Το Κυπριακό στο καλάθι των ευρωτουρκικών
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2023-03-12
Ο νέος πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης ετοιμάζεται για την πρώτη επίσκεψη του στην Αθήνα στις 13 και 14 Μαρτίου. Τη χαρακτηρίζει συμβολική μεν, αλλά και ουσιαστική, καθώς έχει ανοίξει πολλά ζητήματα στην εξωτερική πολιτική που αφορούν και την Ελλάδα, με κυριότερα την ανάμιξη της Ε.Ε. στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού και τα Ευρωτουρκικά.
Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης έχει προβεί σε σωρεία δηλώσεων γύρω από τον «πρωταγωνιστικό ρόλο» που θέλει για την Ε.Ε. για να σπάσει το αδιέξοδο. Μεταξύ άλλων, ζήτησε δημόσια τον διορισμό μιας πολιτικής προσωπικότητας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που θα αναλάβει ως απεσταλμένος της Ε.Ε. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ πληροφορήθηκε γι’ αυτό το ζήτημα στην πρώτη τηλεφωνική επαφή μεταξύ τους (7/3) και, κατά τον ίδιο τον Χριστοδουλίδη, αντέδρασε θετικά.
Ευρωπαίος απεσταλμένος
Η ιδέα για ένα Ευρωπαίο απεσταλμένο είναι συνεχώς στο μυαλό του Χριστοδουλίδη, αλλά φαίνεται να προτρέχει των γεγονότων. Οταν ερωτήθηκε να γίνει πιο συγκεκριμένος, διευκρίνισε ότι δεν επιζητά μια πρωτοβουλία έξω από τη διαδικασία συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Δηλαδή, αν τελικά υπάρξει κάποιος Ευρωπαίος απεσταλμένος, θα πρέπει να συμπορευτεί με τον κατεξοχήν υπεύθυνο που είναι ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Σε προεκλογικές δηλώσεις του ο Χριστοδουλίδης, όμως, έλεγε ότι ο Ευρωπαίος απεσταλμένος θα λάμβανε όρους εντολής από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Πάντως, ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες δεν είναι ενήμερος για το τι ακριβώς ζητά ο νέος Κύπριος πρόεδρος να κάνει η Ε.Ε., εκτός από τη δημόσια διατυπωμένη θέση για «αποφασιστικό και ενεργό ρόλο». Ο Ν. Χριστοδουλίδης συνομίλησε για το ζήτημα αυτό με τον ειδικό αντιπρόσωπο του ΟΗΕ στην Κύπρο Κόλιν Στιούαρτ και ζήτησε να δει τον Γκουτέρες στις Βρυξέλλες στις 23 Μαρτίου, όταν θα βρίσκεται εκεί για κοινή συνάντηση Ε.Ε. - ΟΗΕ.
Ο Γκουτέρες για αρκετές ημέρες δεν έδωσε απάντηση στον Χριστοδουλίδη. Δεν αποκλείεται να γίνει τελικά μια σύντομη συνάντηση. Ο δε Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ, ως αναμενόταν, απέρριψε κατηγορηματικά την ιδέα για Ευρωπαίο απεσταλμένο. Επιπρόσθετα ζήτησε, αν γίνει συνάντηση Γκουτέρες – Χριστοδουλίδη, να διευθετηθεί και ένα δικό του, ανάλογο ραντεβού, στο πλαίσιο της ίσης μεταχείρισης των δύο μερών.
Στην Κύπρο θα βρίσκεται και η αναπληρώτρια γενική γραμματέας του ΟΗΕ Ρόζμαρι Ντι Κάρλο. Η υψηλόβαθμη αξιωματούχος έχει οδηγίες να διερευνήσει τις προθέσεις των μερών για να κρατήσει ζωντανή μια υποτυπώδη διαδικασία επαφών, αφού ουδέποτε στο παρελθόν του Κυπριακού δεν υπήρξε τόσο μακρά στασιμότητα. Η επίσκεψη ήταν προγραμματισμένη και αρχικά περιλάμβανε και Αθήνα και Αγκυρα. Αλλά τελικά η Ντι Κάρλο θα δει μόνο τους Κυπρίους, αφού η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται ήδη σε τροχιά εκλογών, μεσολάβησαν οι σεισμοί στην Τουρκία και δεν κρίνονται κατάλληλες οι συνθήκες.
Διαλυμένο Κυπριακό
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος έχει δημιουργήσει μια πρόσκαιρη κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό, αλλά όσο περνούν οι ημέρες γίνεται αντιληπτό ότι η όλη ιδέα περί Ευρωπαίου απεσταλμένου είναι εντελώς μετέωρη. Δεν έχει προηγηθεί καμία ουσιαστική διαβούλευση και με κανέναν, στον ΟΗΕ και την Ε.Ε, ή την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο ή με ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη. Από το γεγονός αυτό γεννάται και η υποψία ότι δεν υπάρχει επεξεργασμένο σχέδιο για να υλοποιηθεί.
Για παράδειγμα, ο Ν. Χριστοδουλίδης δήλωσε (Λεμεσός, επίσκεψη σε νοσοκομείο, 8/3): «ναι, έχω στο μυαλό μου συγκεκριμένα ονόματα» για να αναλάβουν τον ρόλο του Ευρωπαίου απεσταλμένου. Πρόσθεσε, μάλιστα ότι: «με κάποια από αυτά έχω συζητήσει...» Αναφορικά δε με τη συνάντηση που θα έχει στις 23 Μαρτίου με τον Σαρλ Μισέλ, φρόντισε να ρίξει όσο πιο χαμηλά μπορεί τις προσδοκίες: «εφόσον δω ότι υπάρχει η πολιτική βούληση, θα μιλήσω συγκεκριμένα και για ονόματα...».
Χριστοδουλίδης – Μητσοτάκης
Σίγουρα, στην Αθήνα θα χρειαστεί βαθύτερη συζήτηση με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη που θα γίνει κοινωνός της ιδέας Χριστοδουλίδη. Ομως, πολλά θα πρέπει να λεχθούν σε κλειστές πόρτες, ανεξάρτητα από όσα διακηρύσσονται δημοσίως περί «αγαστής συνεργασίας»: το Κυπριακό είναι σε διαλυμένο τοπίο. Πώς θα διοριστεί απεσταλμένος και μάλιστα από την Ε.Ε.;
Η συγκυρία κατά την οποία ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης θα υποδεχτεί τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη στο Μέγαρο Μαξίμου δεν είναι η καλύτερη. Η κοινή γνώμη είναι συγκλονισμένη από την τραγωδία στα Τέμπη και ο Ελληνας πρωθυπουργός έχει απορροφηθεί από την εκστρατεία ενόψει των εκλογών του Απριλίου.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις για αρκετό χρόνο έτυχαν χειρισμού με γνώμονα την εσωτερική κατανάλωση. Τα αισθήματα συμπάθειας και η αλληλεγγύη μεταξύ των δύο χωρών υπό το βάρος των σεισμών και της τραγωδίας με τα τρένα θα ήταν καλός οιωνός για να επιχειρηθεί μια επαναπροσέγγιση, αλλά η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι πολύ συγκρατημένη. Αφενός δεν ξέρει ποιος θα είναι ο συνομιλητής της στην Αγκυρα τον Μάιο – οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα 10 μονάδων στον Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, για πρώτη φορά, έναντι του Ταγίπ Ερντογάν. Αφετέρου, ουδείς γνωρίζει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα για τη Νέα Δημοκρατία τον Απρίλιο, αν θα μπορεί να συγκροτήσει κυβέρνηση ή αν θα επιχειρήσει να πάει ξανά σε εκλογές.
Εμείς, η Τουρκία και η Δύση
Σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ (9/3) ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης υποστήριξε ότι ανεξαρτήτως εκλογικού αποτελέσματος, η Τουρκία δεν θα αλλάξει την πολιτική της στο Κυπριακό. Εξέφρασε επίσης την εκτίμηση ότι «η επιλογή της να απομακρυνθεί από τη Δύση δεν της έχει επιφέρει τα οφέλη που προσδοκούσε». Πάνω σε αυτή τη γραμμή, ο Ν. Χριστοδουλίδης ανέπτυξε επίσης τη θέση του για τα ευρωτουρκικά: «Παρά το γεγονός ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει ανακοπεί, υπάρχουν ανοικτά ζητήματα ανάμεσα σε Αγκυρα και Βρυξέλλες, όπως η τελωνειακή ένωση, η φιλελευθεροποίηση της βίζας, τα παγωμένα κεφάλαια και άλλα. Στο καλάθι των ευρωτουρκικών είναι εφικτό να μπει και το Κυπριακό», είπε.
Μπορούν όλα αυτά να αποτελέσουν έναυσμα για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία; Ο Μητσοτάκης και ο Χριστοδουλίδης συχνά λένε κάτι, εννοούν κάτι άλλο και στο τέλος πράττουν το ανάποδο. Για παράδειγμα, όταν βάλουν το Κυπριακό στο ευρωτουρκικό καλάθι, θα συνεχίσουν να ζητούν και κυρώσεις; Θα επιδιώκουν την αποκλιμάκωση των εντάσεων, αλλά θα στήσουν ξανά και το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, όπως εισηγείται ο Χριστοδουλίδης; Θα ζητούν Ευρωπαίο απεσταλμένο, αλλά θα κρατούν παγωμένα τα διαπραγματευτικά κεφάλαια; Θα εγκαλούν την τουρκική πλευρά να μπει ξανά στον διάλογο για την Ομοσπονδία, αλλά θα κρύβουν τα χαρτιά τους για την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων;
Το Κυπριακό έγινε «βαρύ και ασήκωτο» στην εξωτερική πολιτική, όσο κι αν θέλει κανείς να το βάλει κατά μέρος ή να το δει ξεκομμένα από τις εύθραυστες σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας. Τίποτα, όμως, δεν θα προχωρήσει, αν οι κυβερνήσεις στην Αθήνα και τη Λευκωσία δεν αποφασίσουν να σκεφτούν στρατηγικά και να επιδιώξουν λύσεις στα προβλήματα με την Τουρκία.
Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης έχει προβεί σε σωρεία δηλώσεων γύρω από τον «πρωταγωνιστικό ρόλο» που θέλει για την Ε.Ε. για να σπάσει το αδιέξοδο. Μεταξύ άλλων, ζήτησε δημόσια τον διορισμό μιας πολιτικής προσωπικότητας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που θα αναλάβει ως απεσταλμένος της Ε.Ε. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ πληροφορήθηκε γι’ αυτό το ζήτημα στην πρώτη τηλεφωνική επαφή μεταξύ τους (7/3) και, κατά τον ίδιο τον Χριστοδουλίδη, αντέδρασε θετικά.
Ευρωπαίος απεσταλμένος
Η ιδέα για ένα Ευρωπαίο απεσταλμένο είναι συνεχώς στο μυαλό του Χριστοδουλίδη, αλλά φαίνεται να προτρέχει των γεγονότων. Οταν ερωτήθηκε να γίνει πιο συγκεκριμένος, διευκρίνισε ότι δεν επιζητά μια πρωτοβουλία έξω από τη διαδικασία συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Δηλαδή, αν τελικά υπάρξει κάποιος Ευρωπαίος απεσταλμένος, θα πρέπει να συμπορευτεί με τον κατεξοχήν υπεύθυνο που είναι ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Σε προεκλογικές δηλώσεις του ο Χριστοδουλίδης, όμως, έλεγε ότι ο Ευρωπαίος απεσταλμένος θα λάμβανε όρους εντολής από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Πάντως, ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες δεν είναι ενήμερος για το τι ακριβώς ζητά ο νέος Κύπριος πρόεδρος να κάνει η Ε.Ε., εκτός από τη δημόσια διατυπωμένη θέση για «αποφασιστικό και ενεργό ρόλο». Ο Ν. Χριστοδουλίδης συνομίλησε για το ζήτημα αυτό με τον ειδικό αντιπρόσωπο του ΟΗΕ στην Κύπρο Κόλιν Στιούαρτ και ζήτησε να δει τον Γκουτέρες στις Βρυξέλλες στις 23 Μαρτίου, όταν θα βρίσκεται εκεί για κοινή συνάντηση Ε.Ε. - ΟΗΕ.
Ο Γκουτέρες για αρκετές ημέρες δεν έδωσε απάντηση στον Χριστοδουλίδη. Δεν αποκλείεται να γίνει τελικά μια σύντομη συνάντηση. Ο δε Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ, ως αναμενόταν, απέρριψε κατηγορηματικά την ιδέα για Ευρωπαίο απεσταλμένο. Επιπρόσθετα ζήτησε, αν γίνει συνάντηση Γκουτέρες – Χριστοδουλίδη, να διευθετηθεί και ένα δικό του, ανάλογο ραντεβού, στο πλαίσιο της ίσης μεταχείρισης των δύο μερών.
Στην Κύπρο θα βρίσκεται και η αναπληρώτρια γενική γραμματέας του ΟΗΕ Ρόζμαρι Ντι Κάρλο. Η υψηλόβαθμη αξιωματούχος έχει οδηγίες να διερευνήσει τις προθέσεις των μερών για να κρατήσει ζωντανή μια υποτυπώδη διαδικασία επαφών, αφού ουδέποτε στο παρελθόν του Κυπριακού δεν υπήρξε τόσο μακρά στασιμότητα. Η επίσκεψη ήταν προγραμματισμένη και αρχικά περιλάμβανε και Αθήνα και Αγκυρα. Αλλά τελικά η Ντι Κάρλο θα δει μόνο τους Κυπρίους, αφού η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται ήδη σε τροχιά εκλογών, μεσολάβησαν οι σεισμοί στην Τουρκία και δεν κρίνονται κατάλληλες οι συνθήκες.
Διαλυμένο Κυπριακό
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος έχει δημιουργήσει μια πρόσκαιρη κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό, αλλά όσο περνούν οι ημέρες γίνεται αντιληπτό ότι η όλη ιδέα περί Ευρωπαίου απεσταλμένου είναι εντελώς μετέωρη. Δεν έχει προηγηθεί καμία ουσιαστική διαβούλευση και με κανέναν, στον ΟΗΕ και την Ε.Ε, ή την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο ή με ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη. Από το γεγονός αυτό γεννάται και η υποψία ότι δεν υπάρχει επεξεργασμένο σχέδιο για να υλοποιηθεί.
Για παράδειγμα, ο Ν. Χριστοδουλίδης δήλωσε (Λεμεσός, επίσκεψη σε νοσοκομείο, 8/3): «ναι, έχω στο μυαλό μου συγκεκριμένα ονόματα» για να αναλάβουν τον ρόλο του Ευρωπαίου απεσταλμένου. Πρόσθεσε, μάλιστα ότι: «με κάποια από αυτά έχω συζητήσει...» Αναφορικά δε με τη συνάντηση που θα έχει στις 23 Μαρτίου με τον Σαρλ Μισέλ, φρόντισε να ρίξει όσο πιο χαμηλά μπορεί τις προσδοκίες: «εφόσον δω ότι υπάρχει η πολιτική βούληση, θα μιλήσω συγκεκριμένα και για ονόματα...».
Χριστοδουλίδης – Μητσοτάκης
Σίγουρα, στην Αθήνα θα χρειαστεί βαθύτερη συζήτηση με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη που θα γίνει κοινωνός της ιδέας Χριστοδουλίδη. Ομως, πολλά θα πρέπει να λεχθούν σε κλειστές πόρτες, ανεξάρτητα από όσα διακηρύσσονται δημοσίως περί «αγαστής συνεργασίας»: το Κυπριακό είναι σε διαλυμένο τοπίο. Πώς θα διοριστεί απεσταλμένος και μάλιστα από την Ε.Ε.;
Η συγκυρία κατά την οποία ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης θα υποδεχτεί τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη στο Μέγαρο Μαξίμου δεν είναι η καλύτερη. Η κοινή γνώμη είναι συγκλονισμένη από την τραγωδία στα Τέμπη και ο Ελληνας πρωθυπουργός έχει απορροφηθεί από την εκστρατεία ενόψει των εκλογών του Απριλίου.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις για αρκετό χρόνο έτυχαν χειρισμού με γνώμονα την εσωτερική κατανάλωση. Τα αισθήματα συμπάθειας και η αλληλεγγύη μεταξύ των δύο χωρών υπό το βάρος των σεισμών και της τραγωδίας με τα τρένα θα ήταν καλός οιωνός για να επιχειρηθεί μια επαναπροσέγγιση, αλλά η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι πολύ συγκρατημένη. Αφενός δεν ξέρει ποιος θα είναι ο συνομιλητής της στην Αγκυρα τον Μάιο – οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα 10 μονάδων στον Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, για πρώτη φορά, έναντι του Ταγίπ Ερντογάν. Αφετέρου, ουδείς γνωρίζει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα για τη Νέα Δημοκρατία τον Απρίλιο, αν θα μπορεί να συγκροτήσει κυβέρνηση ή αν θα επιχειρήσει να πάει ξανά σε εκλογές.
Εμείς, η Τουρκία και η Δύση
Σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ (9/3) ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης υποστήριξε ότι ανεξαρτήτως εκλογικού αποτελέσματος, η Τουρκία δεν θα αλλάξει την πολιτική της στο Κυπριακό. Εξέφρασε επίσης την εκτίμηση ότι «η επιλογή της να απομακρυνθεί από τη Δύση δεν της έχει επιφέρει τα οφέλη που προσδοκούσε». Πάνω σε αυτή τη γραμμή, ο Ν. Χριστοδουλίδης ανέπτυξε επίσης τη θέση του για τα ευρωτουρκικά: «Παρά το γεγονός ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει ανακοπεί, υπάρχουν ανοικτά ζητήματα ανάμεσα σε Αγκυρα και Βρυξέλλες, όπως η τελωνειακή ένωση, η φιλελευθεροποίηση της βίζας, τα παγωμένα κεφάλαια και άλλα. Στο καλάθι των ευρωτουρκικών είναι εφικτό να μπει και το Κυπριακό», είπε.
Μπορούν όλα αυτά να αποτελέσουν έναυσμα για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία; Ο Μητσοτάκης και ο Χριστοδουλίδης συχνά λένε κάτι, εννοούν κάτι άλλο και στο τέλος πράττουν το ανάποδο. Για παράδειγμα, όταν βάλουν το Κυπριακό στο ευρωτουρκικό καλάθι, θα συνεχίσουν να ζητούν και κυρώσεις; Θα επιδιώκουν την αποκλιμάκωση των εντάσεων, αλλά θα στήσουν ξανά και το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, όπως εισηγείται ο Χριστοδουλίδης; Θα ζητούν Ευρωπαίο απεσταλμένο, αλλά θα κρατούν παγωμένα τα διαπραγματευτικά κεφάλαια; Θα εγκαλούν την τουρκική πλευρά να μπει ξανά στον διάλογο για την Ομοσπονδία, αλλά θα κρύβουν τα χαρτιά τους για την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων;
Το Κυπριακό έγινε «βαρύ και ασήκωτο» στην εξωτερική πολιτική, όσο κι αν θέλει κανείς να το βάλει κατά μέρος ή να το δει ξεκομμένα από τις εύθραυστες σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας. Τίποτα, όμως, δεν θα προχωρήσει, αν οι κυβερνήσεις στην Αθήνα και τη Λευκωσία δεν αποφασίσουν να σκεφτούν στρατηγικά και να επιδιώξουν λύσεις στα προβλήματα με την Τουρκία.
