Η Συνθήκη της Λισαβώνας

Μάλλον αθόρυβα διεξάγεται ώς τώρα στη χώρα μας η συζήτηση για την κύρωση της Συνθήκης της Λισαβώνας. Στη συνθήκη αυτή κατέληξαν πέρυσι οι 27 ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά το ναυάγιο του Ευρωσυντάγματος στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας και της Ολλανδίας το 2005. Αν εκείνη η συνταγματική συνθήκη ήδη ήταν ένας διπλός συμβιβασμός- ανάμεσα σε πολιτικά ισχυρές εθνοκεντρικές αντιστάσεις και την ανάγκη να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποίηση, ανάμεσα στη νεοφιλελεύθερη αντίληψη που εξαντλείται στην ανεμπόδιστη λειτουργία των αγορών πανευρωπαϊκά και μια σοσιαλδημοκρατική εμμονή στη διάσταση της κοινωνικής αλληλεγγύης με δημόσιες παρεμβάσεις- σε αυτήν που συζητούμε τώρα το συντηρητικό σκέλος του συμβιβασμού φαίνεται να έχει βαρύνει: ενδεικτική είναι η απάλειψη του ιδεολογικά φορτισμένου όρου «Σύνταγμα» που, χωρίς ακόμα να είναι τέτοιο με την πλήρη σημασία του όρου, σηματοδοτούσε μιαν ενοποιητική βούληση των λαών της Ευρώπης.

Από την άλλη πλευρά, στη νέα συνθήκη ενσωματώθηκε ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Παρά τη λυπηρή αυτοεξαίρεση της Βρετανίας και της Πολωνίας, ο Χάρτης γίνεται πάντως νομικά δεσμευτικός στις υπόλοιπες είκοσι πέντε χώρες. Οι εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενισχύονται, ενώ στην κοινοτική νομοθετική διαδικασία εισάγονται και τα εθνικά Κοινοβούλια. Αποσαφηνίζονται καλύτερα οι αρμοδιότητες μεταξύ ευρωπαϊκών οργάνων και κρατών- μελών. Διευκολύνεται η λήψη αποφάσεων με την ειδική πλειοψηφία (55% των κρατών, 65% του πληθυσμού) που προβλέπεται να ισχύσει από το 2017, αν και η απαίτηση της ομοφωνίας διατηρείται για την εξωτερική πολιτική, τα δημοσιονομικά και τη φορολογία. Δημιουργείται ένα πρόπλασμα κεντρικής πολιτικής εκπροσώπησης: μόνιμος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ύπατος εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής, Άμυνας και Ασφάλειας που θα προεδρεύει στα Συμβούλια Εξωτερικών Υποθέσεων και θα είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής. Δεν πρόκειται για αιρετά αξιώματα, πρόεδρος και ύπατος εκπρόσωπος θα ορίζονται από τις 27 κυβερνήσεις. Μένει να φανεί στην πράξη πόσο ισχυρή θα αναδειχθεί η συνθετική εκπροσώπηση της Ευρώπης, πώς θα ισορροπήσει με τις κυβερνήσεις των μεγάλων κρατών- μελών της Ένωσης, πάλαι ποτέ «μεγάλων δυνάμεων», που έως τώρα πάντοτε επέβαλλαν αυτοτελή παρουσία και ρόλο με πρώτο γνώμονα τα εθνικά τους συμφέροντα.

Σε αντίθεση με την ευρεία θεσμική συμμετοχή (βουλευτές, ευρωβουλευτές, κοινωνικοί φορείς) και δημόσια αντιπαράθεση κατά την κατάρτιση της συνταγματικής συνθήκης, η συνθήκη της Λισαβώνας παζαρεύτηκε κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ των 27 κυβερνήσεων. Η αποτυχία να κερδηθούν λαϊκές πλειοψηφίες στη Γαλλία και την Ολλανδία το 2005, παρά την κατάφαση τότε της πλειοψηφίας των εκλεγμένων αντιπροσώπων, οδήγησε αυτή τη φορά τις κυβερνήσεις να επιλέξουν διαδικασίες πάνω από τα κεφάλια των πολιτών. Ως εκ τούτου η ενημέρωση της κοινής γνώμης στις χώρες- μέλη είναι πολύ χαμηλή, όχι μόνο για τις διατάξεις της νέας συνθήκης, αλλά για την ευρωπαϊκή προοπτική γενικότερα. Η ευρωπαϊκή υπόθεση αφέθηκε στα χέρια «αυτών που ξέρουν». Αν έτσι διασφαλίσθηκε η απρόσκοπτη κύρωση της συνθήκης από το γαλλικό Κοινοβούλιο π.χ., και άλλα δεκατέσσερα ακόμα, η ευρωπαϊκή οικοδόμηση έχασε σε πολιτική δυναμική, σε δημοκρατικό περιεχόμενο, ισορροπεί ολοένα συντηρητικότερα (το είδαμε αυτές τις μέρες με τη μετανάστευση). Σε κάθε χώρα κυριαρχεί η εθνική οπτική για τα προβλήματα, από την ακρίβεια στα καύσιμα και τα τρόφιμα μέχρι το περιβάλλον, εκείνη ακριβώς που αδυνατεί να δώσει λύσεις. Μικρό αντίβαρο στον αποκλεισμό των πολιτών προσφέρουν ρυθμίσεις για τη συμμετοχή τους, που όντως προβλέπει η συνθήκη, όπως η δυνατότητα παρέμβασης με ένα εκατομμύριο υπογραφές, εφόσον παραμένουν έξω από το οπτικό τους πεδίο.

Και στην Ελλάδα η Συνθήκη της Λισαβώνας προβλέπεται να κυρωθεί από τη Βουλή. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν ζητήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Μέσα στον κυκεώνα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν όμως δεν την έχουν εντάξει στις προτεραιότητές τους, ούτε ξεκίνησαν εκστρατείες ουσιαστικής ενημέρωσης, αναγκαία προϋπόθεση για να έχει νόημα η λαϊκή ψήφος. Με πολλά ελλείμματα και αδυναμίες, η κύρωση της συνθήκης παραμένει απαραίτητο βήμα για τη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 κρατών - μελών, ανοίγει δρόμους για αναγκαίες βελτιώσεις αργότερα. Τυχόν αποτυχία της επαναφέρει τη δυσλειτουργική Συνθήκη της Νίκαιας που θα ενισχύσει κεντρόφυγες τάσεις.

Διακυβεύεται ωστόσο αύριο στην Ιρλανδία, τη μόνη χώρα που αποφάσισε να διεξαγάγει δημοψήφισμα. Έχοντας πληγεί έντονα από την οικονομική κρίση, οι Ιρλανδοί διστάζουν να ψηφίσουν «ναι». Οι δημοσκοπήσεις είναι αμφίρροπες και ενδεχόμενο ιρλανδικό «όχι» θα έχει αλυσιδωτές επιδράσεις στη Βρετανία, την Τσεχία, ίσως και αλλού. Το χειρότερο πρόσωπο της Ευρώπης έδειξε στους Ιρλανδούς ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Μπερνάρ Κουσνέρ, εκβιάζοντάς τους με τα χρήματα που έχουν πάρει από την Ένωση.