Η Ferrari και ο Τρότσκι

Στο δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του Κοινωνικού Κράτους, που έγινε πρόσφατα στην Ιταλία, το απορριπτικό «όχι» πήρε το μεγαλύτερο ποσοστό του στο εργοστάσιο της Ferrari, στο Μαρανέλο. Οσοι γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα δεν διατύπωσαν κάποια έκπληξη. Το εργοστάσιο της Ferrari είναι η πιο γνωστή και πολυπληθής «σφηκοφωλιά» τροτσκιστών σε όλη την Ιταλία.

Αυτή η πραγματικότητα προστίθεται στο θρύλο που θέλει τον «μεγάλο γέρο», Enzo Ferrari, ιδρυτή της εταιρείας, να είναι ένας από τους μυστικούς χρηματοδότες των παρτιζάνων του ιταλικού Βορρά, στο Πιεμόντε, κατά τα σκοτεινά και δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Κατ άλλους ο Ferrari δεν ήταν παρά ένας σκληρός τύραννος, απόλυτα αφοσιωμένος στις τεχνοκρατικές τους εμμονές. Στη Γερμανία, από την άλλη πλευρά, το δημόσιο τηλεοπτικό δίκτυο σε ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ έβγαλε στη φόρα τη μαύρη κηλίδα της ισχυρής BMW, τη σύνδεση της βαυαρικής εταιρείας με τους ναζί και την υποχρεωτική εργασία των κρατουμένων, κυρίως από το στρατόπεδο του Νταχάου, στα εργοστάσιά της.

Δεν τα θυμήθηκα αυτά γιατί ο Φινλανδός οδηγός της αγωνιστικής Ferrari, Κίμι Ραϊκόνεν, κέρδισε, προς έκπληξη όλων, το πρωτάθλημα στη Φόρμουλα 1. Τέτοιες συσχετίσεις, αλίμονο, είναι άστοχες και ανόητες. Τα θυμήθηκα γιατί η ιδιομορφία του εργοστασίου της Ferrari αποτελούσε και αποτελεί πάντα μία από τις αντιφατικότερες και θα έλεγα και γοητευτικότερες περιπτώσεις της ιταλικής βιομηχανίας.

Στο Μαρανέλο, φτιάχνονται αυτοκίνητα που εκφράζουν και συμπυκνώνουν την πιο προωθημένη τεχνολογία της αυτοκινητοβιομηχανίας και πουλιούνται ταυτόχρονα στην πιο κενόδοξη, μωροφιλόδοξη και επιθετική πλευρά της κοινωνίας των ισχυρών. Μια Ferrari δημιουργείται, κυριολεκτικά, από χέρια ανθρώπων με γνώση και μεράκι, που αναγνωρίζουν και υπερασπίζουν το θρύλο και τη φήμη της πιο μυθικής και ονειρικής βιομηχανίας του κόσμου. Το προϊόν όμως του μόχθου τους είναι ταυτόχρονα ο απαγορευμένος τους καρπός. Οι «κόκκινες βολίδες» προορίζονται για άλλους, αυτοί που τις κατασκευάζουν δεν πρόκειται ποτέ στη ζωή τους να τις οδηγήσουν.

Δεν είναι, βέβαια, μόνον οι Ferrari απαγορευμένος καρπός για τους ανθρώπους που τις φτιάχνουν. Μια άλλη, εξίσου μυθική, αν και σε παρακμή πλέον, βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία, η Rolls Royce, όταν δημοσίευε τις διαφημίσεις της, έβαζε ανάμεσα στους πελάτες της πάντα πρώτο πρώτο το όνομα του Λένιν. Τελευταίος, από ό,τι θυμάμαι, ήταν ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Μόνο που οι διαφημιστές ξεχνούσαν με χαιρεκακία και σκοπιμότητα πως η Rolls του Βλαντιμίρ Ιλιτς ήταν δώρο των εργατών της «στον πρώτο εργάτη του κόσμου», όπως έγραφε η μικρή ταμπέλα της αφιέρωσης. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα κι όταν η Οκτωβριανή Επανάσταση μπορούσε ακόμα να κρατάει «ζωντανό το όνειρο των ταπεινών της γης», όπως έλεγαν και οι φλογεροί ρήτορες, οι εργάτες των αυτοκινήτων της αριστοκρατίας ήθελαν ένας δικός τους να μπορεί να χρησιμοποιήσει το δημιούργημά τους. Είναι μία ακόμα ξεχασμένη ουτοπία, από τις τόσες που χάθηκαν μες στους δρόμους της Ιστορίας.

Ενα συστατικό στοιχείο της βιοτεχνίας και της μικρής βιομηχανίας, η μεγάλη παράδοση που αναπτύχθηκε και αναπτύσσεται σ όλη τη βιομηχανική Ευρώπη, είναι το μεγάλο στοίχημα της σύνδεσης της εργασίας με τη δημιουργικότητα. Είναι ένα στοίχημα επίκαιρο όσο ποτέ στη σημερινή Ευρώπη, που πιεσμένη από την ευτέλεια του μεροκάματου στην Ασία, προσπαθεί να ξαναβρεί την οικονομική της ευρωστία. Η Ferrari βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της επιλογής, οι -στην πλειονότητά τους- τροτσκιστές εργάτες της δεν έχουν μόνον εικόνισμα τον Λέοντα, αλλά επιμένουν στην εποχή της τεχνολογικής καινοτομίας να συνδέουν αυτή την καινοτομία -και την ανάλογη πρωτοπορία της εταιρείας τους- με το χειρωνακτικό τους μόχθο και τη συνέπειά τους.

Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν πολύ «ρεφορμιστικά», σχεδόν να λησμονούν τις παλιές και ισχύουσες ακόμα διαπιστώσεις για την αλλοτρίωση των ανθρώπων από τις συνθήκες της δουλειάς τους. Αλλά ακριβώς αυτή η αντίφαση ενός προϊόντος που το δημιουργούν οπαδοί του Τρότσκι και το απολαμβάνουν τα τσογλάνια της μπουρζουαζίας -για να θυμηθούμε τις ηχηρές, ξύλινες γλώσσες μας- είναι που το κάνει μοναδικό.