Τα μικρόβια του ευρωσκεπτικισμού

Οι ευρωεκλογές ανέδειξαν ένα νέο πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη. Η άνοδος των ευρωσκεπτικιστικών πολιτικών δυνάμεων χρωματίζει ευδιάκριτα το τοπίο αυτό. Ορισμένοι θεωρούν ήδη ότι η Ευρώπη κινδυνεύει. Ωστόσο χρειάζεται να αποφύγουμε την υπερδραματοποίηση της δύναμής τους, χωρίς βεβαίως και να υποβαθμίσουμε το φαινόμενο.

Η άνοδος των ευρωσκεπτικιστών δεν νομίζω ότι θα έχει ιδιαίτερα ισχυρή επίπτωση στη λειτουργία των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και ιδιαίτερα του Ευρωκοινοβουλίου. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτικών δυνάμεων εξακολουθεί να συγκροτείται από φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, με τις δύο κύριες πολιτικές ομάδες, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ - Συντηρητικοί) και τους Δημοκράτες-Σοσιαλιστές (S+D/PES), να διαθέτουν ισχυρή πλειοψηφία. Οι ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις που προέρχονται κυρίως από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία είναι αμφίβολο εάν θα μπορέσουν τελικά να σχηματίσουν πολιτική ομάδα στο Ευρωκοινοβούλιο. Αλλά κι αν ακόμα το πράξουν, είναι αμφίβολο εάν θα μπορέσουν να συνεργασθούν μεταξύ τους για μια κοινή στρατηγική πάνω στα επιμέρους θέματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πέρα από τον κοινό στόχο τους για τη διάλυση της Ενωσης, οι διαφορές πάνω στα άλλα θέματα είναι αβυσσαλέες. Επομένως, θα έχουμε ενδιαφέροντες καβγάδες - αλλά το νομοθετικό έργο του Κοινοβουλίου θα προχωρά, έστω με κάποια πρόσθετη βραδύτητα.

Από πολιτική άποψη, όμως, το φαινόμενο απαιτεί προσεκτική αντιμετώπιση. Εκφράζει κάποιες βαθύτερες αλλαγές στην ευρωπαϊκή κοινωνία που αθροιστικά παραπέμπουν σε προϊούσα απονομιμοποίηση της διαδικασίας της ενοποίησης. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ «κάνει κάτι λάθος» ή «δεν κάνει κάτι σωστά» και, ως εκ τούτου, έχει σε κάποιον βαθμό αποσυνδεθεί από τμήματα της ευρύτερης κοινωνίας. Με ποιον τρόπο θα αντιμετωπίσουν οι πολιτικές ηγεσίες την πρόκληση αυτή θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό και τη μελλοντική πορεία και τη βιωσιμότητα του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πρώτα απ’ όλα, καλό είναι οι κυβερνήσεις να μην αγνοήσουν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών - όπως διαφαίνεται ότι επιχειρούν να κάνουν - και να μην τοποθετήσουν νέο πρόεδρο της Επιτροπής προσωπικότητα εκτός από τους υποψηφίους των κομμάτων που ψηφίστηκαν στις εκλογές (Γιούνκερ και Σουλτς). Κάτι τέτοιο, εάν συμβεί, θα απονομιμοποιήσει ακόμη περισσότερο την ενοποιητική διαδικασία.

Κυρίως όμως η Ενωση πρέπει να επανακαθορίσει τις κεντρικές προτεραιότητές της για το μέλλον. Η διαδικασία αυτή (που έχει κάπως ξεκινήσει) πρέπει να οδηγήσει σε ένα νέο πακέτο πολιτικών για την ανάπτυξη, τη σύγκλιση, την απασχόληση - γενικώς για την κοινωνία. Η Ενωση χρειάζεται να αναδειχθεί σε σύστημα μεγιστοποίησης της κοινωνικής ευημερίας εν τη ευρεία εννοία, να πάψει να προσλαμβάνεται ως απειλή. Η αντίδραση της Γερμανίας στον «επανακαθορισμό των προτεραιοτήτων» θα είναι η κρίσιμη παράμετρος. Νομίζω όμως ότι, τελικά, το Βερολίνο θα προχωρήσει προς την κατεύθυνση αυτήν, καθώς συνειδητοποιεί ότι το εγχείρημα της ενοποίησης απειλείται. Παράλληλα, η Ενωση πρέπει να περιορίσει ορισμένες δραστηριότητές της που προκαλούν κοινωνικές αντιδράσεις και δεν έχουν αξιόλογη πρόσθετη αξία στην ενοποίηση (π.χ. εφαρμογή της αρχής επικουρικότητας).

Πάντως, η άνοδος των ευρωσκεπτικιστών θα έχει ορισμένες αναπόφευκτες συνέπειες:

α) Θα οξύνεται η ασυμμετρία ανάμεσα σε Γαλλία και Γερμανία. Η Γαλλία βγήκε από τις εκλογές ιδιαίτερα τραυματισμένη μετά την κατάκτηση του 25% των ψήφων από το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο, με τους σοσιαλιστές του προέδρου Ολάντ να κατρακυλούν στο 14%. Η όξυνση της ασυμμετρίας αυτής θα καταστήσει δυσκολότερη τη συνεννόηση ανάμεσα σε Παρίσι και Βερολίνο, εξέλιξη αρνητική για την ΕΕ.

β) Οι σκέψεις για ριζική συνολική αναθεώρηση των Συνθηκών της ΕΕ και για νέα «μεγάλα σύμφωνα» στην Ευρώπη, όσο επιθυμητά κι αν είναι, μάλλον θα εγκαταλειφθούν για το προβλεπτό μέλλον. Δεν μπορεί να πιστεύει κάποιος ότι μια τέτοια αναθεώρηση θα εγκριθεί σε δημοψηφίσματα σε σειρά χωρών - και κυρίως στη Γαλλία.

γ) Τα αποτελέσματα των εκλογών ενισχύουν το σενάριο της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου, αν και πολλά μπορούν να συμβούν μέχρι το 2017, έτος διεξαγωγής του σχετικού δημοψηφίσματος.

δ) Η προοπτική νέας διεύρυνσης της ΕΕ απομακρύνεται ακόμη περισσότερο.

Είναι σαφές λοιπόν ότι η Ενωση έχει φθάσει σε μια καμπή. Χρειάζονται νέες προσεγγίσεις, νέες ιδέες που μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε «περισσότερη» αλλά κυρίως σε «καλύτερη Ευρώπη». Ιδού η τεράστια πρόκληση...