Αλλάζουμε την πόλη. Μένουμε στην ΑΘΗΝΑ

Η δίχως αρχές και σχέδιο “ανάπτυξη” του αστικού οργανισμού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία περιφερειακών περιοχών αλλά και περιθωριακών τμημάτων στον κεντρικό τομέα τής πόλης.

Οι μεγάλες “αποβιομηχανοποιημένες” εκτάσεις στα όρια της πόλης, τα μεγάλα “αστικά κενά” στο εσωτερικό της, όλα όσα απομένουν αχρησιμοποίητα ή εγκαταλελειμμένα, συνέπεια των κρισίμων μεταβολών στην παραγωγική διαδικασία και στον τομέα παροχής υπηρεσιών, εισβάλουν ορμητικά στην καθημερινότητα των πολιτών, υποβαθμίζοντας την ήδη προβληματική διαβίωσή τους, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, με την ανεξέλεγκτη οικονομική κρίση και, κυρίως, την παντελή απουσία αναπτυξιακής προοπτικής.

Η ελληνική πρωτεύουσα δεν μπόρεσε να αποφύγει αυτή τη “μεταμοντέρνα συνθήκη” και η εγκληματική κακοδιαχείριση των τελευταίων εικοσιπέντε, περίπου, χρόνων δείχνει να τη στέλνει οριστικά στα αζήτητα. Οι αυτόχθονες πολίτες έχουν την τάση να την εγκαταλείπουν, αναζητώντας (η μειονότητα ασφαλώς που έχει τη δυνατότητα) καλύτερη τύχη στα προνομιούχα προάστια. Αυτό έχει ως απότοκο την ερήμωση του λεγομένου “ιστορικού κέντρου” και τη μετάλλαξη της φυσιογνωμίας συνοικιών τού Δήμου Αθηναίων αλλά και ομόρων Δήμων που απαρτίζουν τον κεντρικό τομέα της Περιφέρειας Αττικής. Πολλές από αυτές χαρακτηρίζονται από ρήξη της κοινωνικής συνοχής, “εισβολή” οικονομικών μεταναστών, εμφάνιση συμμοριών και δημιουργία “αβάτων”, που η Πολιτεία αφήνει στην τύχη τους ή, ακόμη χειρότερα, στη “φροντίδα” των γνωστών ομάδων “ανησυχούντων ή/και αγανακτισμένων πολιτών”.

Όπως πολλοί γνωρίζουν, η ευρωπαϊκή πόλη αναπτύσσεται διαχρονικά με αργούς ρυθμούς και οργανώνεται μέσω της οικοδόμησης τμημάτων (“πόλεις μέσα στην πόλη”) τα οποία έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και είναι αναγνωρίσιμα. Είναι όμως όλα ανεξαιρέτως οργανωμένα στο πλαίσιο ενός ευρύτερου, ενωτικού ρυθμιστικού σχεδίου, που εγγυάται τρόπον τινά την ισορροπία τού ιστορικού αστικού οργανισμού.

Η νεώτερη Αθήνα και η ευρύτερη περιοχή της αποτελούν εξαίρεση. Ως ανυπέρβλητο παράδειγμα σύγχρονης ελληνικής πόλης, η πρωτεύουσα είναι καταφανής έκφραση, άμεση απεικόνιση της νεοελληνικής μεταπολεμικής κοινωνίας, η οποία είχε ως ηγεσία μία ανίκανη, μεταπρατική κυρίαρχη τάξη. Ένας ανισόρροπος οικονομικός και οικοδομικός “σχεδιασμός” –αποτέλεσμα ολέθριων επιλογών ακριβώς αυτής της συντηρητικής παράταξης– καταδίκασε πολλές συνοικίες (όπως μέχρι πριν λίγα χρόνια oι δυτικές), στην υποβάθμιση, τον μαρασμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Ουδένα ρυθμιστικό εφαρμόστηκε και η “ανάπτυξή” της αφέθηκε στην ιδιωτική, όχι πάντοτε ορθή, πρωτοβουλία, η οποία, με εργαλείο τις αλόγιστες συνεχείς επεκτάσεις και την ανοχή, αν όχι και συνενοχή, των εκάστοτε κυβερνήσεων, δημιούργησε αυτή την άμορφη, μονοκεντρική, ξεχειλωμένη και “μπακλαβαδοποιημένη” μεγαλόπολη που όλοι γνωρίζουμε. Η εξαφάνιση των ιστορικών αναφορών (νεοκλασικές ή/και νεωτεριστικές κατοικίες, λόγου χάρη) αποτέλεσε ένα πρώτης τάξεως άλλοθι για την κατασκευή ανωνύμων κτιρίων ή αποκρουστικών οικοδομικών εξαμβλωμάτων, ανατρέποντας κάθε έννοια συλλογικότητας, αστικού σχεδιασμού και αρχιτεκτονικής αναζήτησης.

Ως εκ τούτου, το ζήτημα της εξισορρόπησης -αν όχι της εξάλειψης- των αντιθέσεων μεταξύ “κέντρου” και “περιφερείας” καθίσταται εκ νέου και επίκαιρο και επιτακτικό.

Η δημιουργία ισορροπημένου αστικού οργανισμού δεν σημαίνει, όπως ορισμένοι διακηρύσσουν, υπονόμευση, αποδυνάμωση και εν τέλει κατάργηση του κέντρου, το αντίθετο μάλιστα. Αυτό στο οποίο οφείλουμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας, είναι η υλοποίηση της πολυσήμαντης, πολυκεντρικής μεγαλόπολης (η Αθήνα και οι περιοχές της Περιφέρειας Αττικής, αλλά και η Χαλκίδα, η Θήβα, η Κόρινθος) που ασφαλώς προϋποθέτει βαθιές αλλαγές δομικού χαρακτήρα.

Οι απαραίτητες αστικές αναπλάσεις (Ελληνικό, Ελαιώνας-Βοτανικός, Λ. Αλεξάνδρας, Κηφισός,

Γουδί - Πάρκο Α. Τρίτσης, κοκ.) προϋποθέτουν ισότιμη, αν και ελεγχόμενη από την πολιτεία, συνεργασία με ιδιώτες επενδυτές (κάποιος πρέπει να πληρώσει την υλοποίηση και εν συνεχεία τη συντήρησή τους) και είναι προφανώς εκ των ων ουκ άνευ. Όμως δεν αρκούν. Είναι αναγκαία η αλλαγή νοοτροπίας και η αναζήτηση ενός ρεαλιστικού και ταυτοχρόνως οραματικού εναλλακτικού τρόπου αστικής ανάπτυξης, ο οποίος θα ακυρώνει την ίδια την έννοια της περιφέρειας.

Αναφορικά με το ιστορικό κέντρο, πέρα από την απαραίτητη επιστροφή τής κατοικίας για τους εργαζόμενους, οποιαδήποτε σοβαρή απόπειρα για την ουσιαστική βελτίωση της ζωής των κατοίκων του οφείλει να εκκινήσει από την επεξεργασία ενός, θα έλεγα, “Ρυθμιστικού των κατεδαφίσεων”. Δηλαδή, όχι κατάληψη και “κοινωνική απαλλοτρίωση” οιουδήποτε τυχαίως ελευθέρου χώρου, αλλά θεσμική, νόμιμη, κατόπιν προσεκτικής επιστημονικής ανάλυσης, απαλλοτρίωση (μέσω της ανταλλαγής οικοπέδων -το Ελληνικό, ίσως, είναι η μεγάλη ευκαιρία) ολοκλήρων οικοδομικών τετραγώνων ή, έστω, κάποιων τμημάτων τους και δημιουργία ανοικτών, υπαιθρίων χώρων συλλογικών δραστηριοτήτων. Να δημιουργηθεί δηλαδή ένα καλοσχεδιασμένο οργανωμένο σύστημα εξοπλισμένου πρασίνου, ακόμη και ως απάντηση στις συχνά αλλόφρονες και εξωφρενικές απαιτήσεις ορισμένων κατοίκων, που συγχέουν την αυθεντική ανάγκη χώρων πρασίνου με τα παρτέρια-σκουπιδότοπους που χρησιμεύουν αποκλειστικώς για την ικανοποίηση των φυσιολογικών αναγκών των ταλαιπώρων κατοικιδίων τους. Ή, στις εξίσου παρανοϊκές απαιτήσεις των γνωστών “καλών” οικογενειών τού κέντρου, που δεν θέλουν να χάσουν κάποια οικόπεδα που έχουν μετατρέψει σε πάρκινγκ.

Ωραίες και πρωτότυπες λύσεις υπάρχουν εν αφθονία. Αυτό που αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία είναι η πολιτική βούληση για την υλοποίησή τους. Η εκλογή αυθεντικών ανανεωτικών και εκσυγχρονιστικών δυνάμεων στον Δήμο τής Αθήνας και στον μέγιστο δυνατόν αριθμό στους υπολοίπους τής μητροπολιτικής περιοχής, καθώς και στην Περιφέρεια Αττικής, αποτελεί το πρώτο απαραίτητο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Για να φύγουμε από την Αθήνα τής αδιαφορίας, της αποξένωσης, της εγκατάλειψης και του κοινωνικού αποκλεισμού και να επιστρέψουμε στην επικαιροποιημένη Αθήνα “των παιδικών μας χρόνων”.

-----

Ο Κωνσταντίνος Γ. Πατέστος, υποψήφιος με το ψηφοδέλτιο «Αττική Γή», Γρ. Ψαριανός, είναι Καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο τού Τουρίνου και Καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού (εκλεγμένος υπό διορισμό) στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων τού Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (ΔΠΘ).