Από την Αντιγόνη στη Ρόζα Παρκς ή περί πολιτικής απείθειας
Διονύσης Γουσέτης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2005-11-19
Τι είναι η πολιτική απείθεια; Είναι μια παράβαση κάποιου νόμου. Είναι μια παρανομία, αλλά όχι οποιαδήποτε παρανομία και όχι διαπραττόμενη με οποιονδήποτε τρόπο. Για να φέρει μια παρανομία τον τίτλο της «πολιτικής απείθειας», πρέπει να συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις: Πρώτον, ο νόμος να παραβιάζει, πέρα από κάθε αμφιβολία, στην κοινή συνείδηση τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά έχουν καθιερωθεί είτε ως άγραφοι νόμοι είτε στη διεθνή νομοθεσία. Δεύτερον, η παρανομία να στοχεύει στην αποκατάσταση του σεβασμού αυτών των δικαιωμάτων. Τρίτον, η παρανομία να πραγματοποιείται δημόσια και με ειρηνικό τρόπο. Να μην εμπεριέχει στο ελάχιστο τη χρήση βίας.
Η Αντιγόνη, που κήδεψε τον -απαγορευμένο να ταφεί- αδερφό της, διέπραξε μια σαφή πολιτική απείθεια. Αφ’ ενός εφάρμοσε άγραφο νόμο και αφ’ ετέρου το έκανε δημόσια και χωρίς χρήση βίας. Της κόστισε το θάνατο, αλλά νίκησε: ο Πολυνείκης βρήκε τάφο. Το έκανε και η Ρόζα Παρκς, η Αφρο -αμερικανίδα της Αλαμπάμα που πέθανε στις 24/10. Η πράξη της, το 1955, να παραβεί το ρατσιστικό νόμο που την υποχρέωνε να δώσει τη θέση της σε λευκό στο λεωφορείο, έγινε χωρίς χρήση βίας. Της κόστισε φυλάκιση, αλλά παράλληλα αποτέλεσε το έναυσμα για μια πρωτοφανή κινητοποίηση των μαύρων: μποϋκοτάρισμα των λεωφορείων για περισσότερο από ένα χρόνο, μέχρι τη νίκη: την κατάργηση των νόμων των διακρίσεων. Η άρνηση στράτευσης στην Ελλάδα ήταν μια πράξη πολιτικής απείθειας, που (με την απαραίτητη πίεση της ΕΕ) είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή νομοθεσίας, με τη θέσπιση της εναλλακτικής θητείας.
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταλήξει ότι θα καλύπτει με το κύρος της την πολιτική απείθεια και τους δράστες της κατά περίπτωση. Γιατί κατά περίπτωση; Διότι υπάρχουν κατά καιρούς διάφοροι που δίνουν τον τίτλο της πολιτικής απείθειας σε καρικατούρες που οι ίδιοι κατασκευάζουν. Τέτοιες πολιτικές απείθειες -καρικατούρες αφθονούν στη χώρα της γενικής καρικατούρας: τη δική μας. Για παράδειγμα, οι αντιπολεμικές εκδηλώσεις σε μια χώρα που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση είναι πράξεις πολιτικής απείθειας. Ωστόσο, όταν οι διαδηλωτές κραυγάζουν πολεμικά συνθήματα όπως «κρίμα που δεν έχω αεροπλάνο να σκοτώσω Αμερικάνους», γίνεται αποκρουστική καρικατούρα.
Οι καρικατούρες της εφημερίδας «Ριζοσπάστης» είναι άλλο παράδειγμα. Στις 26/10 εξήρε τη μη βίαιη αντίσταση της Ρόζας Παρκς. Νωρίτερα όμως (10/4/05), μας εξηγούσε ότι η μη βίαιη αντίσταση είναι κόλπο των δυτικών ιμπεριαλιστών. Δεν είναι παρά «ελκυστικές, πιασάρικες λέξεις», από καλά οργανωμένα και εκπαιδευμένα σε συνωμοτικές τεχνικές στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ. Με τη θεώρηση αυτή ο Ριζοσπάστης, κινώντας γη και ουρανό, κατάφερε να ματαιωθεί μια συναυλία οργανωμένη από την επί Μιλόσεβιτς σερβική οργάνωση πολιτικής απείθειας ΟΤΠΟΡ και δύο ελληνικές ΜΚΟ, την «Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση» και την «Ευρωπαϊκή Έκφραση». Γιατί; Διότι ο Ριζοσπάστης πιστεύει ότι οι ΗΠΑ εκπαίδευσαν στελέχη της ΟΤΠΟΡ στην Ουγγαρία και ότι όλη η δύναμη της οργάνωσης οφείλεται σ’ αυτή την εκπαίδευση. Με αυτή την απλοϊκή πίστη, που μεταξύ άλλων θεωρεί τις δυνατότητες των ΗΠΑ απέραντες και ακατανίκητες, προσπαθεί να εξηγήσει την πορεία της ιστορίας.
Την ίδια στιγμή ο αντιφατικός Ριζοσπάστης χρησιμοποιεί την έννοια της πολιτικής απείθειας (ανυπακοή την μεταφράζει, ίσως επί το λαϊκότερον) όταν αυτή «συμφέρει το λαό». Την πιπιλάει σε κάθε περίπτωση. Απέναντι «στους νόμους του κεφαλαίου», απέναντι στην ΕΕ, στο ΝΑΤΟ και αλλού. Ακόμα και η αρνητική ψήφος των Γάλλων στο Ευρωσύνταγμα, δεν ερμηνεύτηκε ως έκφραση γνώμης, αλλά ως «ανυπακοή» στην ΕΕ.
Ο δάσκαλος της πολιτικής απείθειας, ο Μαχάτμα Γκάντι, έδωσε τις παρακάτω προδιαγραφές για την αντίσταση μέσω πολιτικής απείθειας:
- Ο αντιστασιακός δε βγάζει θυμό όταν προβαίνει στην πράξη απείθειας. Επιπλέον αντέχει στο θυμό του αντιπάλου.
- Δεν ανταποδίδει τις επιθέσεις του αντιπάλου, αλλά και δεν παραδίδεται σ’ αυτόν από τον φόβο τυχόν τιμωρίας.
- Αν κάποια αρχή θελήσει να τον συλλάβει, θα το υποστεί χωρίς αντίσταση. Το ίδιο ισχύει και για την κατάσχεση τυχόν υπαρχόντων του. Αν όμως έχει στη διάθεσή του περιουσία άλλων, που του την εμπιστεύθηκαν, θα αρνηθεί να την δώσει, ακόμα και αν χάσει τη ζωή του.
- Ο αντιστασιακός δεν προβαίνει ποτέ σε αντίποινα.
- Ποτέ δεν προσβάλλει τον αντίπαλό του και συνεπώς δεν μετέχει σε οργανωμένες αποδοκιμασίες εναντίον του. Επιπλέον, εάν κάποιος τρίτος προσβάλει ή επιτεθεί στον αντίπαλο, ο αντιστασιακός θα τον προστατεύσει, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής του.
Α, ναι. Ο καθένας δεν είναι ικανός να κάνει αντίσταση μέσω της πολιτικής απείθειας.
Η Αντιγόνη, που κήδεψε τον -απαγορευμένο να ταφεί- αδερφό της, διέπραξε μια σαφή πολιτική απείθεια. Αφ’ ενός εφάρμοσε άγραφο νόμο και αφ’ ετέρου το έκανε δημόσια και χωρίς χρήση βίας. Της κόστισε το θάνατο, αλλά νίκησε: ο Πολυνείκης βρήκε τάφο. Το έκανε και η Ρόζα Παρκς, η Αφρο -αμερικανίδα της Αλαμπάμα που πέθανε στις 24/10. Η πράξη της, το 1955, να παραβεί το ρατσιστικό νόμο που την υποχρέωνε να δώσει τη θέση της σε λευκό στο λεωφορείο, έγινε χωρίς χρήση βίας. Της κόστισε φυλάκιση, αλλά παράλληλα αποτέλεσε το έναυσμα για μια πρωτοφανή κινητοποίηση των μαύρων: μποϋκοτάρισμα των λεωφορείων για περισσότερο από ένα χρόνο, μέχρι τη νίκη: την κατάργηση των νόμων των διακρίσεων. Η άρνηση στράτευσης στην Ελλάδα ήταν μια πράξη πολιτικής απείθειας, που (με την απαραίτητη πίεση της ΕΕ) είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή νομοθεσίας, με τη θέσπιση της εναλλακτικής θητείας.
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταλήξει ότι θα καλύπτει με το κύρος της την πολιτική απείθεια και τους δράστες της κατά περίπτωση. Γιατί κατά περίπτωση; Διότι υπάρχουν κατά καιρούς διάφοροι που δίνουν τον τίτλο της πολιτικής απείθειας σε καρικατούρες που οι ίδιοι κατασκευάζουν. Τέτοιες πολιτικές απείθειες -καρικατούρες αφθονούν στη χώρα της γενικής καρικατούρας: τη δική μας. Για παράδειγμα, οι αντιπολεμικές εκδηλώσεις σε μια χώρα που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση είναι πράξεις πολιτικής απείθειας. Ωστόσο, όταν οι διαδηλωτές κραυγάζουν πολεμικά συνθήματα όπως «κρίμα που δεν έχω αεροπλάνο να σκοτώσω Αμερικάνους», γίνεται αποκρουστική καρικατούρα.
Οι καρικατούρες της εφημερίδας «Ριζοσπάστης» είναι άλλο παράδειγμα. Στις 26/10 εξήρε τη μη βίαιη αντίσταση της Ρόζας Παρκς. Νωρίτερα όμως (10/4/05), μας εξηγούσε ότι η μη βίαιη αντίσταση είναι κόλπο των δυτικών ιμπεριαλιστών. Δεν είναι παρά «ελκυστικές, πιασάρικες λέξεις», από καλά οργανωμένα και εκπαιδευμένα σε συνωμοτικές τεχνικές στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ. Με τη θεώρηση αυτή ο Ριζοσπάστης, κινώντας γη και ουρανό, κατάφερε να ματαιωθεί μια συναυλία οργανωμένη από την επί Μιλόσεβιτς σερβική οργάνωση πολιτικής απείθειας ΟΤΠΟΡ και δύο ελληνικές ΜΚΟ, την «Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση» και την «Ευρωπαϊκή Έκφραση». Γιατί; Διότι ο Ριζοσπάστης πιστεύει ότι οι ΗΠΑ εκπαίδευσαν στελέχη της ΟΤΠΟΡ στην Ουγγαρία και ότι όλη η δύναμη της οργάνωσης οφείλεται σ’ αυτή την εκπαίδευση. Με αυτή την απλοϊκή πίστη, που μεταξύ άλλων θεωρεί τις δυνατότητες των ΗΠΑ απέραντες και ακατανίκητες, προσπαθεί να εξηγήσει την πορεία της ιστορίας.
Την ίδια στιγμή ο αντιφατικός Ριζοσπάστης χρησιμοποιεί την έννοια της πολιτικής απείθειας (ανυπακοή την μεταφράζει, ίσως επί το λαϊκότερον) όταν αυτή «συμφέρει το λαό». Την πιπιλάει σε κάθε περίπτωση. Απέναντι «στους νόμους του κεφαλαίου», απέναντι στην ΕΕ, στο ΝΑΤΟ και αλλού. Ακόμα και η αρνητική ψήφος των Γάλλων στο Ευρωσύνταγμα, δεν ερμηνεύτηκε ως έκφραση γνώμης, αλλά ως «ανυπακοή» στην ΕΕ.
Ο δάσκαλος της πολιτικής απείθειας, ο Μαχάτμα Γκάντι, έδωσε τις παρακάτω προδιαγραφές για την αντίσταση μέσω πολιτικής απείθειας:
- Ο αντιστασιακός δε βγάζει θυμό όταν προβαίνει στην πράξη απείθειας. Επιπλέον αντέχει στο θυμό του αντιπάλου.
- Δεν ανταποδίδει τις επιθέσεις του αντιπάλου, αλλά και δεν παραδίδεται σ’ αυτόν από τον φόβο τυχόν τιμωρίας.
- Αν κάποια αρχή θελήσει να τον συλλάβει, θα το υποστεί χωρίς αντίσταση. Το ίδιο ισχύει και για την κατάσχεση τυχόν υπαρχόντων του. Αν όμως έχει στη διάθεσή του περιουσία άλλων, που του την εμπιστεύθηκαν, θα αρνηθεί να την δώσει, ακόμα και αν χάσει τη ζωή του.
- Ο αντιστασιακός δεν προβαίνει ποτέ σε αντίποινα.
- Ποτέ δεν προσβάλλει τον αντίπαλό του και συνεπώς δεν μετέχει σε οργανωμένες αποδοκιμασίες εναντίον του. Επιπλέον, εάν κάποιος τρίτος προσβάλει ή επιτεθεί στον αντίπαλο, ο αντιστασιακός θα τον προστατεύσει, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής του.
Α, ναι. Ο καθένας δεν είναι ικανός να κάνει αντίσταση μέσω της πολιτικής απείθειας.
