Τέλος εποχής στην οικονομία;
Το κράτος παρεμβαίνει πλέον αλλά σε αδιευκρίνιστη κατεύθυνση
Ελίζα Παπαδάκη, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2008-09-24
Όπως και πριν από επτά χρόνια, όταν είχαν συγκλονισθεί από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον, οι χώρες που βρίσκονται στην καρδιά του καπιταλισμού κυριαρχούνται και πάλι από μία δραματική αίσθηση τέλους εποχής. Άλλος είναι τώρα ο λόγος. Το οικονομικό σύστημα, όπως λειτουργούσε τις τελευταίες δεκαετίες, είναι φανερό ότι αδυνατεί να σταθεί πια με τον ίδιο τρόπο ύστερα από την κατάρρευση των αμερικανικών γιγάντων του χρηματοοικονομικού τομέα και την πρωτοφανή δημοσιονομική παρέμβαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ σε μιαν απόπειρα να διασωθεί εκεί η χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, της παραγωγής των αγαθών, της απασχόλησης για να παράγονται, εισοδημάτων για να καταναλώνονται. «Αυτή ήταν η εβδομάδα που άλλαξε ο κόσμος», άρχιζε πρωτοσέλιδο άρθρο της βρετανικής «Guardian» το περασμένο Σάββατο, και έκτοτε τα γεγονότα συνεχίζονται καταιγιστικά.
Αλλά όπως και την επομένη εκείνης της συγκλονιστικής 11ης Σεπτεμβρίου, το κρίσιμο ερώτημα είναι πάλι αν και πώς μπορεί να κυβερνηθεί ο κόσμος διαφορετικά. Τότε λίγο ακούστηκαν οι συνετές εκκλήσεις για μια δημοκρατικά αντιπροσωπευτική πολιτική συνεννόηση σε παγκόσμια κλίμακα ώστε να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες ανισότητες και οι μεγάλες αντιθέσεις οικονομικών συμφερόντων, αλλά και πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος, καθώς και, οπωσδήποτε, ιδεολογιών, που γεννούν και τρέφουν την τρομοκρατία. Επικράτησαν οι λογικές νέων καταστροφικών πολέμων με χιλιάδες θύματα αφενός, ακραίας έντασης των μέτρων ασφαλείας αφετέρου, που σε τίποτα δεν μείωσαν την απειλή. Ήρθε να το υπενθυμίσει ξανά αυτές τις ημέρες η πολύνεκρη ανθρώπινη βόμβα στο Πακιστάν. Ενώ κανείς δεν ξέρει πού θα έρθει το επόμενο χτύπημα, σαν να συνήθισε η κοινή γνώμη στις πλούσιες δυτικές χώρες να συμβιώνει και με τον κίνδυνο αυτό. Έτσι και μέσα στην τωρινή χρηματοοικονομική κρίση, αστήρικτα αισιόδοξες μοιάζουν εκτιμήσεις σαν αυτήν του ίδιου αρθρογράφου της «Guardian», ότι «ο Μπεν Μπερνάνκι (ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ) και ο
Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ,
και μάλιστα συντονισμένη, στην παγκόσμια οικονομία είναι αναμφισβήτητα αναγκαία σήμερα. Για να αποδώσει όμως απαιτεί νέα στρατηγική
Χανκ Πόλσον (ο υπουργός Οικονομικών του Μπους) έκαναν περισσότερα για τον σοσιαλισμό την τελευταία εβδομάδα παρά οποιοσδήποτε μετά τον Μαρξ και τον Ένγκελς». Ύστερα από επανειλημμένες παροχές ρευστότητας στο πάσχον χρηματοοικονομικό σύστημα, από τις διασώσεις γιγαντιαίων εταιρειών μαζί με την επιβολή κάποιων αυστηρότερων κανόνων, μέτρα που αποδεικνύονταν ανεπαρκή για να αποκατασταθεί μια στοιχειώδης εμπιστοσύνη στις αγορές κεφαλαίων, κατέληξαν στην εξαγορά «τοξικών» δανείων, τοποθετήσεων δηλαδή που ήταν αδύνατον να εξοφληθούν, σε ύψος 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το αμερικανικό δημόσιο.
Αναμφίβολα πρόκειται για τη σημαντικότερη κρατική παρέμβαση στην οικονομία των ΗΠΑ από το «Νιου Ντιλ» του Ρούζβελτ τη δεκαετία του 1930. Σε λιγότερο ρομαντικούς τόνους άλλωστε, πολλοί έγκυροι σχολιαστές μιλούν πλέον για «συστημική κρίση» που απαιτεί μιαν αντίστοιχη «συστημική απάντηση». Και όχι μόνο σχολιαστές. Αυτήν ακριβώς την ορολογία χρησιμοποιούσε χθες ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο (καταγόμενος από το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα) Ντομινίκ Στρος-Καν, υπογραμμίζοντας την ανάγκη συνεργασίας σε παγκόσμια κλίμακα για ένα αποτελεσματικό νέο ρυθμιστικό πλαίσιο των αγορών, αλλά και για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες από την αναπότρεπτη έντονη επιβράδυνση (διάβαζε: ύφεση) που θα αντιμετωπίσουν πολλές οικονομίες, βαρύτερα βέβαια οι αναπτυσσόμενες. Σε τίνος το όνομα όμως και σε ποια κατεύθυνση θα πραγματοποιηθεί αυτή η πελώρια δημοσιονομική παρέμβαση που ομολογημένα αυξάνει το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ; Το βάρος της ανεύθυνης διαχείρισης από τους μεγιστάνες της Γουόλ Στριτ το αναλαμβάνουν οι Αμερικανοί φορολογούμενοι, δηλαδή και οι αυξανόμενοι άνεργοι, οι εργαζόμενοι οι μισθοί των οποίων συμπιέζονται, όλοι εκείνοι που χάνουν τα σπίτια τους μη μπορώντας να εξυπηρετήσουν δάνεια που εξαπατήθηκαν να συνάψουν. Ανακοινώνοντας αυτήν την παρέμβαση, ο υπουργός Πόλσον (ο οποίος καθόλου συμπτωματικά διοικούσε προηγουμένως την Γκόλντμαν Σαξ, κεντρικό παίκτη στην κρίση που υποχρεώθηκε πλέον να μετατραπεί σε κανονική τράπεζα) δεν έκρυψε με πόση απέχθεια αναγκάστηκε να την κάνει. Ούτε είναι άλλωστε αποκλειστικά αμερικανική υπόθεση. «Θα πιέσω τους συναδέλφους μου σε όλον τον κόσμο να εκπονήσουν παρόμοια προγράμματα για τις τράπεζές τους», είπε επίσης ο Πόλσον.
Η δημόσια παρέμβαση, και μάλιστα συντονισμένη, στην παγκόσμια οικονομία είναι αναμφισβήτητα αναγκαία σήμερα. Για να αποδώσει όμως απαιτεί μια νέα στρατηγική που ελάχιστα ακούμε για την ώρα από τους σημερινούς ηγέτες. Η Ευρώπη εδώ απουσιάζει. Κάποιες συζητήσεις θα γίνουν στη σύνοδο του ΔΝΤ τον Οκτώβριο. Στο μεταξύ βέβαιη φαίνεται, δυστυχώς, η περικοπή των τόσο αναγκαίων πόρων προς τις φτωχότερες χώρες.
Αλλά όπως και την επομένη εκείνης της συγκλονιστικής 11ης Σεπτεμβρίου, το κρίσιμο ερώτημα είναι πάλι αν και πώς μπορεί να κυβερνηθεί ο κόσμος διαφορετικά. Τότε λίγο ακούστηκαν οι συνετές εκκλήσεις για μια δημοκρατικά αντιπροσωπευτική πολιτική συνεννόηση σε παγκόσμια κλίμακα ώστε να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες ανισότητες και οι μεγάλες αντιθέσεις οικονομικών συμφερόντων, αλλά και πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος, καθώς και, οπωσδήποτε, ιδεολογιών, που γεννούν και τρέφουν την τρομοκρατία. Επικράτησαν οι λογικές νέων καταστροφικών πολέμων με χιλιάδες θύματα αφενός, ακραίας έντασης των μέτρων ασφαλείας αφετέρου, που σε τίποτα δεν μείωσαν την απειλή. Ήρθε να το υπενθυμίσει ξανά αυτές τις ημέρες η πολύνεκρη ανθρώπινη βόμβα στο Πακιστάν. Ενώ κανείς δεν ξέρει πού θα έρθει το επόμενο χτύπημα, σαν να συνήθισε η κοινή γνώμη στις πλούσιες δυτικές χώρες να συμβιώνει και με τον κίνδυνο αυτό. Έτσι και μέσα στην τωρινή χρηματοοικονομική κρίση, αστήρικτα αισιόδοξες μοιάζουν εκτιμήσεις σαν αυτήν του ίδιου αρθρογράφου της «Guardian», ότι «ο Μπεν Μπερνάνκι (ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ) και ο
Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ,
και μάλιστα συντονισμένη, στην παγκόσμια οικονομία είναι αναμφισβήτητα αναγκαία σήμερα. Για να αποδώσει όμως απαιτεί νέα στρατηγική
Χανκ Πόλσον (ο υπουργός Οικονομικών του Μπους) έκαναν περισσότερα για τον σοσιαλισμό την τελευταία εβδομάδα παρά οποιοσδήποτε μετά τον Μαρξ και τον Ένγκελς». Ύστερα από επανειλημμένες παροχές ρευστότητας στο πάσχον χρηματοοικονομικό σύστημα, από τις διασώσεις γιγαντιαίων εταιρειών μαζί με την επιβολή κάποιων αυστηρότερων κανόνων, μέτρα που αποδεικνύονταν ανεπαρκή για να αποκατασταθεί μια στοιχειώδης εμπιστοσύνη στις αγορές κεφαλαίων, κατέληξαν στην εξαγορά «τοξικών» δανείων, τοποθετήσεων δηλαδή που ήταν αδύνατον να εξοφληθούν, σε ύψος 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το αμερικανικό δημόσιο.
Αναμφίβολα πρόκειται για τη σημαντικότερη κρατική παρέμβαση στην οικονομία των ΗΠΑ από το «Νιου Ντιλ» του Ρούζβελτ τη δεκαετία του 1930. Σε λιγότερο ρομαντικούς τόνους άλλωστε, πολλοί έγκυροι σχολιαστές μιλούν πλέον για «συστημική κρίση» που απαιτεί μιαν αντίστοιχη «συστημική απάντηση». Και όχι μόνο σχολιαστές. Αυτήν ακριβώς την ορολογία χρησιμοποιούσε χθες ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο (καταγόμενος από το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα) Ντομινίκ Στρος-Καν, υπογραμμίζοντας την ανάγκη συνεργασίας σε παγκόσμια κλίμακα για ένα αποτελεσματικό νέο ρυθμιστικό πλαίσιο των αγορών, αλλά και για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες από την αναπότρεπτη έντονη επιβράδυνση (διάβαζε: ύφεση) που θα αντιμετωπίσουν πολλές οικονομίες, βαρύτερα βέβαια οι αναπτυσσόμενες. Σε τίνος το όνομα όμως και σε ποια κατεύθυνση θα πραγματοποιηθεί αυτή η πελώρια δημοσιονομική παρέμβαση που ομολογημένα αυξάνει το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ; Το βάρος της ανεύθυνης διαχείρισης από τους μεγιστάνες της Γουόλ Στριτ το αναλαμβάνουν οι Αμερικανοί φορολογούμενοι, δηλαδή και οι αυξανόμενοι άνεργοι, οι εργαζόμενοι οι μισθοί των οποίων συμπιέζονται, όλοι εκείνοι που χάνουν τα σπίτια τους μη μπορώντας να εξυπηρετήσουν δάνεια που εξαπατήθηκαν να συνάψουν. Ανακοινώνοντας αυτήν την παρέμβαση, ο υπουργός Πόλσον (ο οποίος καθόλου συμπτωματικά διοικούσε προηγουμένως την Γκόλντμαν Σαξ, κεντρικό παίκτη στην κρίση που υποχρεώθηκε πλέον να μετατραπεί σε κανονική τράπεζα) δεν έκρυψε με πόση απέχθεια αναγκάστηκε να την κάνει. Ούτε είναι άλλωστε αποκλειστικά αμερικανική υπόθεση. «Θα πιέσω τους συναδέλφους μου σε όλον τον κόσμο να εκπονήσουν παρόμοια προγράμματα για τις τράπεζές τους», είπε επίσης ο Πόλσον.
Η δημόσια παρέμβαση, και μάλιστα συντονισμένη, στην παγκόσμια οικονομία είναι αναμφισβήτητα αναγκαία σήμερα. Για να αποδώσει όμως απαιτεί μια νέα στρατηγική που ελάχιστα ακούμε για την ώρα από τους σημερινούς ηγέτες. Η Ευρώπη εδώ απουσιάζει. Κάποιες συζητήσεις θα γίνουν στη σύνοδο του ΔΝΤ τον Οκτώβριο. Στο μεταξύ βέβαιη φαίνεται, δυστυχώς, η περικοπή των τόσο αναγκαίων πόρων προς τις φτωχότερες χώρες.
