Ο Γκρίσαμ και η διαφθορά
Πάσχος Μανδραβέλης, Απογευματινή, Δημοσιευμένο: 2005-01-27
Όταν σε μια χώρα ο κρατικός τομέας ελέγχει το 45% της οικονομίας, οποιοσδήποτε παράγει οτιδήποτε, δεν μπορεί παρά να συμπεριλάβει στους σχεδιασμούς του και το κράτος. Είτε αυτός ο επιχειρηματίας φτιάχνει έργα (από οικοδομές, μέχρι δρόμους), είτε παράγει γαριδάκια. Το κράτος είναι δυνάμει η «μισή πελατεία του» –σε μια αγορά μάλιστα που δεν είναι δα και τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί κάποιος να αδιαφορήσει για την μισή.
Εκ των πραγμάτων λοιπόν κάθε επιχειρηματίας πρέπει να εμπλακεί με τον ένα τρόπο (γραφειοκρατία) ή τον άλλο τρόπο (πωλήσεις) με το κράτος. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια ιδεοτυπική κοινωνία όπου όλοι οι πολιτικοί είναι καθαροί και όλοι οι επιχειρηματίες βρομιάρηδες. Σ’ αυτό το κράτος δεν μπορεί να υπάρξει διαφθορά, ούτε διαπλοκή. Δεν συμβαίνει όμως το αντίθετο. Αν –κατ’ αντιστοιχία σε μια ιδεοτυπική κοινωνία– οι πολιτικοί είναι βρομιάρηδες και οι επιχειρηματίες καθαροί και διαφθορά θα υπάρξει και διαπλοκή. Θα αναγκαστούν οι δεύτεροι να γίνουν κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των πρώτων. Αυτό δεν είναι σοφιστεία. Είναι σχέση εξουσίας. Ένας επιχειρηματίας δεν μπορεί να εξαναγκάσει ένα πολιτικό να λαδωθεί. Ένας πολιτικός μπορεί να εξαναγκάσει ένα επιχειρηματία να λαδώσει. Αυτή τη λεπτή διαφορά δεν την λαμβάνουμε υπόψη όταν επιμερίζουμε εξίσου στους δύο χώρους τις ευθύνες για τη διαφθορά. Όπως δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι οι πολιτικοί πληρώνονται από όλους εμάς τους πολίτες για να είναι αδιάφθοροι. Και ορκίζονται ότι θα είναι...
Επειδή όμως δεν ζούμε σε ιδεοτυπική κοινωνία και μαζί με αδιάφθορους πολιτικούς υπάρχουν και διεφθαρμένοι επιχειρηματίες (και το αντίστροφο) στην κοινωνία που υπάρχει διαφθορά λειτουργεί ο νόμος του Γκρίσαμ («το κακό –από ευτελή υλικά– νόμισμα διώχνει το καλό νόμισμα –από πολύτιμα μέταλλα– διότι ο κόσμος τείνει να αποθησαυρίζει το δεύτερο). Το ίδιο γίνεται και με τους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες. Ο διεφθαρμένος πολιτικός έχει περισσότερα χρήματα να κάνει εκλογές, άρα βγάζει εκτός τον «πτωχό πλην τίμιο» πολιτευτή, και ο διεφθαρμένος επιχειρηματίας που παίρνει τις δουλειές από το κράτος (45% της αγοράς, έτσι;), κλείνει τον απέναντι που δεν μετέρχεται τέτοιων μεθόδων. Η μικρή διαφθορά παράγει μεγαλύτερη διαφθορά.
Τα νομοθετικά μέτρα που λαμβάνονται κατά της διαφθοράς στην ουσία αυξάνουν το κόστος. Και της επιχειρηματικότητας (διότι αυξάνει η γραφειοκρατία), αλλά και της διαφθοράς (διότι αυξάνει το ρίσκο). Μόνο που έτσι μακροπρόθεσμα ο «νόμος του Γκρίσαμ» στη διαφθορά λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Στην ουσία οι άτεγκτοι επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν αυξημένο κόστος επιχειρηματικότητας (άρα επιταχύνεται η έξοδός τους από την αγορά), αλλά και στο πολιτικό σύστημα οι πιο θρασείς πολιτικοί αποκτούν πιο πλεονεκτική θέση, διότι μεγάλο ρίσκο σημαίνει ταυτόχρονα και μεγάλο όφελος (η Μαφία στην Αμερική με την πλέον απεχθή μορφή της δημιουργήθηκε την εποχή της σκληρής ποτοαπαγόρευσης.)
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να παίρνουμε μέτρα κατά της διαφθοράς κι ας αυξάνουν το κόστος. Σημαίνει όμως ότι: πρώτον η υπερρύθμιση δημιουργεί απρόβλεπτα άσχημες παρενέργειες και δεύτερον ότι δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες ότι θα εξαλειφθεί η διαφθορά.
Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια τα κάναμε όλα (σε επίπεδο ρυθμίσεων) για να πολεμήσουμε την διαφθορά. Και «πόθεν έσχες» θεσμοθετήσαμε (60.0000 νοματαίοι το καταθέτουν κατ’ έτος), και τις εκλογικές δαπάνες υποτίθεται ότι ελέγχουμε, και «βασικό μέτοχο» συνταγματικά κατοχυρώσαμε, και, και, και... Βλέπουμε όμως, ότι χρόνο με το χρόνο η διαφθορά να φουντώνει διότι απλώς δεν σκεφθήκαμε –και κάποιοι σαμποτάρισαν– την απλούστερη λύση. Δεν μειώσαμε τις ευκαιρίες διαφθοράς και διαπλοκής.
Κακά τα ψέματα: όποιος έχει το δάχτυλο στο μέλι, θα το γλείψει. Είτε είναι «πράσινος», είτε «γαλάζιος». Είτε τον απειλήσουμε ότι θα του κόψουμε το δάχτυλο, είτε τη γλώσσα. Ο μόνος τρόπος για να περιοριστεί η διαφθορά είναι να περιορίσουμε το μέλι. Όσο περισσότερο κράτος υπάρχει, τόσο περισσότερα δάχτυλα θα γλείφονται. Όλα τ’ άλλα (περί του ρόλου που παίζει το κράτος, μπλα, μπλα...) είναι για λαϊκή κατανάλωση. Παράγονται δε συνήθως από κείνους που έχουν το δάχτυλο στο μέλι...
Εκ των πραγμάτων λοιπόν κάθε επιχειρηματίας πρέπει να εμπλακεί με τον ένα τρόπο (γραφειοκρατία) ή τον άλλο τρόπο (πωλήσεις) με το κράτος. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια ιδεοτυπική κοινωνία όπου όλοι οι πολιτικοί είναι καθαροί και όλοι οι επιχειρηματίες βρομιάρηδες. Σ’ αυτό το κράτος δεν μπορεί να υπάρξει διαφθορά, ούτε διαπλοκή. Δεν συμβαίνει όμως το αντίθετο. Αν –κατ’ αντιστοιχία σε μια ιδεοτυπική κοινωνία– οι πολιτικοί είναι βρομιάρηδες και οι επιχειρηματίες καθαροί και διαφθορά θα υπάρξει και διαπλοκή. Θα αναγκαστούν οι δεύτεροι να γίνουν κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των πρώτων. Αυτό δεν είναι σοφιστεία. Είναι σχέση εξουσίας. Ένας επιχειρηματίας δεν μπορεί να εξαναγκάσει ένα πολιτικό να λαδωθεί. Ένας πολιτικός μπορεί να εξαναγκάσει ένα επιχειρηματία να λαδώσει. Αυτή τη λεπτή διαφορά δεν την λαμβάνουμε υπόψη όταν επιμερίζουμε εξίσου στους δύο χώρους τις ευθύνες για τη διαφθορά. Όπως δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι οι πολιτικοί πληρώνονται από όλους εμάς τους πολίτες για να είναι αδιάφθοροι. Και ορκίζονται ότι θα είναι...
Επειδή όμως δεν ζούμε σε ιδεοτυπική κοινωνία και μαζί με αδιάφθορους πολιτικούς υπάρχουν και διεφθαρμένοι επιχειρηματίες (και το αντίστροφο) στην κοινωνία που υπάρχει διαφθορά λειτουργεί ο νόμος του Γκρίσαμ («το κακό –από ευτελή υλικά– νόμισμα διώχνει το καλό νόμισμα –από πολύτιμα μέταλλα– διότι ο κόσμος τείνει να αποθησαυρίζει το δεύτερο). Το ίδιο γίνεται και με τους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες. Ο διεφθαρμένος πολιτικός έχει περισσότερα χρήματα να κάνει εκλογές, άρα βγάζει εκτός τον «πτωχό πλην τίμιο» πολιτευτή, και ο διεφθαρμένος επιχειρηματίας που παίρνει τις δουλειές από το κράτος (45% της αγοράς, έτσι;), κλείνει τον απέναντι που δεν μετέρχεται τέτοιων μεθόδων. Η μικρή διαφθορά παράγει μεγαλύτερη διαφθορά.
Τα νομοθετικά μέτρα που λαμβάνονται κατά της διαφθοράς στην ουσία αυξάνουν το κόστος. Και της επιχειρηματικότητας (διότι αυξάνει η γραφειοκρατία), αλλά και της διαφθοράς (διότι αυξάνει το ρίσκο). Μόνο που έτσι μακροπρόθεσμα ο «νόμος του Γκρίσαμ» στη διαφθορά λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Στην ουσία οι άτεγκτοι επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν αυξημένο κόστος επιχειρηματικότητας (άρα επιταχύνεται η έξοδός τους από την αγορά), αλλά και στο πολιτικό σύστημα οι πιο θρασείς πολιτικοί αποκτούν πιο πλεονεκτική θέση, διότι μεγάλο ρίσκο σημαίνει ταυτόχρονα και μεγάλο όφελος (η Μαφία στην Αμερική με την πλέον απεχθή μορφή της δημιουργήθηκε την εποχή της σκληρής ποτοαπαγόρευσης.)
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να παίρνουμε μέτρα κατά της διαφθοράς κι ας αυξάνουν το κόστος. Σημαίνει όμως ότι: πρώτον η υπερρύθμιση δημιουργεί απρόβλεπτα άσχημες παρενέργειες και δεύτερον ότι δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες ότι θα εξαλειφθεί η διαφθορά.
Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια τα κάναμε όλα (σε επίπεδο ρυθμίσεων) για να πολεμήσουμε την διαφθορά. Και «πόθεν έσχες» θεσμοθετήσαμε (60.0000 νοματαίοι το καταθέτουν κατ’ έτος), και τις εκλογικές δαπάνες υποτίθεται ότι ελέγχουμε, και «βασικό μέτοχο» συνταγματικά κατοχυρώσαμε, και, και, και... Βλέπουμε όμως, ότι χρόνο με το χρόνο η διαφθορά να φουντώνει διότι απλώς δεν σκεφθήκαμε –και κάποιοι σαμποτάρισαν– την απλούστερη λύση. Δεν μειώσαμε τις ευκαιρίες διαφθοράς και διαπλοκής.
Κακά τα ψέματα: όποιος έχει το δάχτυλο στο μέλι, θα το γλείψει. Είτε είναι «πράσινος», είτε «γαλάζιος». Είτε τον απειλήσουμε ότι θα του κόψουμε το δάχτυλο, είτε τη γλώσσα. Ο μόνος τρόπος για να περιοριστεί η διαφθορά είναι να περιορίσουμε το μέλι. Όσο περισσότερο κράτος υπάρχει, τόσο περισσότερα δάχτυλα θα γλείφονται. Όλα τ’ άλλα (περί του ρόλου που παίζει το κράτος, μπλα, μπλα...) είναι για λαϊκή κατανάλωση. Παράγονται δε συνήθως από κείνους που έχουν το δάχτυλο στο μέλι...
