Ελεγχόμενες από το ΣτΕ οι απολύσεις

Ο συνταγματικός θεσμός της προστασίας του διοικητικού υπαλλήλου ρυθμίζεται με το άρθρο 103 παρ. 4, 5 και 6 του Συντάγματος. Ειδικότερα, σε σχέση με τη μονιμότητα του δημοσίου υπαλλήλου, στο άρθρο 103 παρ. 4, ορίζεται: «Οι δημόσιοι υπάλληλοι που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι εφόσον αυτές οι θέσεις υπάρχουν».

Η πρώτη θέσπιση της αρχής της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων έγινε με το άρθρο 102 του Συντάγματος το 1911. Το άρθρο 102 του Συντάγματος του 1927 απαγόρευσε την απόλυση του υπαλλήλου «εφόσον υφίσταντο αι σχετικαί υπηρεσίαι». Τα Συντάγματα που ακολούθησαν περιόρισαν τη μονιμότητα και την εξάρτησαν από την ύπαρξη της θέσης που κατέχουν οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η αρχή της μονιμότητας αποτελεί βασικό στοιχείο της αρχής του κράτους δικαίου, προστατεύει τη νομιμότητα της λειτουργίας των διοικητικών οργάνων και τη μη εξάρτησή τους από την εκάστοτε κυβέρνηση. Στη θεσμική εγγύηση του άρθρου 103 παρ. 4 του Συντάγματος δεν εμπίπτουν ορισμένες κατηγορίες κρατικών λειτουργών και υπαλλήλων, με ιδιαίτερη περίπτωση τους δικαστικούς λειτουργούς, για τους οποίους το Σύνταγμα θεσπίζει τη μείζονα προστασία της ισοβιότητας.

Ο νομοθέτης -δηλαδή η Βουλή των Ελλήνων και με την εκάστοτε πλειοψηφία- μπορεί να καταστρατηγεί τον θεσμό της μονιμότητας, καταργώντας τη θέση που κατέχει ο δημόσιος υπάλληλος. Μια τέτοια μεθόδευση ελέγχεται από το ΣτΕ με αυστηρά κριτήρια στη διάγνωση της υποκρυπτόμενης καταστρατήγησης. Οι δημόσιοι υπάλληλοι που απομακρύνονται με την κατάργηση της θέσης τους δεν λαμβάνουν ειδική αποζημίωση λόγω της απομάκρυνσής τους και στερούνται του ασφαλιστικού δικαιώματος της σύνταξης, εάν δεν έχουν θεμελιώσει το δικαίωμα αυτό. Είναι προφανείς οι δυσβάσταχτες και εξοντωτικές συνέπειες γιʼ αυτούς, σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η τυχόν επιλογή της κυβέρνησης για κατάργηση θέσεων προκειμένου να απομακρυνθούν δημόσιοι υπάλληλοι, ανεξάρτητα από την πολιτική κριτική και αντίθεση σʼ αυτή, συνιστά, κατά τη γνώμη μου, καταστρατήγηση της αρχής της μονιμότητας.

Με δεδομένη την έλλειψη εκτελεστικής νομοθεσίας του άρθρου 104 παρ. 4 του Συντάγματος, επισημαίνεται ότι η διαρκής συνταγματική πρακτική, μετά το 1974, να μετατάσσονται οι υπάλληλοι όταν καταργείται η θέση τους και όχι να απολύονται -άλλωστε το Σύνταγμα δεν ομιλεί για απόλυση- έχει δημιουργήσει συνταγματικό έθιμο, το οποίο, κατά γενική παραδοχή, συμπληρώνει το Σύνταγμα. Έτσι, τυχόν κατάργηση θέσεων υποχρεώνει το κράτος να μετατάσσει τον υπάλληλο και όχι να τον απολύει.

Αν η κυβέρνηση επιλέξει τη μεθόδευση της κατάργησης θέσεων για την απομάκρυνση δημοσίων υπαλλήλων, θα καταστρατηγήσει το Σύνταγμα, θα προσβάλει την αναγνωρισμένη και δεσμευτική αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου υπαλλήλου, ο οποίος εμπιστεύθηκε τη ρύθμιση της μονιμότητας, και κυρίως θα τραυματίσει σημαντικό μέρος της κοινωνίας, με πρόδηλες και αυτονόητες τις συνέπειες και για την κοινωνική συνοχή. Η αναβάθμιση, ο εκσυγχρονισμός και η αποτελεσματικότητα του κράτους δεν βρίσκονται στην απομάκρυνση δημοσίων υπαλλήλων, αλλά στην αξιοποίησή τους και στη δημοκρατική, λειτουργική αναδόμηση της δημόσιας διοίκησης.