτι και αποδίδουν πλήρες δίκαιο στην Αθήνα και τη Λευκωσία;

Ημερολόγιο 3 χρόνων

Στο ημερολόγιο από το 2017 μέχρι σήμερα καταγράφεται μια αλληλουχία γεγονότων που οδήγησε στη χαοτική παρούσα κατάσταση. Ξεχωρίζει ως αφετηρία η κατάρρευση των συνομιλιών για το Κυπριακό το 2017 (Κραντ Μοντάνα) και η διακοπή του ελληνοτουρκικού διαλόγου. Ακολουθεί η ανάπτυξη των γεωτρήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας και η απάντηση της Τουρκίας με την οργάνωση πλήρους στόλου (δύο γεωτρύπανα και 3 ερευνητικά).

Την ίδια περίοδο καμία εξέλιξη στο μέτωπο της διπλωματίας. Η απραξία έως και αδιαφορία της Λευκωσίας για επανάληψη των προσπαθειών επίλυσης του Κυπριακού καταγράφεται από τον ΟΗΕ. Μένουν αναπάντητες οι επίμονες εκκλήσεις του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες. Εν παραλλήλω η Λευκωσία καταθέτει συντεταγμένες για ΑΟΖ προς Καστελόριζο και οργανώνονται διαδοχικές τριμερείς με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και άλλους. Κατάληξη η πανηγυρική εξαγγελία του αγωγού East Med στην Αθήνα.

Η Τουρκία απάντησε όλο αυτό το διάστημα με 6 γεωτρήσεις γύρω από την Κύπρο και την υπογραφή μνημονίου με τη Λιβύη, ενώ η Ελλάδα με τμηματική οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Και τέλος η Τουρκία έστειλε το «Ορούτς Ρέις», ενώ διατηρεί πλέον μόνιμα το «Γιαβούζ» να τρυπά στην Κύπρο και προωθεί τον εποικισμό των Βαρωσίων.

Οι «μουδιασμένοι» εταίροι

Οι Ευρωπαίοι εταίροι -πρώτοι η γερμανική προεδρία και ο ύπατος εκπρόσωπος Ζ. Μπορέλ- διαμορφώνουν στη συντριπτική πλειονότητά τους μια πληρέστερη εικόνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ανταποκριθούν λεκτικά στην επείγουσα κατάσταση, αλλά δεν αγνοούν ότι τα γεγονότα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη σύγκρουση. Βλέπουν πιο καθαρά το προφανές, την ανάγκη ελληνοτουρκικού διαλόγου, όπως ορίζει το διεθνές δίκαιο, ενώ όσοι εμβαθύνουν πραγματικά και συζητούν μια νέα σχέση με την Τουρκία, την αδήριτη ανάγκη επίλυσης του Κυπριακού.

Ομως η Αθήνα και η Λευκωσία συνεχίζουν να ταλαντεύονται ως προς τα πραγματικά περιθώρια και τα μέσα αντίδρασής τους. Με ένα παράξενα ήρεμο τρόπο στην Κύπρο, που είναι εντελώς ανοχύρωτη στην ΑΟΖ, η κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη διατείνεται ότι ετοιμάζει σχέδιο αποτροπής με τη συνδρομή της Γαλλίας με την υλοποίηση εξοπλιστικού προγράμματος. Ασχέτως αν τα μέσα που διαθέτει η Λευκωσία είναι πενιχρά, η οικονομία εύθραυστη όσο ποτέ και ταπεινωτικά υποβάλλεται σε παραβιάσεις στην ΑΟΖ. Επί του εδάφους δε, καμία απάντηση δεν έχει για τον σταδιακό εποικισμό των Βαρωσίων. Ολα μαζί αν ειδωθούν, συνιστούν τη χειρότερη επιδείνωση από το 1974.

Αντίθετα, η Τουρκία διακηρύσσει ότι βρίσκεται «στο πεδίο και στη διπλωματία» και εκφράζει ετοιμότητα για διάλογο. Μπορεί το κλίμα των ημερών μέσα από τα ΜΜΕ να αποσπά την κοινή γνώμη στην Κύπρο και την Ελλάδα από την ουσία, αλλά οι θέσεις και οι πράξεις της συμβαδίζουν, γι’ αυτό λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ’ όψιν.

Ακόμα και ο τρόπος που εκφέρονται, με πιο χαρακτηριστικό δείγμα την αναμετάδοση των δηλώσεων Ερντογάν από το πρακτορείο «Ανατολή» με ελληνικούς υποτίτλους: «Δεν θα συναινέσουμε στην προσπάθεια να μας φυλακίσουν στις παραλίες μας μέσω νησιών μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων, αγνοώντας ένα γιγάντιο κομμάτι γης όπως είναι η Τουρκία… Ελάτε όλες οι χώρες της Μεσογείου να ενωθούμε και να βρούμε μια φόρμουλα αποδεκτή από όλους, που θα προστατεύει τα δικαιώματα όλων…».

Οι «εικαζόμενες» ΑΟΖ

Ο πυρετός του «Ορούτς Ρέις» έχει εξαφανίσει την ευφορία που προκάλεσε η υπογραφή τμηματικής οριοθέτησης ΑΟΖ ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Ελλάδα. Μέσα στην αμηχανία που δημιουργείται, πληθαίνουν στην Κύπρο όσοι από σκοπιμότητα αμφισβητούν τις ακριβείς προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης, κατά πόσο δηλαδή η εικαζόμενη κυπριακή ΑΟΖ συναντά την ελλαδική νοτίως του Καστελόριζου.

Με οδηγίες του προέδρου Ν. Αναστασιάδη τον Μάιο του 2019 το κυπριακό ΥΠΕΞ «τράβηξε» τμηματικά συντεταγμένες στα βόρεια με την Τουρκία, για να καταδείξει αυτή την πρόθεση. Η Ελλάδα δεν ανταποκρίθηκε και η συμφωνία Αιγύπτου - Ελλάδας επιβεβαιώνει ότι δεν καλύπτει αυτή την πρόθεση. Ομως ούτε το Κάιρο την υποστηρίζει. Η Λευκωσία έχει γνώση από πρώτο χέρι για την αιγυπτιακή θέση, όταν οριοθέτησε ΑΟΖ μαζί με την Αίγυπτο το 2003. Η «μέση γραμμή» χαράχτηκε δεξιότερα.

Η αποστολή του «Ορούτς Ρέις» έφερε τα γεγονότα σε ένα οριακό σημείο. Η τουρκική Notam δείχνει ξεκάθαρα την τουρκική πρόθεση να ακυρώσει την επήρεια υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ του Καστελόριζου. Μάλιστα η τουρκική διπλωματία δείχνει να χειρίζεται με επιμέλεια κάθε κίνησή της, εκκινώντας από περιοχή μακριά μέσα στην ανοιχτή θάλασσα κι όχι κοντά σε ακτές ελληνικών νησιών. Τα έντονα διαβήματα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, η έκδοση αντι-Navtex και η κινητοποίηση του στόλου ήταν αναμενόμενες ενέργειες, που όμως δεν συμψηφίζουν τα δεδομένα στο πεδίο.

Η νέα κατάσταση πραγμάτων δυνατόν να εδραιωθεί υπέρ της Τουρκίας. Προφανώς τα ελληνικά πολεμικά θα συνεχίσουν να προειδοποιούν για να καταγράψουν τη διαφωνία τους, αλλά η Αγκυρα αδιαφορεί και δηλώνει ρητά ότι αν παρεμποδιστεί το «Ορούτς Ρέις», που είναι πολιτικό σκάφος, τα τουρκικά πολεμικά θα ενεργήσουν για σκοπούς «αυτοάμυνας».

Στη διπλωματία με την Τουρκία ο φόβος του πολιτικού κόστους λειτούργησε για χρόνια χωρίς να επιλύσει κανένα πρόβλημα. Αντιθέτως, τα πράγματα χειροτερεύουν κι αυτό το γνωρίζουν καλύτερα οι Κύπριοι που βρίσκονται μπροστά στο φάσμα της διχοτόμησης. Μόνο η ανασύσταση του πλαισίου διαλόγου με την Τουρκία έχει διεθνή απήχηση και θα βρει πραγματική ευρωπαϊκή στήριξη. Για την Αθήνα αυτό το πλαίσιο ορίζει διμερείς διαπραγματεύσεις και από κοινού προσφυγή στη Χάγη. Για την Κύπρο είναι το πλαίσιο διακοινοτικών διαπραγματεύσεων που καθόρισε ο ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού με βάση τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και την εντολή που δόθηκε στον γενικό γραμματέα για να φέρει Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους στο τραπέζι των συνομιλιών. Το τίμημα της απραξίας είναι πολύ ακριβό.