Μεγάλες πίστες

Σε ένα πολιτικό σύστημα που παρακολουθεί μουδιασμένο την κρίση της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης και τη νέα άνοδο της Χρυσής Αυγής, η κ. Δέσποινα Βανδή έσωσε την τιμή της νυχτερινής «πίστας», παίρνοντας αποστάσεις από τη σκυλο-ποπ εκδοχή του νέο-ναζισμού. Μετά τις απαράδεκτες δηλώσεις του Notis για τη Χούντα και τη Χρυσή Αυγή, η ΔΒ διέκοψε την επικείμενη συνεργασία της μαζί του, υπενθυμίζοντας σε αυτόν και στους ομοίους του πως οι «γονείς της ήταν μετανάστες». Ακολούθησε η παραληρηματική απάντηση του Σφακιανάκη, στην οποία ο τραγουδιστής, υπενθύμισε επιθετικά σε όλους πως κι αυτός ήταν μετανάστης. «Πες τους να πάνε να γ*μ*θούν* από όπου και αν προέρχονται. Εγώ δεν έχω ιδιοτέλεια, εσένα σκέφτομαι που αύριο, δεν θα έχεις δουλειά. Εγώ είμαι ταχτοποιημένος, εσένα σκέφτομαι που αύριο θα σε τυραννήσουν, θα σε κλείσουν φυλακή, επειδή θα πεις τη γνώμη σου…».[1] Αυτά δήλωσε ο Notis στο Star, επικαλούμενος τον τίτλο του «Έλληνα και μόνο» τραγουδιστή.

Στον «φτιαγμένο από πηλό» λόγο του ελληνικού νεοναζισμού, η φυλή —πιο σωστά: η «φυλετοποίηση»— προσδιορίζει την κουλτούρα, ακόμη και όταν πρόκειται για την «κουλτούρα του σκυλάδικου». Η εικόνα αυτή θα μπορούσε να είναι μια μικρή λεπτομέρεια στο μεγάλο κάδρο της δυναμικής επανεμφάνισης της ακροδεξιάς, ακριβώς γιατί πέρα από την οικονομική ύφεση, την ανεργία και την κρίση, η σύγχρονη ακροδεξιά δίνει πρωτίστως μια πολιτισμική μάχη. Η πολιτική της ύπαρξη εξαρτάται από την αμφισβήτηση και την υπονόμευση των πολιτισμικών νοημάτων της δημοκρατικής μας συνύπαρξης, έτσι όπως αυτή κατοχυρώθηκε από τις κληρονομιές του Διαφωτισμού αλλά και από το πάντα ανοιχτό τραύμα του Άουσβιτς.

Αν αφήσουμε την πίστα της νυχτερινής Αθήνας και εστιάσουμε στις μεγάλες πίστες της Ευρώπης, θα διαπιστώσουμε πως στις επικείμενες ευρωεκλογές, η «γοητεία του φασισμού» επιστρέφει πιο επικίνδυνη παρά ποτέ. Ο ευρωσκεπτικισμός έχει ήδη υπερβεί το 43% στις δημοσκοπήσεις, τα ακροδεξιά κόμματα σημειώνουν μεγάλη άνοδο σε πολλές χώρες, ενώ το δίδυμο Μαρίν Λεπέν-Γκέερντ Βίλτερς θέτει από τώρα τις βάσεις για μια ηγεμονική παρουσία, με στόχο τη διάλυση της Ευρωζώνης. Η ακροδεξιά στροφή επηρεάζει και το αστικό φιλοευρωπαϊκό μπλοκ των νεοφιλελεύθερων και σοσιαλιστικών κομμάτων. Σε μια σειρά από χώρες, οι κυβερνήσεις υποχρεώνονται να υιοθετήσουν πλέον μια πιο σκληρή ατζέντα γύρω από ζητήματα μειονοτήτων, μεταναστών, τάξης και ασφάλειας, ενώ ο νέο-εθνικισμός, ως διάχυτη μαζική «ιδεολογία της καθημερινότητας» κερδίζει έδαφος στην εκπαίδευση, στα μίντια, στο διαδίκτυο. Θεωρώντας ότι δρουν προληπτικά για να «κλέψουν» και να εξομαλύνουν την ατζέντα της ακροδεξιάς, πολλές από τις κυβερνήσεις και τα ευρωπαϊκά κόμματα του δημοκρατικού τόξου δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προπαρασκευάζουν το έδαφος για μια θυμικά αιχμάλωτη «μαύρη ψήφο». Στη σοβαρή της εκδοχή, η αντίληψη αυτή αναπαράγει τη λογική της ενσωμάτωσης και της εξημέρωσης της ακροδεξιάς∙ στην κωμική της εκδοχή τελειώνει με τον Υπουργό Πολιτισμού κ. Πάνο Παναγιωτόπουλο να δηλώνει στη Βουλή πως κάνει ό,τι μπορεί για να σώσει δήθεν τον Εθνικό Ύμνο από κάποια «ψεκασμένα» δικαιώματα στο YouTube.

Η ευρεία διάδοση της ακροδεξιάς σήμερα δεν βασίζεται μόνο στην οικονομική κρίση, παρ’ όλο που η τελευταία είναι ένας αποφασιστικός παράγοντας για την άνοδό της. Στηρίζεται κυρίως σε ένα πυκνό πολιτισμικό πλέγμα ανταγωνιστικών νοημάτων γύρω από την αυθεντική ερμηνεία των εθνικών συμφερόντων, γύρω από τους λογής-λογής μύθους της συνωμοσίας, γύρω από τη διαρκή επίκληση μιας νέο-λαϊκής κουλτούρας, απέναντι στο «κατεστημένο».[2] Ακριβώς για αυτό το λόγο, η ακροδεξιά ξαναγίνεται μια εκφραστική γλώσσα αναπαράστασης όλων εκείνων των πολιτισμικών καταλοίπων, που κινητοποιούσαν τον ήδη και πάντα υπάρχοντα εθνο-λαϊκισμό.

Στη διαδικασία αυτή, ακόμη και τα μικρά ασήμαντα σύμβολα της νυχτερινής διασκέδασης αποκτούν μια άλλη σημασία. Αν «ο αετός πεθαίνει στον αέρα ελεύθερος και δυνατός», όπως περιπαθώς τραγουδάει ο Notis, τότε γιατί ένα ολόκληρο έθνος να υποταχτεί στους «τοκογλύφους δυνάστες» και στους «μερκελιστές εκπροσώπους» τους; Κάπου ανάμεσα στο αρρενωπό μεράκλωμα του σκυλάδικου και στην ιερή αποστολή της φυλής των Ελλήνων, οι χρυσαυγίτες «ανέβασαν στην πίστα» της πολιτικής όλους εκείνους που, για χρόνια πίστευαν στον λαϊκιστικά μυστικοποιημένο καημό του «περιούσιου έθνους», στις «ματσό» ταυτότητες, στο ρόλο της «ξένης επέμβασης». Αλλά τι να περιμένει κανείς σε μια χώρα όπου «το περιοδικό Πίστα εξαντλήθηκε και επανακυκλοφορεί με διπλό CD»; Η Δέσποινα Βανδή ωστόσο εγκατέλειψε διακριτικά αυτή την πίστα, επιβεβαιώνοντας ότι οι παλιοί στίχοι του «Περιττού» (1997) ταιριάζουν απόλυτα στον παρ’ ολίγον συνεργάτη της :

Ένιωσα λίγο στην αρχή πως μόνη πελαγώνω.

Μα ξαφνικά μ’ αρέσει και σε διαβεβαιώνω

πως, ναι, περνώ και μόνη μου καλά

τα καταφέρνω μια χαρά

δε σ’ έχω ανάγκη ευτυχώς

μου είσαι πλέον περιττός

Από εδώ και πέρα, στην πίστα τουλάχιστον, η Δέσποινα Βανδή θα ποζάρει ξανά με νάζι∙ και όχι με τους ναζί. Το πραγματικό πρόβλημα όμως θα είναι η μεγάλη πίστα των ευρωεκλογών του Μαΐου. Η Ευρώπη, όπως σωστά υποστήριξε πρόσφατα ο Μάρτιν Σουλτς, χρειάζεται νέο προσανατολισμό, νέο όραμα και νέα πολιτική. Η απάντηση στην κρίση δεν μπορεί πλέον να είναι μόνο οικονομική. Χρειάζεται μια ευρεία πολιτική και πολιτισμική αναγέννηση, έτσι ώστε το υψηλότερο ίσως κεκτημένο του μεταπολεμικού δυτικού κόσμου να μπορεί να εμπνεύσει ξανά τους πολιτικούς και τους πολίτες της Ευρώπης. Ο δυνάμεις της σύγχρονης ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας καλούνται σήμερα όχι μόνο να επινοήσουν μια «πολιτική Ευρώπη» αλλά και να σηκώσουν το βάρος της πολιτικής αναχαίτισης της ακροδεξιάς. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωεκλογές στην Ελλάδα θα πρέπει να έχουν ένα διπλό εκλογικό και πολιτικό διακύβευμα : και την αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής και την ήττα της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής. Προς το παρόν, τα δημοσκοπικά νούμερα και ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας. Με το μέρος μας έχουμε μόνο το ηθικό πλεονέκτημα της δημοκρατίας. Τουλάχιστον, μετά την αποχώρηση της Δέσποινας Βανδή, δεν θα μοιραζόμαστε τις ίδιες πίστες μαζί τους.