Μειονότητες

Με τον μίνι πόλεμο στον Καύκασο και τους εθνικιστές στην ΠΓΔΜ να εγείρουν θέμα Σλαβομακεδόνων εντός Ελλάδας, ήρθε ίσως η στιγμή να συζητήσουμε πιο γενικά το πρόβλημα των μειονοτήτων. Ποιος ο ορισμός της έννοιας, πώς προέκυψε, πότε ισχύει, τι μπορούμε και τι πρέπει να κάνουμε;

Αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι το έθνος είναι σήμερα το πρωταρχικό κριτήριο της κρατικής συγκρότησης, οι μειονότητες αποτελούν ανωμαλία και συνιστούν απειλή. Ανωμαλία επειδή το κράτος, σύμφωνα με τον ορισμό αυτόν, προϋποθέτει την εθνική ομοιογένεια των πολιτών του. Και απειλή επειδή οι μειονότητες θεωρούν αρχική πατρίδα τους κάποια γειτονική χώρα και συνεπώς μπορούν να γίνουν όργανο μιας επιθετικής εκ μέρους της πολιτικής.

Κοιτώντας γύρω μας όμως διαπιστώνουμε ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο περίπλοκο. Κατ’ αρχάς, η πραγματικότητα δεν έχει την καθαρότητα της έννοιας, ιδίως σε περιοχές όπως τα Βαλκάνια, όπου η σύμμειξη διαφορετικών εθνοτικών ομάδων στο πρόσφατο παρελθόν εμπόδισε τη δημιουργία αμιγώς εθνικών κρατών, ενώ οι επιμέρους εθνικές ιδεολογίες δεν κατάφεραν ή δεν πρόλαβαν να κατασκευάσουν μια στέρεη εθνική συνείδηση σαν εκείνη που βρίσκουμε π.χ. στην Αγγλία ή τη Γαλλία. Και αυτό παρά τις εκατέρωθεν σφαγές, εθνοκαθάρσεις, μετακινήσεις και ανταλλαγές πληθυσμών. (Επειδή έχουμε την τάση να θυμόμαστε μόνον ό,τι μας συμφέρει, ας αναλογιστούμε τους μη Ελληνες που κάποτε ζούσαν στην ελληνική σήμερα επικράτεια, μέχρις ότου αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν και να γίνουν πρόσφυγες. Οπως αντίστροφα και οι Ελληνες της Μικράς Ασίας). Επιπλέον -κι αυτό έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία- στο πλαίσιο του εθνικού κράτους κατοχυρώθηκαν διάφορα δικαιώματα και σε επίπεδο διεθνούς δικαίου θεσπίστηκαν κανόνες που αντιβαίνουν ευθέως στη λογική της εθνικής ομοιογένειας. Εννοώ το απαραβίαστο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, σύμφωνα με το οποίο ο καθένας μπορεί να επιλέξει ελεύθερα την εθνική του ταυτότητα.

Ετσι, φτάνουμε στο πρόβλημα της σλαβομακεδονικής μειονότητας, είτε υπάρχει είτε όχι. Με αφορμή τη σαφέστατη πρόθεση των εθνικιστών τύπου Γκρούεφσκι να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στη διαπραγμάτευση για το όνομα, μερικοί ημεδαποί «εθνικώς ανησυχούντες» ισχυρίστηκαν ότι μέρος της ευθύνης ανήκει σε εκείνους τους Ελληνες που έσπευσαν να αναγνωρίσουν την αρχή του αυτοπροσδιορισμού. Χωρίς προφανώς να σκεφτούν ότι η ένσταση αυτή επαναλαμβάνει τα λάθη του παρελθόντος και ανακυκλώνει τον ολέθριο τρόπο σκέψης, που λέει ότι επειδή οι μειονότητες μπορούν να μας δημιουργήσουν πρόβλημα, εμείς θα λέμε ότι δεν υπάρχουν. Με αποτέλεσμα η καταπίεση που συνεπάγεται μια τέτοια στάση να δίνει στους αντιπάλους μας λαβή για δικαιολογημένες κατηγορίες.

Μέχρι εκεί φτάνει το μυαλό τους. Αδυνατούν να καταλάβουν ότι ο αυτοπροσδιορισμός είναι απόλυτο δικαίωμα και ότι η ύπαρξη μιας μειονότητας αποτελεί πραγματικό γεγονός. Μας συμφέρει δεν μας συμφέρει. Και, συνεπώς, ο μόνος τρόπος να αποφύγουμε μια ενδεχόμενη εκ των έσω υπονόμευση είναι η δημιουργία συνθηκών που δεν θα επιτρέψουν στους όποιους εθνικιστές γείτονες να προωθήσουν τα σχέδιά τους. Κάτι που σίγουρα δεν κάνουμε όποτε η γαλανόλευκη εθνικιστική υστερία σηκώνει κεφάλι και χαράζει πολιτική.

Το ερώτημα, λοιπόν, αν υπάρχει σλαβομακεδονική μειονότητα, θα απαντηθεί μόνον όταν οι άνθρωποι αυτοί μπορέσουν να δηλώσουν ελεύθερα την εθνική τους συνείδηση. Δεν πρόκειται για παραχώρηση από τη μεριά μας αλλά για δικό τους δικαίωμα. Και επειδή, όπως έγραψε ο Α. Ηρακλείδης, η ύπαρξη μειονότητας έχει μια ποσοτική διάσταση -δηλαδή μερικές χιλιάδες νοματαίοι δεν αρκούν- μάλλον θα διαπιστώσουμε ότι κάποιοι πολίτες στη χώρα μας αισθάνονται Σλαβομακεδόνες, αλλά ίσως όχι αρκετοί για να συγκροτήσουν μειονότητα.