Πράσινη μετάβαση: Πεδίο αντιπαράθεσης Δεξιάς - Αριστεράς

Η πράσινη μετάβαση με βάση τους στόχους για την κλιματική αλλαγή που τέθηκαν στη συμφωνία του Παρισιού, και ως ευρωπαϊκή πλέον πολιτική (Νέα Πράσινη Συμφωνία) με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους για το 2030 και μηδενική παραγωγή ρύπων το 2050 (κλιματική ουδετερότητα), αποτελεί μια αδιαπραγμάτευτη πραγματικότητα για την Ελλάδα. Εκ των πραγμάτων το 2030 πρέπει να παράγουμε το 60% της ενέργειας από ΑΠΕ και πρέπει να καταναλώνουμε λιγότερη ενέργεια κατά 40% σε σχέση με το 1990.

Η επίτευξη αυτών των στόχων επιβάλλει έναν τριπλό μετασχηματισμό. Αλλαγή στο παραγωγικό μοντέλο, όπου η Ελλάδα έχει ισχυρό πυρήνα ενεργοβόρων βιομηχανιών (τσιμέντα, αλουμίνα, σιδηροβιομηχανία), παρά τον αδύναμο βιομηχανικό τομέα, αλλαγές στον κλάδο τουρισμού-μεταφορών, που είναι διογκωμένος, και προσαρμογή στα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα του αγροτοδιατροφικού τομέα. Δεύτερον, αλλαγές στο καταναλωτικό πρότυπο, πρωτίστως στην κατοικία και στις μεταφορές.

Η Ελλάδα έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά χτισμένων τετραγωνικών ανά κάτοικο στην Ευρώπη, μαζί με άλλες μεσογειακές χώρες, και η κατοικία αποτελεί τον τομέα με τη μεγαλύτερη συμβολή στην κατανάλωση ενέργειας (περίπου 40%) και την περιβαλλοντική επιβάρυνση λόγω χρήσης πετρελαίου. Το ίδιο ισχύει στις μεταφορές με τον γερασμένο στόλο ιδιωτικών μέσων μεταφοράς. Τέλος, χρειάζεται αλλαγές στον κοινωνικό τομέα με την αντιμετώπιση της εκτεταμένης «ενεργειακής φτώχειας» και του «ενεργειακού κόστους» για την εγχώρια παραγωγή που επιδεινώθηκε μέσα στην παρατεταμένη οικονομική κρίση μιας δεκαετίας.

Η στρατηγική της πράσινης μετάβασης βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης Δεξιάς και Αριστεράς στην Ευρώπη. Τα επίμαχα θέματα είναι τρία. Πρώτον, ο κοινωνικός αποκλεισμός. Δεύτερον, η κοινωνική συμμετοχή. Τρίτον, η ίδια η οικονομική ανάπτυξη.

Η πράσινη μετάβαση κινδυνεύει να μετατραπεί στη νέα μορφή κοινωνικού αποκλεισμού δίπλα στις δύο πιο συνήθεις (εισόδημα, εκπαίδευση), καθώς η πράσινη κατοικία, το πράσινο αυτοκίνητο και η πράσινη κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών θα ενσωματώνονται από τα πιο ευκατάστατα στρώματα, τιμωρώντας διπλά τα χαμηλότερα. Αδυναμία αλλαγής της κατανάλωσης και ταυτόχρονα φορολογικής και άλλης επιβάρυνσης της «βρόμικης κατανάλωσης», των συμβατικών αυτοκινήτων, του πετρελαίου κ.λπ. Συνεπώς, προκειμένου να αποτραπεί αυτό, οι πολιτικές πράσινης μετάβασης πρέπει να ξεκινήσουν με τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, με ειδικά επιδοτούμενα προγράμματα παραγωγής ενέργειας, αναβάθμισης κατοικιών και πράσινων μεταφορών.

Η πράσινη μετάβαση, η ανάπτυξη των ΑΠΕ, πρέπει να είναι συμμετοχική. Κοινώς, δεν μπορεί να αφεθεί στις δυνάμεις της αγοράς. Η ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας αιολικών πάρκων και φωτοβολταϊκών είναι μια στρατηγική για την επίτευξη των στόχων της πράσινης ενέργειας. Τέσσερις-πέντε μεγάλες εταιρείες γίνονται οι αποκλειστικοί επιχειρηματικοί φορείς της μετάβασης.

Η δεύτερη στρατηγική είναι η μικρής και μεσαίας κλίμακας αποκεντρωμένη και συμμετοχική ανάπτυξη. Αυτό πρακτικά σημαίνει αποκεντρωμένη, τοπική και συμμετοχική ανάπτυξη. Αποκεντρωμένη σημαίνει φωτοβολταϊκά στη στέγη, τοπική παραγωγή κοντά στα σημεία κατανάλωσης, δηλαδή «ενεργειακές κοινότητες» από ιδιώτες, επιχειρήσεις, δήμους ή άλλα σχήματα, και κατάλληλα αποκεντρωμένα δίκτυα και υποδομές που θα διευκολύνουν την τοπική και περιφερειακή διάσταση.

Το κομβικό σημείο είναι η διπλή ενθάρρυνση της μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας και οι «ενεργειακές κοινότητες». Οι ενεργειακές κοινότητες, που τις θεσμοθέτησε η προηγούμενη κυβέρνηση, είναι καθοριστικό στοιχείο. Δεν είναι καν θεωρητικό ζήτημα πλέον. Η Γερμανία με τη γρηγορότερη πράσινη μετάβαση (λόγω αδρανοποίησης πυρηνικών και άνθρακα) έχει ισχυρή παρουσία των ενεργειακών κοινοτήτων, που παράγουν περίπου το 30% της ενέργειας από ΑΠΕ. Με δεδομένες τις τοπικές αντιδράσεις στα μεγάλης κλίμακας έργα -σε πολλές περιπτώσεις και υπερβολικές, καθώς στρέφονται και κατά μικρών έργων-, η εμπέδωση της κουλτούρας της τοπικής και αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας θα συμβάλει στη μετάβαση.

Το τελευταίο ζήτημα είναι η οικονομική ανάπτυξη. Η αναμόρφωση του παραγωγικού συστήματος -βιομηχανία, τουρισμός, γεωργία- και ο συνδυασμός της πράσινης ανάπτυξης με την 4η βιομηχανική επανάσταση, θα φέρουν τεράστιες αλλαγές στην παραγωγή, την απασχόληση, τις επενδύσεις και την παραγωγικότητα της εργασίας. Κάποιες οικονομίες θα προσαρμοστούν καλύτερα αποκτώντας πλεονεκτήματα και νέα δυναμική, κάποιες θα μείνουν πίσω. Η ισόρροπη ανάπτυξη στην Ευρώπη, με δεδομένες τις άνισες επιπτώσεις που είχε η κρίση του 2008, καλείται να ενισχύσει πολιτικές που θα αντιστρέψουν την απόκλιση των εθνικών οικονομιών. Ταυτόχρονα κάθε χώρα καλείται να κάνει σημαντικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν το παραγωγικό και τεχνολογικό δυναμικό της και θα επιτρέψουν την ενεργή συμμετοχή της στην πράσινη μετάβαση.

Με μια λέξη, η πράσινη μετάβαση, οι πόροι που θα διατεθούν και η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτώνται από σημαντικές μετατοπίσεις στις αναπτυξιακές πολιτικές και φυσικά τις βαθιές μεταρρυθμίσεις σε κάθε χώρα. Στην Ελλάδα προέχει η επίλυση των προβλημάτων της χωροταξίας (δασικοί χάρτες, κτηματολόγια, χωροταξικά σχέδια παντού) που δυστυχώς η παρούσα κυβέρνηση ανέστειλε. Η πράσινη μετάβαση έχει στο επίκεντρό της τη χωροταξία και το περιβάλλον.

Η αναπτυξιακή νομοθεσία σημαίνει ότι οι αναπτυξιακοί νόμοι και οι δημόσιες επενδύσεις, μαζί και το επερχόμενο Ταμείο Ανάκαμψης, καλούνται να επιλέξουν όχι μόνο δραστηριότητες, αλλά και επιχειρηματικά υποκείμενα και συνδυασμένες μεταρρυθμίσεις προκειμένου να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Η Πράσινη Μετάβαση βρίσκεται στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης Δεξιάς και Αριστεράς στην Ευρώπη. Δεν αφορά πλέον το πού θα πάμε, αλλά το πόσο γρήγορα θα πάμε και με ποιον τρόπο. Στο επίκεντρό της βρίσκεται η κεντρική ιδέα της οικονομικής ανάταξης, με μέριμνες για τις περιφερειακές και κοινωνικές ανισότητες που κάθε μετάβαση εμπεριέχει.