Περί δογμάτων εξωτερικής πολιτικής

Θεόδωρος Κουλουμπής, Το Βήμα της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2010-10-03

Προσφάτως έχει ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση σχετικά με το «δόγμα» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Τίθεται, συνήθως από πανεπιστημιακούς, η ανάγκη ενός επαρκούς ορισμού της έννοιας «δόγμα». Προτείνονται, ως συγγενείς έννοιες, λέξεις όπως πλαίσιο, προσανατολισμός, στρατηγική και άλλες. Και αυτές οι λέξεις, με τη σειρά τους, απαιτούν πρόσθετους ορισμούς, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο αοριστολογίας. Παρακάμπτοντας τους ορισμούς, θα αναφερθούμε εδώ σε τέσσερα γνωστά σχήματα γενικευμένων διακηρύξεων, τα οποία συνδέθηκαν με Αμερικανούς προέδρους όπως οι Μονρόε, Τρούμαν, Νίξον και Μπους (υιός).

Το δόγμα Μονρόε (1823) ουσιαστικά αποδεχόταν τις υπάρχουσες αποικίες ευρωπαϊκών κρατών στην αμερικανική ήπειρο, αλλά απαγόρευε την περαιτέρω ανάμειξη των Ευρωπαίων, ανακηρύσσοντας την όλη περιοχή ως σφαίρα επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών. Το δόγμα Τρούμαν (1947), που δέσποζε στη διαμόρφωση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, προέκρινε την ανάσχεση (περικύκλωση) της Σοβιετικής Ενωσης και των δορυφόρων της με μια αλυσίδα στρατιωτικών συμμαχιών κατά μήκος της περιμέτρου του κομμουνιστικού μπλοκ. Το δόγμα Νίξον (1969), παρά την αμφισημία του, άνοιξε τον δρόμο για την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Βιετνάμ και τον διαχωρισμό της Κίνας του Μάο από το σοβιετικό μπλοκ. Τέλος, το δόγμα Μπους (2001) ήταν προϊόν μιας αλληλουχίας αποφάσεων που πάρθηκαν μετά την επίθεση της Αλ Κάιντα στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης και στο Πεντάγωνο. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, η προληπτική επίθεση για αλλαγή εχθρικών καθεστώτων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι μονομερείς αποφάσεις και οι συμμαχίες των προθύμων ήταν τα κύρια συστατικά του δόγματος Μπους.

Στην Ελλάδα, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για επίσημα δόγματα ηγετικών προσωπικοτήτων του 20ού αιώνα. Στην ουσία, όμως, Ελληνες πολιτικοί έθεσαν (ή προσπάθησαν να θέσουν) σε εφαρμογή αφαιρετικά σχήματα όπως η Μεγάλη Ιδέα (Ελευθέριος Βενιζέλος), ο ελληνοτουρκικός συμβιβασμός μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (Βενιζέλος και πάλι), ο από βορρά κίνδυνος του Ψυχρού Πολέμου (Κωνσταντίνος Καραμανλής), η ευρωπαϊκή ένταξη στο τέλος της δεκαετίας του 1970 (Καραμανλής και πάλι) και η αποτροπή της τουρκικής αναθεωρητικής πρόκλησης στο Αιγαίο και στην Κύπρο από το 1974 έως τις μέρες μας (Καραμανλής και Παπανδρέου, καθώς και το σύνολο των πρωθυπουργών που τους ακολούθησαν).

Αποτιμώντας τη νεότερη ιστορία, πετύχαμε τους στόχους μας κάθε φορά που κάναμε σωστή ανάγνωση των συσχετισμών δυνάμεων και ανάλογες επιλογές (εθνική επανάσταση, βαλκανικοί πόλεμοι, παγκόσμιοι πόλεμοι και ευρωπαϊκή ένταξη). Αποτύχαμε οικτρά όποτε διχαστήκαμε εσωτερικά και ταυτοχρόνως απομονωθήκαμε διεθνώς (π.χ. 1897, 1922 και 1974). Σε επόμενο άρθρο θα σταθούμε με κάποια λεπτομέρεια στο κόστος των λαϊκιστικών εξάρσεων που οδήγησαν σε άκαιρες και μαξιμαλιστικές στοχεύσεις στο Κυπριακό στη δεκαετία του 1950 και στο Μακεδονικό αμέσως μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Η κορυφαία στιγμή αφροσύνης ήλθε, βεβαίως, με την παρανοϊκή απόφαση του δικτάτορα Ιωαννίδη τον Ιούλιο του 1974, που στο όνομα του πατριωτισμού (Ενωση) ανέτρεψε τον Μακάριο και άνοιξε τον δρόμο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

Μετά το 1974, και παρά τις εκάστοτε ρητορικές εξάρσεις –ιδίως σε προεκλογικές περιόδους–, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δημιουργήθηκε μια δέσμη προτεραιοτήτων εξωτερικής πολιτικής, που εξασφάλισε και εξασφαλίζει τη συναίνεση/ανοχή του μεγαλύτερου τμήματος των πολιτικών μας δυνάμεων. Πολιτικά, η Ελλάδα σταδιακά εδραίωσε τους δημοκρατικούς της θεσμούς. Οικονομικά (παρά την τεράστια κρίση που μας μαστίζει σήμερα), αφήσαμε πίσω μας την ταμπέλα του υπανάπτυκτου και περάσαμε στις τάξεις των ανεπτυγμένων κρατών. Κοινωνικά, οι μεγάλοι διχασμοί και οι συγκρούσεις του 20ού αιώνα γεφυρώθηκαν. Και στις εξωτερικές μας σχέσεις, ξεφύγαμε από την εξάρτηση της εκάστοτε μεγάλης δύναμης που ελέγχει τη Μεσόγειο και περάσαμε στην αλληλεξάρτηση που συνεπάγεται η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και ιδιαιτέρως στη Ζώνη του Ευρώ. Τραγικό θα ήταν αν εισακούονταν φωνές μέσα και έξω από την Ελλάδα που συμβουλεύουν να γυρίσουμε στη δραχμή και, εντίμως, να πτωχεύσουμε.

Οι παραδοσιακές μας προτεραιότητες επικεντρώνονται στα εθνικά θέματα. Κορυφαία είναι η τουρκική πρόκληση και συνεπάγεται τη διατήρηση επαρκών αμυντικών δυνάμεων για την πειστική λειτουργία της αποτρεπτικής μας στρατηγικής. Σωστά, όμως, τα τελευταία έντεκα χρόνια έχουμε ανοίξει την προοπτική ενός ιστορικού συμβιβασμού, υποστηρίζοντας, με αυστηρούς όρους, την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Μια συμφωνία, για παράδειγμα, αμοιβαίας και ισόρροπης μείωσης επιθετικών όπλων στο Αιγαίο και στη Θράκη θα επιτρέψει και στις δύο χώρες να επικεντρωθούν στους αναπτυξιακούς τους στόχους. Στην περίπτωση των Βαλκανίων, η προοπτική είναι ακόμη καλύτερη. Η ένταξη της Βουλγαρίας στην Ε.Ε. έχει οριστικά απομακρύνει τον εφιάλτη ενός διμέτωπου πολέμου βορείως και ανατολικά των συνόρων μας. Σωστά επίσης στηρίζουμε την ένταξη του συνόλου των δυτικών Βαλκανίων στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Στο θέμα της ΠΓΔΜ, η ελληνική κόκκινη γραμμή ενός σύνθετου ονόματος για όλες τις χρήσεις είναι άκρως συμβιβαστική, με την καλή έννοια της λέξης, και αναμένει την ανάλογη συμπεριφορά των γειτόνων μας.

Η κορυφαία πρόκληση για τους διαμορφωτές του νέου ελληνικού δόγματος εξωτερικής πολιτικής θα είναι να προετοιμάσουν το έδαφος για την ειρηνική επίλυση των εθνικών μας θεμάτων και, κυρίως, να σκιαγραφήσουν το μελλοντικό μας προφίλ, που θα μας μεταμορφώνει από διαδίκους σε διαμεσολαβητές σε ένα ρευστό και παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον.

* Ο καθηγητής Θεόδωρος Κουλουμπής είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Θέματα επικαιρότητας: Εξωτερική Πολιτική

Σωτήρης Βαλντέν

Πόσο νέα είναι η εθνική πυξίδα Τσίπρα;

Σωτήρης Βαλντέν, 2025-03-26

O Αλέξης Τσίπρας δημοσίευσε προ ημερών μακροσκελές κείμενο...

Περισσότερα
Αλέξης Τσίπρας

ΝΕΑ ΕΘΝΙΚΗ ΠΥΞΙΔΑ

Αλέξης Τσίπρας, 2025-03-21

Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητα που συχνά...

Περισσότερα
Χρήστος Ροζάκης

Ένας Χρόνος Ελληνικής Εξωτερικής πολιτικής

Χρήστος Ροζάκης, 2025-01-05

Το 2024 υπήρξε ένας έντονος χρόνος με γεωπολιτικές μεταβολές...

Περισσότερα
Αλέξης Ηρακλείδης

Εξωτερική πολιτική:τρία μέτωπα

Αλέξης Ηρακλείδης, 2024-07-09

Η Ελλάδα σήμερα έχει να αντιμετωπήσει τρία μέτωπα ταυτόχρονα...

Περισσότερα

Εξωτερική πολιτική σε έναν απρόβλεπτο κόσμο

Λουκάς Τσούκαλης, 2024-02-10

Το παγκόσμιο οικοδόμημα στην εποχή της αμερικανικής παντοδυναμίας...

Περισσότερα

Το επεισόδιο στην επίσκεψη του Έλληνα ΥΠΕΞ στην Τρίπολη έχει πολλά χαρακτηριστικά διαδικαστικής και ουσιαστικής αστοχίας για να το θέσω ˮδιπλωματικάˮ.

Σωτήρης Ρούσσος, 2022-11-18

Το επεισόδιο στην επίσκεψη του Έλληνα ΥΠΕΞ στην Τρίπολη...

Περισσότερα

Το μεγάλο παζάρι

Γιώργος Καπόπουλος, 2022-06-25

Εάν προσεγγίσουμε τις σχέσεις της Τουρκίας του Ερντογάν...

Περισσότερα
Γιώργος Γιαννουλόπουλος

Οι σφαίρες επιρροής και τα γεωπολιτικά παίγνια

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 2022-03-19

Οι αναλύσεις για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ων...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Οι περιστάσεις

Τάσος Παππάς, 2025-04-22

Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος μιλώντας στο ΜEGA...

Δημήτρης Χατζησωκράτης

Οι προοδευτικές δυνάμεις σε κοινό ψηφοδέλτιο

Δημήτρης Χατζησωκράτης, 2025-04-20

…Ας σκεφτούμε και την προοπτική για την πρόοδο της χώρας,...

Κώστας Καλλίτσης

Αδύναμη κυβέρνηση

Κώστας Καλλίτσης, 2025-04-19

Διάχυτη είναι η πεποίθηση ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά....

Διαφάνεια Ποτέμκιν

Πάσχος Μανδραβέλης, 2025-04-10

Θεσμοί υπάρχουν», που θα ‘λεγε και ο Γιώργος Παπανδρέου,...

Κατά φαντασίαν ιατρός

Παντελής Μπουκάλας, 2025-04-08

Πολλούς Απρίληδες πριν, το 1967, οι Ελληνες άκουγαν τον αρχιπραξικοπηματία...

Κώστας Ζαχαριάδης

Πρότυπο για τη συνεργασία το εγχείρημα του Δήμου της Αθήνας

Κώστας Ζαχαριάδης, 2025-04-08

Να επιλέξει ο κόσμος της παράταξης την ηγεσία του κόμματος...

Παναγιώτης Παναγιώτου

Συνεργασία ή πολιτική αυτοκτονία

Παναγιώτης Παναγιώτου, 2025-04-07

Η ΝΔ φθίνει πολιτικά και εκλογικά. Και η ισχυρή πρωθυπουργική...

Βασίλης Τραϊφόρος

ΚΑΝΤΕ ΤΟ ΟΠΩΣ ΤΟ Die Linke στη Γερμανία

Βασίλης Τραϊφόρος, 2025-04-06

...Ναι η κριτική στην κυβέρνηση πρέπει να είναι οξεία και...

Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στην Τουρκία

Χρήστος Ροζάκης, 2025-04-06

Το καλό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μπορεί να διατηρηθεί...

Γιώργος Σταθάκης

Η «τελευταία ευκαιρία» για την προοδευτική αντιπολίτευση

Γιώργος Σταθάκης, 2025-04-03

...Η παραδοσιακή «πολυσυλλεκτικότητα» πέθανε μαζί με την...

Σωτήρης Βαλντέν

Πόσο νέα είναι η εθνική πυξίδα Τσίπρα;

Σωτήρης Βαλντέν, 2025-03-26

O Αλέξης Τσίπρας δημοσίευσε προ ημερών μακροσκελές κείμενο...

Ο τραμπισμός είναι και «ανθυγιεινός»

Μανώλης Πιμπλής, 2025-03-24

Μόνο μέχρι τις 31 Ιανουαρίου η αμερικανική κυβέρνηση εξαφάνισε...

×
×