Πόσο πολυδιάστατη είναι η εξωτερική πολιτική μας;
Σωτήρης Βαλντέν, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-05-15
Η σημερινή δήθεν «πολυδιάστατη» πολιτική μας είναι το ακριβώς αντίθετο. Δεν μας διαφοροποιεί από τους ισχυρούς «προστάτες» μας, μας ευθυγραμμίζει με τους πιο ακραίους κύκλους και πολιτικές τους.
Τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίσσονται για πολλοστή φορά στην Ιερουσαλήμ και τη Λωρίδα της Γάζας, πλην των άλλων, προκαλούν σκέψεις και για το πού έχει οδηγηθεί η εξωτερική μας πολιτική.
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών (ανακοινώσεις 10 και 11/5) εκφράζει ανησυχία για τη βία στην Ιερουσαλήμ και καλεί σε αποκλιμάκωση, καταδικάζει τις πυραυλικές επιθέσεις της Χαμάς και αναγνωρίζει στο Ισραήλ το δικαίωμα της αυτοάμυνας.
Δεν αναφέρει όμως λέξη για τις απάνθρωπες εξώσεις των Παλαιστινίων που προκάλεσαν την κρίση, ούτε για τα πολλαπλάσια των πυραυλικών επιθέσεων θύματα των ισραηλινών βομβαρδισμών στη Γάζα. Σημειώνουμε πως ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε., Μπορέλ, δήλωσε (10/5) πως οι εξώσεις είναι παράνομες βάσει του διεθνούς δικαίου και προκαλούν εντάσεις. Ομως ο εναγκαλισμός μας με τον Νετανιάχου δεν μας επιτρέπει, φαίνεται, να τον επικρίνουμε.
Ας θυμηθούμε και μερικά ακόμη:
■ Αποστέλλουμε στη Σαουδική Αραβία συστοιχία πυραύλων «Πάτριοτ», μαζί με δεκάδες στρατιωτικούς που τους χειρίζονται. Οι πύραυλοι αυτοί, που τους πληρώσαμε πανάκριβα υποτίθεται για τη δική μας άμυνα, θα ενισχύσουν τώρα το πολεμικό δυναμικό του Ριάντ εναντίον του Ιράν και των συμμάχων του. Ετσι, για πρώτη φορά μεταπολεμικά στέλνουμε στρατιώτες σε εμπόλεμη ζώνη στο εξωτερικό, έξω από το πλαίσιο και τις διεθνείς υποχρεώσεις μας (ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, Ε.Ε.).
■ «Μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες κι έχουμε τους ίδιους στόχους, την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή», δήλωσε πρόσφατα (19/3), αναφερόμενος στη Σαουδική Αραβία, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος Φλώρος (ο κύριος «πρώτα πυροβολώ και μετά ρωτάω» τους πρόσφυγες). Καμία αντίδραση από τους προϊσταμένους του ή από οποιονδήποτε άλλο. Πρόκειται για το ίδιο καθεστώς που τεμαχίζει πολιτικούς του αντιπάλους, δολοφονεί μαζικά αμάχους στην Υεμένη, κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στην καταπίεση των γυναικών.
■ Οταν προ έτους οι ΗΠΑ επί Τραμπ δολοφόνησαν τον Ιρανό αξιωματούχο Σουλεϊμανί, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μόνος ανάμεσα στους Ευρωπαίους ηγέτες, επικρότησε αυτή την πράξη κρατικής τρομοκρατίας, κραυγαλέα αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο (7/1/2020).
Σαν να μην έφταναν δηλαδή τα δικά της προβλήματα, η Ελλάδα, που παραδοσιακά κρατιόταν έξω από τις διαμάχες της Μέσης Ανατολής με έκδηλη τη συμπάθεια προς τον μαρτυρικό παλαιστινιακό λαό, έχει βρεθεί να συμπαρατάσσεται με τα πιο επιθετικά καθεστώτα, πολιτικές και εγκληματικές ενέργειες στην περιοχή.
Πρόκειται φυσικά για στρατηγική που αποσκοπεί στην απομόνωση/περικύκλωση της Τουρκίας. Εχει υιοθετηθεί από τις ελληνικές κυβερνήσεις, σημερινή και προηγούμενη, ως υποκατάστατο για τα αδιέξοδα της γραμμής που ακολουθούμε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων με τη γείτονα.
Συναφής είναι η πολυδιαφημιζόμενη αναβάθμιση των διμερών στρατιωτικών μας σχέσεων με τις ΗΠΑ, πολύ πέρα από το πλαίσιο του ΝΑΤΟ. «Είμαστε οι πιο πιστοί σύμμαχοι» της Ουάσινγκτον, κομπάζει ο κ. Μητσοτάκης. Η αναβάθμιση -πέρα από τη μεσανατολική της διάσταση- συνίσταται και στην ενίσχυση των αμερικανικών βάσεων ανά τη χώρα και δη όσων, όπως η Αλεξανδρούπολη, στοχεύουν πρώτιστα τη Ρωσία. Καταγγέλλουμε εξάλλου την Τουρκία που δεν υποκύπτει στις απαράδεκτες αμερικανικές κυρώσεις για τους S-400. Ετσι, εγκαταλείπουμε και εδώ την παραδοσιακά μετριοπαθή μας στάση στις διαμάχες της Μόσχας με τη Δύση και υιοθετούμε τον ρόλο του «προκεχωρημένου φυλακίου», όπως στα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Η ειρωνεία είναι πως την πολιτική αυτή τη βαφτίζουμε «πολυδιάστατη», επειδή επιχειρούμε την απομόνωση της Τουρκίας από όλες τις πλευρές. Βέβαια το νόημα της πολυδιάστατης πολιτικής, όπως διατυπωνόταν από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, ήταν άλλο: διατηρώντας τον βασικό μας προσανατολισμό στη Δύση και (αργότερα) στην Ε.Ε., διεκδικούσαμε κάποιους βαθμούς ελευθερίας. Το Κυπριακό κυρίως μας έφερε κοντά στον αραβικό κόσμο και (όσο μας επέτρεπε το Μακεδονικό) στην τότε αδέσμευτη Γιουγκοσλαβία. Η ένταση με την Τουρκία έφερε προσέγγιση με τη Σόφια πάνω από τη διαχωριστική γραμμή των συνασπισμών. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε την Ελλάδα να συμβάλλει στην ύφεση ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.
Η πολιτική αυτή δεν υπήρξε πάντα επιτυχής. Μερικές φορές έγιναν κακές επιλογές (στήριξη Μιλόσεβιτς), άλλες φορές παραγνωρίστηκαν οι συσχετισμοί (πολιτική των «αστερίσκων» του Ανδρέα Παπανδρέου). Ωστόσο συνολικά, η «πολυδιάστατη» πολιτική, στην καραμανλική, την παπανδρεϊκή και τις μεταγενέστερες εκδοχές της, προσέδωσε στη χώρα μας ένα προφίλ μετριοπαθούς, σχετικά αυτόνομου και σταθεροποιητικού παράγοντα στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια (πλην Μακεδονικού και επιπτώσεών του) και στην Ευρώπη την περίοδο του ύστερου Ψυχρού Πολέμου. Εξυπηρέτησε τα εθνικά μας συμφέροντα. Και η Ελλάδα αποστασιοποιούνταν από ακραίες δυτικές πολιτικές και ήταν αλληλέγγυα με λαούς που καταπιέζονταν.
Η σημερινή δήθεν «πολυδιάστατη» πολιτική μας είναι το ακριβώς αντίθετο. Δεν μας διαφοροποιεί από τους ισχυρούς «προστάτες» μας, μας ευθυγραμμίζει με τους πιο ακραίους κύκλους και πολιτικές τους. Για τρεις λόγους είναι ατυχέστατη:
Η επιδίωξη «περικύκλωσης» της Τουρκίας είναι προβληματική και ατελέσφορη. Εγγράφεται σε συγκρουσιακή λογική και αποπροσανατολίζει από την προσπάθεια επίτευξης ειρηνικών λύσεων. Οι σχετικές συμμαχίες είναι ασταθείς, γιατί οι «σύμμαχοί» μας σ’ αυτές κινούνται με βάση δικά τους κίνητρα που πόρρω απέχουν από τα δικά μας. Αλλά και των ΗΠΑ η στάση απέναντι στην Τουρκία δεν καθορίζεται από το πόσο πειθήνια την ακολουθούμε.
Κινδυνεύουμε να εμπλακούμε σε περιπέτειες, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Αν λ.χ. υπάρξει σύγκρουση με το Ιράν, θα βρεθούμε «παρέα» με τους πιο επιθετικούς κύκλους εναντίον του, με κίνδυνο ακόμη και για την ασφάλειά μας (ιρανικοί πύραυλοι).
Οδηγούμαστε σε συμμαχίες που είναι πολιτικά και ηθικά απαράδεκτες (Νετανιάχου, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Αίγυπτος των στρατηγών, Χάφταρ). Νομίζω πως πολλοί Ελληνες, και ιδιαίτερα οι αριστεροί, αισθανόμαστε άσχημα όταν βλέπουμε τον Ερντογάν να υπερασπίζεται τους Παλαιστινίους και να καταγγέλλει την υπεροψία των Αμερικανών, ενώ εμείς «κάνουμε τις πάπιες», αγκαλιάζουμε τα πλέον αιμοσταγή ή τυχοδιωκτικά καθεστώτα στην περιοχή και κολακευόμαστε από τις «χάντρες σε ιθαγενείς» που μας πετάει ο Αμερικανός πρέσβης (η Ελλάδα, μας είπε πρόσφατα, παίζει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια η… Κίνα να παίζει με κανόνες στην εξωτερική πολιτική!).
Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή την ψευδεπίγραφη «πολυδιάστατη» πολιτική, πριν να είναι αργά. Να αφήσουμε τις κυκλωτικές κινήσεις με αφερέγγυους και απεχθείς συμμάχους και να επικεντρωθούμε στον διάλογο και στην επίλυση των διαφορών μας με την Τουρκία. Να αφήσουμε και τον ρόλο του «καλού παιδιού» των ΗΠΑ στην αντιρωσική και μεσανατολική τους πολιτική (ας εμπνευστούμε, αντίθετα, από τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις του Μπάιντεν). Και, ως μέλος της Ε.Ε., να γίνουμε «προκεχωρημένο φυλάκιο» μιας ευρωπαϊκής πολιτικής που θα επιδιώκει την ειρήνη στην περιοχή μας.
Τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίσσονται για πολλοστή φορά στην Ιερουσαλήμ και τη Λωρίδα της Γάζας, πλην των άλλων, προκαλούν σκέψεις και για το πού έχει οδηγηθεί η εξωτερική μας πολιτική.
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών (ανακοινώσεις 10 και 11/5) εκφράζει ανησυχία για τη βία στην Ιερουσαλήμ και καλεί σε αποκλιμάκωση, καταδικάζει τις πυραυλικές επιθέσεις της Χαμάς και αναγνωρίζει στο Ισραήλ το δικαίωμα της αυτοάμυνας.
Δεν αναφέρει όμως λέξη για τις απάνθρωπες εξώσεις των Παλαιστινίων που προκάλεσαν την κρίση, ούτε για τα πολλαπλάσια των πυραυλικών επιθέσεων θύματα των ισραηλινών βομβαρδισμών στη Γάζα. Σημειώνουμε πως ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε., Μπορέλ, δήλωσε (10/5) πως οι εξώσεις είναι παράνομες βάσει του διεθνούς δικαίου και προκαλούν εντάσεις. Ομως ο εναγκαλισμός μας με τον Νετανιάχου δεν μας επιτρέπει, φαίνεται, να τον επικρίνουμε.
Ας θυμηθούμε και μερικά ακόμη:
■ Αποστέλλουμε στη Σαουδική Αραβία συστοιχία πυραύλων «Πάτριοτ», μαζί με δεκάδες στρατιωτικούς που τους χειρίζονται. Οι πύραυλοι αυτοί, που τους πληρώσαμε πανάκριβα υποτίθεται για τη δική μας άμυνα, θα ενισχύσουν τώρα το πολεμικό δυναμικό του Ριάντ εναντίον του Ιράν και των συμμάχων του. Ετσι, για πρώτη φορά μεταπολεμικά στέλνουμε στρατιώτες σε εμπόλεμη ζώνη στο εξωτερικό, έξω από το πλαίσιο και τις διεθνείς υποχρεώσεις μας (ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, Ε.Ε.).
■ «Μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες κι έχουμε τους ίδιους στόχους, την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή», δήλωσε πρόσφατα (19/3), αναφερόμενος στη Σαουδική Αραβία, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος Φλώρος (ο κύριος «πρώτα πυροβολώ και μετά ρωτάω» τους πρόσφυγες). Καμία αντίδραση από τους προϊσταμένους του ή από οποιονδήποτε άλλο. Πρόκειται για το ίδιο καθεστώς που τεμαχίζει πολιτικούς του αντιπάλους, δολοφονεί μαζικά αμάχους στην Υεμένη, κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στην καταπίεση των γυναικών.
■ Οταν προ έτους οι ΗΠΑ επί Τραμπ δολοφόνησαν τον Ιρανό αξιωματούχο Σουλεϊμανί, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μόνος ανάμεσα στους Ευρωπαίους ηγέτες, επικρότησε αυτή την πράξη κρατικής τρομοκρατίας, κραυγαλέα αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο (7/1/2020).
Σαν να μην έφταναν δηλαδή τα δικά της προβλήματα, η Ελλάδα, που παραδοσιακά κρατιόταν έξω από τις διαμάχες της Μέσης Ανατολής με έκδηλη τη συμπάθεια προς τον μαρτυρικό παλαιστινιακό λαό, έχει βρεθεί να συμπαρατάσσεται με τα πιο επιθετικά καθεστώτα, πολιτικές και εγκληματικές ενέργειες στην περιοχή.
Πρόκειται φυσικά για στρατηγική που αποσκοπεί στην απομόνωση/περικύκλωση της Τουρκίας. Εχει υιοθετηθεί από τις ελληνικές κυβερνήσεις, σημερινή και προηγούμενη, ως υποκατάστατο για τα αδιέξοδα της γραμμής που ακολουθούμε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων με τη γείτονα.
Συναφής είναι η πολυδιαφημιζόμενη αναβάθμιση των διμερών στρατιωτικών μας σχέσεων με τις ΗΠΑ, πολύ πέρα από το πλαίσιο του ΝΑΤΟ. «Είμαστε οι πιο πιστοί σύμμαχοι» της Ουάσινγκτον, κομπάζει ο κ. Μητσοτάκης. Η αναβάθμιση -πέρα από τη μεσανατολική της διάσταση- συνίσταται και στην ενίσχυση των αμερικανικών βάσεων ανά τη χώρα και δη όσων, όπως η Αλεξανδρούπολη, στοχεύουν πρώτιστα τη Ρωσία. Καταγγέλλουμε εξάλλου την Τουρκία που δεν υποκύπτει στις απαράδεκτες αμερικανικές κυρώσεις για τους S-400. Ετσι, εγκαταλείπουμε και εδώ την παραδοσιακά μετριοπαθή μας στάση στις διαμάχες της Μόσχας με τη Δύση και υιοθετούμε τον ρόλο του «προκεχωρημένου φυλακίου», όπως στα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Η ειρωνεία είναι πως την πολιτική αυτή τη βαφτίζουμε «πολυδιάστατη», επειδή επιχειρούμε την απομόνωση της Τουρκίας από όλες τις πλευρές. Βέβαια το νόημα της πολυδιάστατης πολιτικής, όπως διατυπωνόταν από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, ήταν άλλο: διατηρώντας τον βασικό μας προσανατολισμό στη Δύση και (αργότερα) στην Ε.Ε., διεκδικούσαμε κάποιους βαθμούς ελευθερίας. Το Κυπριακό κυρίως μας έφερε κοντά στον αραβικό κόσμο και (όσο μας επέτρεπε το Μακεδονικό) στην τότε αδέσμευτη Γιουγκοσλαβία. Η ένταση με την Τουρκία έφερε προσέγγιση με τη Σόφια πάνω από τη διαχωριστική γραμμή των συνασπισμών. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε την Ελλάδα να συμβάλλει στην ύφεση ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.
Η πολιτική αυτή δεν υπήρξε πάντα επιτυχής. Μερικές φορές έγιναν κακές επιλογές (στήριξη Μιλόσεβιτς), άλλες φορές παραγνωρίστηκαν οι συσχετισμοί (πολιτική των «αστερίσκων» του Ανδρέα Παπανδρέου). Ωστόσο συνολικά, η «πολυδιάστατη» πολιτική, στην καραμανλική, την παπανδρεϊκή και τις μεταγενέστερες εκδοχές της, προσέδωσε στη χώρα μας ένα προφίλ μετριοπαθούς, σχετικά αυτόνομου και σταθεροποιητικού παράγοντα στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια (πλην Μακεδονικού και επιπτώσεών του) και στην Ευρώπη την περίοδο του ύστερου Ψυχρού Πολέμου. Εξυπηρέτησε τα εθνικά μας συμφέροντα. Και η Ελλάδα αποστασιοποιούνταν από ακραίες δυτικές πολιτικές και ήταν αλληλέγγυα με λαούς που καταπιέζονταν.
Η σημερινή δήθεν «πολυδιάστατη» πολιτική μας είναι το ακριβώς αντίθετο. Δεν μας διαφοροποιεί από τους ισχυρούς «προστάτες» μας, μας ευθυγραμμίζει με τους πιο ακραίους κύκλους και πολιτικές τους. Για τρεις λόγους είναι ατυχέστατη:
Η επιδίωξη «περικύκλωσης» της Τουρκίας είναι προβληματική και ατελέσφορη. Εγγράφεται σε συγκρουσιακή λογική και αποπροσανατολίζει από την προσπάθεια επίτευξης ειρηνικών λύσεων. Οι σχετικές συμμαχίες είναι ασταθείς, γιατί οι «σύμμαχοί» μας σ’ αυτές κινούνται με βάση δικά τους κίνητρα που πόρρω απέχουν από τα δικά μας. Αλλά και των ΗΠΑ η στάση απέναντι στην Τουρκία δεν καθορίζεται από το πόσο πειθήνια την ακολουθούμε.
Κινδυνεύουμε να εμπλακούμε σε περιπέτειες, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Αν λ.χ. υπάρξει σύγκρουση με το Ιράν, θα βρεθούμε «παρέα» με τους πιο επιθετικούς κύκλους εναντίον του, με κίνδυνο ακόμη και για την ασφάλειά μας (ιρανικοί πύραυλοι).
Οδηγούμαστε σε συμμαχίες που είναι πολιτικά και ηθικά απαράδεκτες (Νετανιάχου, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Αίγυπτος των στρατηγών, Χάφταρ). Νομίζω πως πολλοί Ελληνες, και ιδιαίτερα οι αριστεροί, αισθανόμαστε άσχημα όταν βλέπουμε τον Ερντογάν να υπερασπίζεται τους Παλαιστινίους και να καταγγέλλει την υπεροψία των Αμερικανών, ενώ εμείς «κάνουμε τις πάπιες», αγκαλιάζουμε τα πλέον αιμοσταγή ή τυχοδιωκτικά καθεστώτα στην περιοχή και κολακευόμαστε από τις «χάντρες σε ιθαγενείς» που μας πετάει ο Αμερικανός πρέσβης (η Ελλάδα, μας είπε πρόσφατα, παίζει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια η… Κίνα να παίζει με κανόνες στην εξωτερική πολιτική!).
Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή την ψευδεπίγραφη «πολυδιάστατη» πολιτική, πριν να είναι αργά. Να αφήσουμε τις κυκλωτικές κινήσεις με αφερέγγυους και απεχθείς συμμάχους και να επικεντρωθούμε στον διάλογο και στην επίλυση των διαφορών μας με την Τουρκία. Να αφήσουμε και τον ρόλο του «καλού παιδιού» των ΗΠΑ στην αντιρωσική και μεσανατολική τους πολιτική (ας εμπνευστούμε, αντίθετα, από τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις του Μπάιντεν). Και, ως μέλος της Ε.Ε., να γίνουμε «προκεχωρημένο φυλάκιο» μιας ευρωπαϊκής πολιτικής που θα επιδιώκει την ειρήνη στην περιοχή μας.
