Στα δύσκολα φαίνονται οι αντοχές μας
Νίκος Μπίστης, www.protagon.gr, Δημοσιευμένο: 2016-03-27
Το «όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι» δεν πρέπει να το εγκαταλείψουμε μπροστά στις δυσκολίες, γιατί θα μας οδηγήσει μελλοντικά σε μεγαλύτερες, ανυπέρβλητες δυσκολίες. Το «γίνε σαν και εμένα» είναι πρόσκληση εθελούσιας ισοπέδωσης.
Οταν χτυπήθηκαν οι Δίδυμοι Πύργοι το 2001, ο Ντικ Τσένι έλεγε σαρκαστικά ότι οι liberals κατάπιαν την γλώσσα τους και «τώρα ζητούν αίμα». Πράγματι έτσι έγινε και η οργή του κόσμου αξιοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να κατευθυνθεί σε λάθος στόχο με δραματικές συνέπειες όχι μόνο για τη Μέση Ανατολή αλλά και για όλο τον κόσμο. Η αναγκαία θωράκιση κατά της τρομοκρατίας έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα. Ελάχιστοι στις ΗΠΑ είχαν το σθένος να αντιταχθούν στον πόλεμο στο Ιράκ.
Επρεπε να φτάσουμε στον Ομπάμα για να ισορροπήσουν τα πράγματα. Αντιθέτως στην παλιά Ευρώπη υπήρξε αντίθεση η οποία δικαιώθηκε από την εξέλιξη των πραγμάτων αφήνοντας εκτεθειμένους τους πρόθυμους κυρίως των χωρών του πάλαι ποτέ υπαρκτού σοσιαλισμού. Στα δύσκολα φαίνονται οι αντοχές κοινωνιών, πολιτικών ηγεσιών και διανοουμένων-διαμορφωτών της κοινής γνώμης.
Πριν λίγες ημέρες η τρομοκρατία χτύπησε βάναυσα την καρδιά της Ευρώπης. Και αναπόφευκτα πυροδοτήθηκε μια συζήτηση για τον τρόπο αντίδρασης, για την άμυνα των κοινωνιών μας. Και ενώ για την άμεση απάντηση στην πηγή της τρομοκρατίας δεν φαίνεται να υπάρχει σοβαρή αντίθεση στην ανάγκη συντριβής με κάθε μέσο του ISIS και του χαλιφάτου, υπάρχουν σοβαρές διαφορές στην αντιμετώπιση σε μακροπρόθεσμη βάση του Ισλάμ στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εκ των πραγμάτων το θέμα συνδέεται και με το μεγάλο προσφυγικό- μεταναστευτικό ρεύμα μια και σχεδόν στο σύνολο τους οι πρόσφυγες – μετανάστες είναι μουσουλμάνοι.
Ολοι οι λογικοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται και το αποδέχονται ότι θα υπάρξει περιορισμός κάποιων ελευθεριών υπέρ της ασφάλειας. Με ένα εχθρό που θέλει να ανατιναχθεί μαζί σου αυτό είναι αναπόφευκτο. Το πρόβλημα είναι στην δοσολογία, αν δηλαδή στο όνομα της υπεράσπισης της ανοιχτής κοινωνίας φτάνεις να απορρίψεις συστατικά στοιχεία των ανοικτών κοινωνιών.
Φοβάμαι ότι ανεξαρτήτως προθέσεων αυτό μας εισηγούνται σαν λύση ορισμένοι. Η επιλογή των λέξεων έχει την σημασία της, οι λέξεις πάντα έχουν βάρος και συνέπειες. Η ευκολία πχ με την οποία απορρίπτουν την πολυπολιτισμικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εγκατάλειψης μπροστά στις δυσκολίες εφαρμογής μιας σωστής κατεύθυνσης. Το επόμενο βήμα είναι να ζητάς την αφομοίωση και όχι την ένταξη του άλλου. Η αφομοίωση όπως και αν την διανθίζει κάποιος σημαίνει εξαφάνιση της διαφορετικότητας, οδηγεί σε ομοιομορφία. Η ένταξη προϋποθέτει την αποδοχή του συνταγματικού πλαισίου, των κανόνων που θέτει το δημοκρατικό πολίτευμα, την υποχρεωτική συμμετοχή στην εκπαίδευση αλλά δεν επιδιώκει την ομοιομορφία. Δέχεται την πολιτισμική διαφορετικότητα στον βαθμό βέβαια που δεν παραβιάζει οικουμενικές αξίες και ανθρώπινα δικαιώματα. Το «όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι» δεν πρέπει να το εγκαταλείψουμε μπροστά στις δυσκολίες, γιατί θα μας οδηγήσει μελλοντικά σε μεγαλύτερες, ανυπέρβλητες δυσκολίες. Το «γίνε σαν και εμένα» είναι πρόσκληση εθελούσιας ισοπέδωσης, η επιμονή στο «ζήσε μαζί μου σε ένα κοινό πλαίσιο κανόνων συμβίωσης» είναι μακροπρόθεσμα μια πιο αποδοτική προσέγγιση.
Η άμυνα των κοινωνιών μας δεν θα περιοριστεί στην καταδίωξη του τρομοκράτη, θα επεκταθεί και στους χώρους όπου αποδεδειγμένα «παράγονται» τρομοκράτες. Θα ήταν αφέλεια πχ να συνεχίσουν απρόσκοπτα την λειτουργία τους τζαμιά, προθάλαμοι τρομοκρατίας και ιμάμηδες στρατολόγοι
Ακόμα και αν δεν το παραδέχονται οι φορείς αυτών των απόψεων, στην βάση της επιχειρηματολογίας τους υπάρχει η θέση ότι το Ισλάμ είναι από την φύση του επιθετική θρησκεία και ότι οι μουσουλμάνοι είναι ανεπίδεκτοι ένταξης στις ανοιχτές κοινωνίες. Ας παραβλέψουμε το προφανές δηλαδή ότι όλες οι θρησκείες είχαν επιθετικές και αιματηρές φάσεις και ότι δεν είναι ενιαίες (καθολικοί, προτεστάντες, ορθόδοξοι, σουνίτες , σιίτες, ορθόδοξοι Εβραίοι κλπ κλπ). Είναι γεγονός ότι ένα τμήμα των μουσουλμάνων που ζει σε χώρες της αναπτυγμένης Δύσης στην πράξη αρνείται τους κανόνες της ένταξης. Φυσιολογικά σε αυτό το τμήμα βρίσκει γόνιμο έδαφος ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, εκεί στρατολογεί η τρομοκρατία. Η άμυνα των κοινωνιών μας δεν θα περιοριστεί στην καταδίωξη του τρομοκράτη, θα επεκταθεί και στους χώρους όπου αποδεδειγμένα «παράγονται» τρομοκράτες. Θα ήταν αφέλεια πχ να συνεχίσουν απρόσκοπτα την λειτουργία τους τζαμιά, προθάλαμοι τρομοκρατίας και ιμάμηδες στρατολόγοι. Το ερώτημα είναι αν θα γενικεύσεις απαγορεύοντας (ή μη επιτρέποντας όπως στην πράξη συμβαίνει στην χώρα μας) την λειτουργία τζαμιών, καθιστώντας αντικειμενικά εκατομμύρια ανθρώπους ύποπτους τρομοκρατίας. Ισχυρίζομαι ότι αυτός είναι ο πιο σύντομος και σίγουρος δρόμος για την γκετοποίηση μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, ότι με αυτόν τον τρόπο θα τους σπρώξουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση από την επιδιωκόμενη.
Εχω πλήρη επίγνωση της δυσκολίας προσδιορισμού της δοσολογίας, του σημείου όπου μπαίνει η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ένταξη και την αφομοίωση. Και το βρετανικό μοντέλο το πιο ανεκτικό – σε ελεύθερη μετάφραση- «κάνε ό,τι θέλεις, δεν σε πειράζω δεν με πειράζεις» – και το πιο αυστηρό γαλλικό (σε συμβολικό επίπεδο η διαφορά καταγράφηκε στο δείπνο με κρασί του Ολάντ στον Ιρανό Πρόεδρο) δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν συνολικά και αποτελεσματικά το ζήτημα.
Η προφανής απάντηση ότι η λύση περνάει μέσα από την Παιδεία, ακούγεται μακρινή όταν οι πολίτες εξοργισμένοι από το έγκλημα ζητάνε άμεση αντιμετώπιση. Και εδώ ακριβώς απαιτείται αντοχή, ψυχραιμία, βασανιστικός διάλογος, αποφυγή του φανατισμού. Το ζήτημα που προέκυψε πχ με την μαντήλα της μικρής Αιγυπτιας παραστάτριας στην παρέλαση δείχνει πόσο δύσκολη είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πολιτισμική ιδιαιτερότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εν προκειμένω τα δικαιώματα της γυναίκας όπως σε γενικές γραμμές ισχύουν μετά από αγώνες στις χώρες όπου ο διαφωτισμός ρίζωσε. Επιχειρήματα υπάρχουν εκατέρωθεν και αναδεικνύουν την δυσκολία στην οποία αναφέρθηκα. Προσωπικά είναι χαρακτηριστική περίπτωση αλλαγής στάσης μου απέναντι στο ζήτημα. Πριν χρόνια όταν προέκυψε το πρόβλημα ήμουν οπαδός της απαγόρευσης της μαντήλας στο σχολείο. Με τα χρόνια ταξιδεύοντας σε χώρες της ΕΕ, παρατηρούσα στο μετρό νεαρές κοπέλες με μαντήλα και μπλουτζίν να είναι σε παρέες με κοπέλες με ακάλυπτο το κεφάλι. Και σταδιακά κατέληξα ότι η μαντήλα δεν οδηγεί αναπόφευκτα στην μπούργκα, όπως και το σταυρουδάκι στον λαιμό δεν οδηγεί στην είσοδο του μοναστηριού. Αντιθέτως φοβάμαι ότι αν της βγάλεις την μαντήλα στο σχολείο μπορεί να οδηγηθεί από αντίδραση στην μπούργκα στο σπίτι. Αλλο η σαρία, η κλειτοριδεκτομή και η μπούργκα, άλλο η μαντήλα, άλλο το χοιρινό. Προσωπικά μου φαίνονται όλα ακατανόητα αλλά αυτό είναι δική μου υπόθεση. Τον βαθμό επικινδυνότητας απέναντι στο γενικό καλό αξιολογούμε.
Τέλος,υπάρχει και ένα πιο πολιτικό επιχείρημα από τους οπαδούς της σκληρής γραμμής. Αν δεν το κάνουμε εμείς θα το κάνει η ακροδεξιά που ανεβαίνει αξιοποιώντας (και τροφοδοτώντας βέβαια) την οργή του κόσμου. Το αντεπιχείρημα είναι ότι ποτέ δεν ανακόπηκε η ακροδεξιά υιοθετώντας την πολιτική της. Υπάρχει πάντα μια προτίμηση στο original. Αποδείχθηκε με τους Λεπέν, εσχάτως αποδείχθηκε με την άνοδο των ναζιστών στην Σλοβακία παρά το γεγονός ότι ο σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός υιοθέτησε την πιο ακραία αντιμεταναστευτική πολιτική.
Αυτά με κάθε επιφύλαξη και χωρίς βεβαιότητες.
Οταν χτυπήθηκαν οι Δίδυμοι Πύργοι το 2001, ο Ντικ Τσένι έλεγε σαρκαστικά ότι οι liberals κατάπιαν την γλώσσα τους και «τώρα ζητούν αίμα». Πράγματι έτσι έγινε και η οργή του κόσμου αξιοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να κατευθυνθεί σε λάθος στόχο με δραματικές συνέπειες όχι μόνο για τη Μέση Ανατολή αλλά και για όλο τον κόσμο. Η αναγκαία θωράκιση κατά της τρομοκρατίας έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα. Ελάχιστοι στις ΗΠΑ είχαν το σθένος να αντιταχθούν στον πόλεμο στο Ιράκ.
Επρεπε να φτάσουμε στον Ομπάμα για να ισορροπήσουν τα πράγματα. Αντιθέτως στην παλιά Ευρώπη υπήρξε αντίθεση η οποία δικαιώθηκε από την εξέλιξη των πραγμάτων αφήνοντας εκτεθειμένους τους πρόθυμους κυρίως των χωρών του πάλαι ποτέ υπαρκτού σοσιαλισμού. Στα δύσκολα φαίνονται οι αντοχές κοινωνιών, πολιτικών ηγεσιών και διανοουμένων-διαμορφωτών της κοινής γνώμης.
Πριν λίγες ημέρες η τρομοκρατία χτύπησε βάναυσα την καρδιά της Ευρώπης. Και αναπόφευκτα πυροδοτήθηκε μια συζήτηση για τον τρόπο αντίδρασης, για την άμυνα των κοινωνιών μας. Και ενώ για την άμεση απάντηση στην πηγή της τρομοκρατίας δεν φαίνεται να υπάρχει σοβαρή αντίθεση στην ανάγκη συντριβής με κάθε μέσο του ISIS και του χαλιφάτου, υπάρχουν σοβαρές διαφορές στην αντιμετώπιση σε μακροπρόθεσμη βάση του Ισλάμ στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εκ των πραγμάτων το θέμα συνδέεται και με το μεγάλο προσφυγικό- μεταναστευτικό ρεύμα μια και σχεδόν στο σύνολο τους οι πρόσφυγες – μετανάστες είναι μουσουλμάνοι.
Ολοι οι λογικοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται και το αποδέχονται ότι θα υπάρξει περιορισμός κάποιων ελευθεριών υπέρ της ασφάλειας. Με ένα εχθρό που θέλει να ανατιναχθεί μαζί σου αυτό είναι αναπόφευκτο. Το πρόβλημα είναι στην δοσολογία, αν δηλαδή στο όνομα της υπεράσπισης της ανοιχτής κοινωνίας φτάνεις να απορρίψεις συστατικά στοιχεία των ανοικτών κοινωνιών.
Φοβάμαι ότι ανεξαρτήτως προθέσεων αυτό μας εισηγούνται σαν λύση ορισμένοι. Η επιλογή των λέξεων έχει την σημασία της, οι λέξεις πάντα έχουν βάρος και συνέπειες. Η ευκολία πχ με την οποία απορρίπτουν την πολυπολιτισμικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εγκατάλειψης μπροστά στις δυσκολίες εφαρμογής μιας σωστής κατεύθυνσης. Το επόμενο βήμα είναι να ζητάς την αφομοίωση και όχι την ένταξη του άλλου. Η αφομοίωση όπως και αν την διανθίζει κάποιος σημαίνει εξαφάνιση της διαφορετικότητας, οδηγεί σε ομοιομορφία. Η ένταξη προϋποθέτει την αποδοχή του συνταγματικού πλαισίου, των κανόνων που θέτει το δημοκρατικό πολίτευμα, την υποχρεωτική συμμετοχή στην εκπαίδευση αλλά δεν επιδιώκει την ομοιομορφία. Δέχεται την πολιτισμική διαφορετικότητα στον βαθμό βέβαια που δεν παραβιάζει οικουμενικές αξίες και ανθρώπινα δικαιώματα. Το «όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι» δεν πρέπει να το εγκαταλείψουμε μπροστά στις δυσκολίες, γιατί θα μας οδηγήσει μελλοντικά σε μεγαλύτερες, ανυπέρβλητες δυσκολίες. Το «γίνε σαν και εμένα» είναι πρόσκληση εθελούσιας ισοπέδωσης, η επιμονή στο «ζήσε μαζί μου σε ένα κοινό πλαίσιο κανόνων συμβίωσης» είναι μακροπρόθεσμα μια πιο αποδοτική προσέγγιση.
Η άμυνα των κοινωνιών μας δεν θα περιοριστεί στην καταδίωξη του τρομοκράτη, θα επεκταθεί και στους χώρους όπου αποδεδειγμένα «παράγονται» τρομοκράτες. Θα ήταν αφέλεια πχ να συνεχίσουν απρόσκοπτα την λειτουργία τους τζαμιά, προθάλαμοι τρομοκρατίας και ιμάμηδες στρατολόγοι
Ακόμα και αν δεν το παραδέχονται οι φορείς αυτών των απόψεων, στην βάση της επιχειρηματολογίας τους υπάρχει η θέση ότι το Ισλάμ είναι από την φύση του επιθετική θρησκεία και ότι οι μουσουλμάνοι είναι ανεπίδεκτοι ένταξης στις ανοιχτές κοινωνίες. Ας παραβλέψουμε το προφανές δηλαδή ότι όλες οι θρησκείες είχαν επιθετικές και αιματηρές φάσεις και ότι δεν είναι ενιαίες (καθολικοί, προτεστάντες, ορθόδοξοι, σουνίτες , σιίτες, ορθόδοξοι Εβραίοι κλπ κλπ). Είναι γεγονός ότι ένα τμήμα των μουσουλμάνων που ζει σε χώρες της αναπτυγμένης Δύσης στην πράξη αρνείται τους κανόνες της ένταξης. Φυσιολογικά σε αυτό το τμήμα βρίσκει γόνιμο έδαφος ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, εκεί στρατολογεί η τρομοκρατία. Η άμυνα των κοινωνιών μας δεν θα περιοριστεί στην καταδίωξη του τρομοκράτη, θα επεκταθεί και στους χώρους όπου αποδεδειγμένα «παράγονται» τρομοκράτες. Θα ήταν αφέλεια πχ να συνεχίσουν απρόσκοπτα την λειτουργία τους τζαμιά, προθάλαμοι τρομοκρατίας και ιμάμηδες στρατολόγοι. Το ερώτημα είναι αν θα γενικεύσεις απαγορεύοντας (ή μη επιτρέποντας όπως στην πράξη συμβαίνει στην χώρα μας) την λειτουργία τζαμιών, καθιστώντας αντικειμενικά εκατομμύρια ανθρώπους ύποπτους τρομοκρατίας. Ισχυρίζομαι ότι αυτός είναι ο πιο σύντομος και σίγουρος δρόμος για την γκετοποίηση μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, ότι με αυτόν τον τρόπο θα τους σπρώξουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση από την επιδιωκόμενη.
Εχω πλήρη επίγνωση της δυσκολίας προσδιορισμού της δοσολογίας, του σημείου όπου μπαίνει η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ένταξη και την αφομοίωση. Και το βρετανικό μοντέλο το πιο ανεκτικό – σε ελεύθερη μετάφραση- «κάνε ό,τι θέλεις, δεν σε πειράζω δεν με πειράζεις» – και το πιο αυστηρό γαλλικό (σε συμβολικό επίπεδο η διαφορά καταγράφηκε στο δείπνο με κρασί του Ολάντ στον Ιρανό Πρόεδρο) δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν συνολικά και αποτελεσματικά το ζήτημα.
Η προφανής απάντηση ότι η λύση περνάει μέσα από την Παιδεία, ακούγεται μακρινή όταν οι πολίτες εξοργισμένοι από το έγκλημα ζητάνε άμεση αντιμετώπιση. Και εδώ ακριβώς απαιτείται αντοχή, ψυχραιμία, βασανιστικός διάλογος, αποφυγή του φανατισμού. Το ζήτημα που προέκυψε πχ με την μαντήλα της μικρής Αιγυπτιας παραστάτριας στην παρέλαση δείχνει πόσο δύσκολη είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πολιτισμική ιδιαιτερότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εν προκειμένω τα δικαιώματα της γυναίκας όπως σε γενικές γραμμές ισχύουν μετά από αγώνες στις χώρες όπου ο διαφωτισμός ρίζωσε. Επιχειρήματα υπάρχουν εκατέρωθεν και αναδεικνύουν την δυσκολία στην οποία αναφέρθηκα. Προσωπικά είναι χαρακτηριστική περίπτωση αλλαγής στάσης μου απέναντι στο ζήτημα. Πριν χρόνια όταν προέκυψε το πρόβλημα ήμουν οπαδός της απαγόρευσης της μαντήλας στο σχολείο. Με τα χρόνια ταξιδεύοντας σε χώρες της ΕΕ, παρατηρούσα στο μετρό νεαρές κοπέλες με μαντήλα και μπλουτζίν να είναι σε παρέες με κοπέλες με ακάλυπτο το κεφάλι. Και σταδιακά κατέληξα ότι η μαντήλα δεν οδηγεί αναπόφευκτα στην μπούργκα, όπως και το σταυρουδάκι στον λαιμό δεν οδηγεί στην είσοδο του μοναστηριού. Αντιθέτως φοβάμαι ότι αν της βγάλεις την μαντήλα στο σχολείο μπορεί να οδηγηθεί από αντίδραση στην μπούργκα στο σπίτι. Αλλο η σαρία, η κλειτοριδεκτομή και η μπούργκα, άλλο η μαντήλα, άλλο το χοιρινό. Προσωπικά μου φαίνονται όλα ακατανόητα αλλά αυτό είναι δική μου υπόθεση. Τον βαθμό επικινδυνότητας απέναντι στο γενικό καλό αξιολογούμε.
Τέλος,υπάρχει και ένα πιο πολιτικό επιχείρημα από τους οπαδούς της σκληρής γραμμής. Αν δεν το κάνουμε εμείς θα το κάνει η ακροδεξιά που ανεβαίνει αξιοποιώντας (και τροφοδοτώντας βέβαια) την οργή του κόσμου. Το αντεπιχείρημα είναι ότι ποτέ δεν ανακόπηκε η ακροδεξιά υιοθετώντας την πολιτική της. Υπάρχει πάντα μια προτίμηση στο original. Αποδείχθηκε με τους Λεπέν, εσχάτως αποδείχθηκε με την άνοδο των ναζιστών στην Σλοβακία παρά το γεγονός ότι ο σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός υιοθέτησε την πιο ακραία αντιμεταναστευτική πολιτική.
Αυτά με κάθε επιφύλαξη και χωρίς βεβαιότητες.
