Είναι το βίντεο

Οταν ο Γάλλος αστυνομικός Φλοριάν Μενεσπλιέ πυροβόλησε και σκότωσε τον 17χρονο Ναέλ Μερτζούκ στη Ναντέρ τον περασμένο Ιούνιο, πυροδότησε ένα κύμα αντιδράσεων και διαδηλώσεων που συντάραξαν ολόκληρη τη γαλλική κοινωνία. Οταν τον Μάιο του 2020 ο Αμερικανός αστυνομικός Ντέρεκ Σόβιν γονάτισε πάνω στον λαιμό του 46χρονου Τζορτζ Φλόιντ μέχρι που ο Φλόιντ πέθανε, πυροδότησε ένα κύμα αντιδράσεων και διαδηλώσεων που συντάραξαν ολόκληρο τον κόσμο.

Μια λεπτομέρεια μόνο συνέδεε αυτές τις δύο περιπτώσεις εγκληματικής αυθαιρεσίας: οι ταραχές και οι αντιδράσεις δεν πυροδοτήθηκαν από τα συμβάντα αυτά καθαυτά, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα συμβάντα έγιναν γνωστά. Εγιναν καθολικές και παλλαϊκές –ακόμη και διεθνείς– επειδή όλοι είδαμε το βίντεο. Καμία δικαιολογία, καμία «επίσημη θέση», κανένα κουκούλωμα, καμία αμφισβήτηση από την πλευρά των Αρχών δεν χωρούσε, κανένα δελτίο Τύπου με νομικίστικη γλώσσα από γραφεία PR δεν στεκόταν μπροστά στη γυμνή αλήθεια ενός βίντεο που έδειχνε καθαρά στις οθόνες όλου του κόσμου ακριβώς τι συνέβη.

Ακόμη «μια κακιά στιγμή…»

Ακόμη «μια κακιά στιγμή…»

Τι θα είχε συμβεί αν δεν είχε εμφανιστεί το βίντεο με τη δολοφονία του 36χρονου επιβάτη στο «Blue Horizon» τις προάλλες; Δεν χρειάζεται να έχει κανείς πολλή φαντασία. Ξέρουμε τι θα είχε συμβεί. Βασικά, είδαμε τι συνέβη.

Το καράβι απομακρύνθηκε από το πτώμα του ανθρώπου που πέταξαν στη θάλασσα και ξεκίνησε το ταξίδι του σαν να μην τρέχει τίποτε. Προχωρούσε αμέριμνο για σαράντα λεπτά, μέχρι που το κάλεσαν να γυρίσει πίσω. Αν δεν υπήρχε το βίντεο, οι υπαίτιοι και ο καπετάνιος δεν θα είχαν συλληφθεί. Θα είχαν υπάρξει «ανακοινώσεις» για το «ατύχημα», θα είχαν αρχίσει έρευνες, μια μακρά και θολή διαδικασία θα είχε ξεκινήσει, μακριά από τη δημοσιότητα και το προσκήνιο της κοινωνίας. Θα το είχαμε ξεχάσει ήδη.

Τα ανθρώπινα όντα καταναλώνουμε την πραγματικότητα μέσα από ιστορίες. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τον κόσμο αλλιώς. Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε αφηρημένες ιδέες ή έννοιες, το μυαλό μας δεν είναι κατασκευασμένο έτσι. Πρέπει να σκαρώσουμε πραγματικές ή φανταστικές ιστορίες, με παραδείγματα, μεταφορές και παρομοιώσεις, με καλούς και κακούς, αρχή, μέση και τέλος, μέσω των οποίων μπορούμε να αποτυπώσουμε, να μεταφράσουμε και να καταλάβουμε ιδέες όπως η δικαιοσύνη, η ηθική ή η αλληλεγγύη. Δεν μπορούμε συλλογικά και ατομικά να θυμώσουμε και να εξεγερθούμε για ασαφείς έννοιες, όπως «η έλλειψη αξιολόγησης» ή «οι ελλιπείς διαδικασίες».

Η οργή όμως έρχεται και πλημμυρίζει την ψυχή μας όταν βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας τα θολά, λευκά πίξελ, που απεικονίζουν τον παχουλό υπάλληλο του πλοίου, να σπρώχνουν τα σκούρα πίξελ που απεικονίζουν τον Αντώνη, και μετά να τον κοιτούν αμέριμνα να χάνεται στη σκοτεινιά που απεικονίζει το αφρίζον νερό του λιμανιού, καθώς τα μπλε πίξελ που απεικονίζουν το καράβι απομακρύνονται προς το πάνω μέρος της οθόνης.

Σε μια σκηνή της ταινίας «Independence Day» οι εξωγήινοι ισοπεδώνουν τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Χιλιάδες κτίρια εκρήγνυνται, εκατομμύρια άνθρωποι εξαϋλώνονται ακαριαία. Σε μία από τις πόλεις που καταστρέφονται, η οικογένεια του πρωταγωνιστή τρέχει για να βρει καταφύγιο σε ένα τούνελ γεμάτο κόσμο, καθώς οι φλόγες έρχονται καταπάνω τους, και τα καταφέρνουν. Αλλά ο σκύλος της οικογένειας έχει μείνει πίσω. Κι έτσι για μερικές στιγμές παρακολουθούμε τον σκύλο να σκαρφαλώνει στα αυτοκίνητα και να τρέχει για να προλάβει να χωθεί στην κρυψώνα μαζί με την υπόλοιπη οικογένεια για να γλιτώσει.

Κι εμείς, οι θεατές, έχουμε αγωνία, συμπάσχουμε με τον σκύλο και, καθώς στο φόντο όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι στο τούνελ, μαζί με εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, καίγονται, καθώς στο περιθώριο της οθόνης εκτυλίσσεται μια γενοκτονία πρωτοφανής στην παγκόσμια ιστορία, εμείς πανηγυρίζουμε όταν ο σκύλος τελικά γλιτώνει. Οι δημιουργοί της ταινίας επίτηδες το κάνουν. Ξέρουν ότι δεν μπορούμε να ενδιαφερθούμε για ολόκληρη την ανθρωπότητα που καίγεται, άρα πρέπει να μας δείξουν κάτι συγκεκριμένο για να νοιαστούμε. Ετσι είμαστε φτιαγμένοι ως όντα. Η ενσυναίσθησή μας δεν χωράει όλο τον κόσμο ταυτόχρονα.

Τι θα μείνει από τη συλλογική μας οργή για τον χαμό του Αντώνη στο λιμάνι; Τι άλλαξε μετά την κατακραυγή για τον χαμό του Ναέλ ή του Τζορτζ; Τι θα αλλάξει από την οργή και τη θλίψη που νιώθουμε μαζί βλέποντας στα βίντεο τις στέγες των χωριών της Καρδίτσας να εξέχουν από το καφετί νερό; Ισως τίποτε. Πιο πιθανό: με την ορατότητα και τις αλλεπάλληλες κατακραυγές να αλλάξουν πράγματα, αλλά πιο αργά από όσο θα θέλαμε.

Το σίγουρο, όμως, είναι ένα. Ο κρίσιμος παράγοντας σε όλες τις περιπτώσεις, αυτό που οπτικοποιεί τις παθογένειες, τα προβλήματα, τις θεσμικές αδυναμίες και τις ελλείψεις, αυτό που μεταφράζει το ασαφές και το αφηρημένο σε ιστορία, σε απτό, κατανοητό αφήγημα, είναι το βίντεο. Αυτό μπορεί να είναι ένα μήνυμα που αξίζει να επισημάνουμε αυτές τις δύσκολες ημέρες.

Οτι ένα από τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ως μεμονωμένα μέλη της κοινωνίας, πέρα από το να νοιαζόμαστε, να παρακολουθούμε, να συζητάμε και να νιώθουμε, είναι και να έχουμε τον νου μας, με το κινητό σε ετοιμότητα.