Πώς παράγεται η διαφθορά;
Διονύσης Γουσέτης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2007-02-24
Το θέμα δεν είναι θεωρητικό, αλλά πρακτικό. Γνωρίζοντας τις αιτίες και τον τρόπο παραγωγής της διαφθοράς γνωρίζουμε και τους τρόπους να την αντιμετωπίσουμε ή ενδεχομένως ότι δεν μπορούμε (βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον) να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πώς παράγεται η διαφθορά:
- Υπάρχει η άποψη ότι φταίει η κυβέρνηση. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται με φανατισμό από την εκάστοτε αντιπολίτευση. Μικρή είναι όμως η αξιοπιστία της άποψης αυτής, αφού η διαφθορά υπάρχει ανεξαρτήτως κυβερνητικού σχήματος. Εκτός αν δεχτούμε ότι όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις κολυμπούν στη διαφθορά.
- Υπάρχει η άποψη ότι τη διαφθορά την παράγει το υπερτροφικό κράτος. Η άποψη αυτή περιέχει αλήθειες. Η διαφθορά, λέει ο Πάσχος Μανδραβέλης, είναι σαν το τανγκό: χρειάζεται δυο και ο ένας είναι το κράτος. Περισσότερο κράτος λοιπόν σημαίνει περισσότερη διαφθορά και λιγότερο κράτος λιγότερη διαφθορά. Απόδειξη είναι ότι το ρεκόρ της διαφθοράς την εποχή του ψυχρού πολέμου το είχαν οι χώρες με το μεγαλύτερο κράτος: οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν δίνει ολοκληρωμένη απάντηση, αφού δεν εξηγεί φαινόμενα όπως η έλλειψη διαφθοράς στη Σουηδία με το μεγάλο δημόσιο τομέα, ή την αυξημένη διαφθορά στη Νότια Ιταλία σε σχέση με τη Βόρεια, όπου ανήκουν στο ίδιο κράτος.
- Υπάρχει η άποψη ότι η διαφθορά παράγεται από τις αυταρχικές εξουσιαστικές σχέσεις. Δεν απαντάει όμως στο ερώτημα: και αυτές πώς παράγονται;
Εάν συμφωνούμε ότι η τόσο εκτεταμένη στη χώρα μας διαφθορά δεν οφείλεται, παρά σε μικρό ποσοστό, σε ανήθικα άτομα -σε παλιανθρώπους- έπεται ότι τα άτομα που διαφθείρουν και διαφθείρονται υπακούουν σε κάποιους κώδικες ηθικής διαφορετικούς. Σε κώδικες που προφανώς θέτουν άλλες αξίες υπεράνω της εντιμότητας.
Οι κώδικες αξιών είναι προϊόν μακρών παραδόσεων. Χαρακτηρίζουν πολιτισμούς. Δεν μπορούν ν’ αλλάξουν από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά για να αλλάξουν, έστω και μακροπρόθεσμα, χρειάζεται μια μόνιμη πολιτιστική παρέμβαση που μόνο η πολιτική και οι πολιτικοί μπορούν να πραγματοποιήσουν. Οι δικοί μας πολιτικοί στάθηκαν ανίκανοι να σπάσουν το φαύλο κύκλο της παράδοσης που γεννάει διαφθορά και της διαφθοράς που δημιουργεί παράδοση.
Αιχμή της πολιτικής παραίνεσης στη διαφθορά αποτέλεσε, χωρίς αμφιβολία, ο χαρισματικός Ανδρέας Παπανδρέου, νομιμοποιώντας «ένα δωράκι στον εαυτό του» κάθε εντεταλμένου να διαχειρίζεται δημόσιο χρήμα. Θέλω όμως να τονίσω μια άλλη πιο μόνιμη πρακτική που καταλήγει στη διαφθορά: την επιβράβευση των απατεώνων και αντίστοιχα την τιμωρία των εντίμων από την εκάστοτε κυβέρνηση. Είναι πρόσφατα τα εξής σωρευτικά συμπτώματα.
Οι εισφοροδιαφυγές των εργολάβων δημοσίων έργων στο ΙΚΑ ξεπερνούν τα €3,5 δισ. Πρόκειται για την μεγαλύτερη αισχροκέρδεια: το ίδιο το δημόσιο τους καταβάλλει, ως ρητά κατονομασμένο μέρος του εργολαβικού ανταλλάγματος, τις ασφαλιστικές εισφορές που δεν πλήρωσαν. Αντί να τους τιμωρήσει η κυβέρνηση, εφαρμόζοντας το νόμο που τους αποκλείει από νέες δημοπρασίες μέχρι να εξοφλήσουν, τους ανταμείβει. Τους επιτρέπει να συμμετάσχουν πληρώνοντας μόνο το 3% και καλύπτοντας το υπόλοιπο με εγγυητική επιστολή. Έτσι, θα εισπράξουν δημόσιο χρήμα, χρωστώντας στο Δημόσιο το 97% των εισφορών που δεν έχουν καταβάλει.
Το ίδιο γίνεται με τις φορολογικές δηλώσεις. Ανίκανη να τις ελέγξει η κυβέρνηση, θεωρεί ότι όλοι οι φορολογούμενοι είναι φοροκλέπτες και, όποτε χρειάζεται χρήματα, τους καλεί να δώσουν κάποιο ποσό «συμβιβαστικό» για να γλιτώσουν την σπάθη του ελέγχου.
Το ίδιο έγινε με το ΦΠΑ, όταν η κυβέρνηση χρειάστηκε χρήματα. Αντί να στριμώξει τους απατεώνες που δεν το καταβάλλουν, αύξησε το ποσοστό του, τιμωρώντας αυτούς που το καταβάλλουν, ενισχύοντας επίσης τον πληθωρισμό.
Πρόσφατα ανακοινώθηκε η ένταξη 60.000 στρεμμάτων στο σχέδιο πόλης, περιοχών που έχουν τη μεγαλύτερη αυθαίρετη δόμηση στην Αττική. Οι τιμές των οικοπέδων που εντάσσονται στο σχέδιο τετραπλασιάζονται και τα αυθαίρετα νομιμοποιούνται. Ανταμείβονται όσοι παρανόμησαν χτίζοντας αυθαίρετα.
Απέναντι σε κάποιους άλλους, όμως, το Δημόσιο πουλάει ζοριλίκι, αρνούμενο να εφαρμόσει ακόμη και τελεσίδικες αποφάσεις ανωτάτων δικαστηρίων, ιδίως σε θέμα αναδρομικών και συντάξεων
Τα παραπάνω μαθήματα απατεωνιάς μορφώνουν συνειδήσεις. Ακόμα και αν κανείς επιμείνει παρ’ όλα αυτά να μένει καθαρός με τη συνείδηση του, εισπράττει τις λοιδορίες των συγγενών και φίλων. Έτσι εμπεδώνεται μια ηθική της ανεντιμότητας. Οι κανόνες εντιμότητας αντικαθίστανται από εκείνους που είναι αποδεκτοί ως τρέχουσα κοινωνική πρακτική. Τα υπόλοιπα είναι λόγια.
Ωστόσο μένει το ερώτημα: γιατί οι κυβερνήσεις ασκούν αυτή την πολιτική; Μήπως επειδή και αυτές αποτελούνται από ανθρώπους με την παραπάνω παράδοση; Αλλά αυτό μοιάζει με το ερώτημα αν το αυγό έκανε την κότα ή η κότα τ’ αυγό.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πώς παράγεται η διαφθορά:
- Υπάρχει η άποψη ότι φταίει η κυβέρνηση. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται με φανατισμό από την εκάστοτε αντιπολίτευση. Μικρή είναι όμως η αξιοπιστία της άποψης αυτής, αφού η διαφθορά υπάρχει ανεξαρτήτως κυβερνητικού σχήματος. Εκτός αν δεχτούμε ότι όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις κολυμπούν στη διαφθορά.
- Υπάρχει η άποψη ότι τη διαφθορά την παράγει το υπερτροφικό κράτος. Η άποψη αυτή περιέχει αλήθειες. Η διαφθορά, λέει ο Πάσχος Μανδραβέλης, είναι σαν το τανγκό: χρειάζεται δυο και ο ένας είναι το κράτος. Περισσότερο κράτος λοιπόν σημαίνει περισσότερη διαφθορά και λιγότερο κράτος λιγότερη διαφθορά. Απόδειξη είναι ότι το ρεκόρ της διαφθοράς την εποχή του ψυχρού πολέμου το είχαν οι χώρες με το μεγαλύτερο κράτος: οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν δίνει ολοκληρωμένη απάντηση, αφού δεν εξηγεί φαινόμενα όπως η έλλειψη διαφθοράς στη Σουηδία με το μεγάλο δημόσιο τομέα, ή την αυξημένη διαφθορά στη Νότια Ιταλία σε σχέση με τη Βόρεια, όπου ανήκουν στο ίδιο κράτος.
- Υπάρχει η άποψη ότι η διαφθορά παράγεται από τις αυταρχικές εξουσιαστικές σχέσεις. Δεν απαντάει όμως στο ερώτημα: και αυτές πώς παράγονται;
Εάν συμφωνούμε ότι η τόσο εκτεταμένη στη χώρα μας διαφθορά δεν οφείλεται, παρά σε μικρό ποσοστό, σε ανήθικα άτομα -σε παλιανθρώπους- έπεται ότι τα άτομα που διαφθείρουν και διαφθείρονται υπακούουν σε κάποιους κώδικες ηθικής διαφορετικούς. Σε κώδικες που προφανώς θέτουν άλλες αξίες υπεράνω της εντιμότητας.
Οι κώδικες αξιών είναι προϊόν μακρών παραδόσεων. Χαρακτηρίζουν πολιτισμούς. Δεν μπορούν ν’ αλλάξουν από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά για να αλλάξουν, έστω και μακροπρόθεσμα, χρειάζεται μια μόνιμη πολιτιστική παρέμβαση που μόνο η πολιτική και οι πολιτικοί μπορούν να πραγματοποιήσουν. Οι δικοί μας πολιτικοί στάθηκαν ανίκανοι να σπάσουν το φαύλο κύκλο της παράδοσης που γεννάει διαφθορά και της διαφθοράς που δημιουργεί παράδοση.
Αιχμή της πολιτικής παραίνεσης στη διαφθορά αποτέλεσε, χωρίς αμφιβολία, ο χαρισματικός Ανδρέας Παπανδρέου, νομιμοποιώντας «ένα δωράκι στον εαυτό του» κάθε εντεταλμένου να διαχειρίζεται δημόσιο χρήμα. Θέλω όμως να τονίσω μια άλλη πιο μόνιμη πρακτική που καταλήγει στη διαφθορά: την επιβράβευση των απατεώνων και αντίστοιχα την τιμωρία των εντίμων από την εκάστοτε κυβέρνηση. Είναι πρόσφατα τα εξής σωρευτικά συμπτώματα.
Οι εισφοροδιαφυγές των εργολάβων δημοσίων έργων στο ΙΚΑ ξεπερνούν τα €3,5 δισ. Πρόκειται για την μεγαλύτερη αισχροκέρδεια: το ίδιο το δημόσιο τους καταβάλλει, ως ρητά κατονομασμένο μέρος του εργολαβικού ανταλλάγματος, τις ασφαλιστικές εισφορές που δεν πλήρωσαν. Αντί να τους τιμωρήσει η κυβέρνηση, εφαρμόζοντας το νόμο που τους αποκλείει από νέες δημοπρασίες μέχρι να εξοφλήσουν, τους ανταμείβει. Τους επιτρέπει να συμμετάσχουν πληρώνοντας μόνο το 3% και καλύπτοντας το υπόλοιπο με εγγυητική επιστολή. Έτσι, θα εισπράξουν δημόσιο χρήμα, χρωστώντας στο Δημόσιο το 97% των εισφορών που δεν έχουν καταβάλει.
Το ίδιο γίνεται με τις φορολογικές δηλώσεις. Ανίκανη να τις ελέγξει η κυβέρνηση, θεωρεί ότι όλοι οι φορολογούμενοι είναι φοροκλέπτες και, όποτε χρειάζεται χρήματα, τους καλεί να δώσουν κάποιο ποσό «συμβιβαστικό» για να γλιτώσουν την σπάθη του ελέγχου.
Το ίδιο έγινε με το ΦΠΑ, όταν η κυβέρνηση χρειάστηκε χρήματα. Αντί να στριμώξει τους απατεώνες που δεν το καταβάλλουν, αύξησε το ποσοστό του, τιμωρώντας αυτούς που το καταβάλλουν, ενισχύοντας επίσης τον πληθωρισμό.
Πρόσφατα ανακοινώθηκε η ένταξη 60.000 στρεμμάτων στο σχέδιο πόλης, περιοχών που έχουν τη μεγαλύτερη αυθαίρετη δόμηση στην Αττική. Οι τιμές των οικοπέδων που εντάσσονται στο σχέδιο τετραπλασιάζονται και τα αυθαίρετα νομιμοποιούνται. Ανταμείβονται όσοι παρανόμησαν χτίζοντας αυθαίρετα.
Απέναντι σε κάποιους άλλους, όμως, το Δημόσιο πουλάει ζοριλίκι, αρνούμενο να εφαρμόσει ακόμη και τελεσίδικες αποφάσεις ανωτάτων δικαστηρίων, ιδίως σε θέμα αναδρομικών και συντάξεων
Τα παραπάνω μαθήματα απατεωνιάς μορφώνουν συνειδήσεις. Ακόμα και αν κανείς επιμείνει παρ’ όλα αυτά να μένει καθαρός με τη συνείδηση του, εισπράττει τις λοιδορίες των συγγενών και φίλων. Έτσι εμπεδώνεται μια ηθική της ανεντιμότητας. Οι κανόνες εντιμότητας αντικαθίστανται από εκείνους που είναι αποδεκτοί ως τρέχουσα κοινωνική πρακτική. Τα υπόλοιπα είναι λόγια.
Ωστόσο μένει το ερώτημα: γιατί οι κυβερνήσεις ασκούν αυτή την πολιτική; Μήπως επειδή και αυτές αποτελούνται από ανθρώπους με την παραπάνω παράδοση; Αλλά αυτό μοιάζει με το ερώτημα αν το αυγό έκανε την κότα ή η κότα τ’ αυγό.
