Καθώς το 2025 μας αφήνει και γίνεται συνεπώς ιστορία, είναι σύνηθες στην αλλαγή του χρόνου να γίνεται ένας απολογισμός των πεπραγμένων της χρονιάς που πέρασε και μια πρόβλεψη για τη χρονιά που έρχεται. Και για το πρώτο τα πράγματα είναι πιο εύκολα, αν και η κρίση για αυτά περιέχει ένα βαθμό υποκειμενικότητας, αλλά για το δεύτερο η πρόβλεψη έχει στοιχεία αβεβαιότητας καθώς ο κόσμος μας περνάει μια βαθιά μεταβολή με απρόβλεπτες συνέπειες στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.

Μία παράμετρος που θα βαρύνει στις οικονομικές εξελίξεις το 2026 είναι η ολοκλήρωση της λειτουργίας του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), πρακτικά στα τέλη του πρώτου εξαμήνου. Μένει να φανεί πόσα από τα 36,6 δισ. ευρώ, που είχαν κατανεμηθεί στη χώρα μας, θα απορροφηθούν τελικά – σύμφωνα με υπολογισμούς θα είναι λίγο πάνω από τα δύο τρίτα. Αλλ’ αυτό που ήδη έχει φανεί και, δυστυχώς, δεν αλλάζει, είναι η πολύ κακή διαχείριση όσων απορροφήθηκαν.

Αν αναζητήσουμε τις αιτίες της διαφαινόμενης υποχώρησης των οικονομικών μεγεθών θα διακρίνουμε τον σημαντικό περιορισμό της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, τις επιδράσεις του δημογραφικού ζητήματος, τη χαμηλή παραγωγικότητα και τη μεταρρυθμιστική κόπωση

Η δημοσιοποίηση των προβλέψεων του ΠΔΠ 2026-2029 αποτυπώνει την πορεία των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών, με κύριο χαρακτηριστικό την υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας. Προβλέψεις, που θα έπρεπε να προκαλέσουν εγρήγορση και την έναρξη μιας σχετικής συζήτησης για το τι θα πρέπει να κάνουμε προκειμένου να αλλάξουμε τη δυναμική των πραγμάτων.

Είναι γενικά αποδεδειγμένο ότι ένα «καλό» φορολογικό σύστημα δεν αποδίδει μόνο τους αναγκαίους πόρους για τη λειτουργία το κράτους, αλλά συμβάλλει και στη μείωση οικονομικών ανισοτήτων, ευνοεί την καινοτομία, τις επενδύσεις και προωθεί την οικονομική ανάπτυξη. Εδώ και μερικές δεκαετίες η κρατούσα άποψη είναι ότι η υψηλή φορολογία δημιουργεί αντικίνητρα για εργασία, επενδύσεις και καινοτομία και γι’ αυτό είδαμε ένα ανταγωνισμό μεταξύ χωρών για τη μείωση της φορολογίας ιδίως του κεφαλαίου.

Η εμπειρία δείχνει ότι η χαμηλή φορολογία από μόνη της δεν οδηγεί σε επενδύσεις και σε οικονομική μεγέθυνση. Έχει παρατηρηθεί μάλιστα ότι χώρες με υψηλή φορολογική επιβάρυνση είναι πρωτοπόρες σε καινοτομίες και επενδύσεις και η εξήγηση είναι ότι τα υψηλά έσοδα τους επιτρέπουν να έχουν καλές υποδομές, καλό εκπαιδευτικό σύστημα, αποτελεσματικό σύστημα υγείας και ένα σωστό πλαίσιο ανταγωνισμού, στοιχεία που επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να καινοτομούν να αναπτύσσονται και να είναι διεθνώς ανταγωνιστικές.

Η απόφαση της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε της 18ης Δεκεμβρίου να προσφύγει στην έκδοση κοινού χρέους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να χορηγήσει στην Ουκρανία χρηματοδοτική βοήθεια ύψους 90 δισ. ευρώ, με εγγύηση τον κοινοτικό προϋπολογισμό, αξίζει θετικής αποτίμησης.

Πρόκειται για θεμελιώδες μέτρο, ώστε η Ουκρανία να διατηρήσει τη λειτουργία του κράτους και να συνεχίσει την αμυντική προσπάθεια απέναντι στην απρόκλητη επίθεση του Βλαντίμιρ Πούτιν, η οποία απειλεί όχι μόνο την ουκρανική κυριαρχία αλλά και την ασφάλεια του συνόλου της Ευρώπης. Με τα χρήματα αυτά, το Κίεβο μπορεί να χρηματοδοτείται για τουλάχιστον δύο ακόμη χρόνια. Επιπλέον, το σχέδιο περιορίζει τη δυνατότητα ο Τραμπ να εξαναγκάσει την Ουκρανία να αποδεχθεί απαράδεκτους όρους για την υπογραφή ειρήνης με τη Ρωσία.

Δεν έβλεπε όποιος δεν ήθελε να δει. Όλοι οι κρίσιμοι οικονομικοί δείκτες «έλεγαν» ότι οι τρέχοντες ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ δε έχουν ισχυρά θεμέλια. Για να επιτευχθούν μερικά δέκατα της μονάδας υψηλότεροι ρυθμοί από το μέσο όρο των 27 της Ε.Ε. (μικρότεροι από εκείνους άλλων 9 χωρών) σε έναν «πρωταθλητισμό της υποδιαστολής», μετά το 2020 ρίχτηκαν απ’ το παράθυρο πάνω από 60-70 δισ. ευρώ δημόσιο χρήμα με αρχική αφορμή την πανδημία και την ενεργειακή κρίση -η οποία μάλιστα συνεχίζεται για όλους πλην παραγωγών/ παρόχων ηλεκτρικού ρεύματος, που θησαυρίζουν. Ήταν ένα τύπος κρατικοδίαιτης μεγέθυνσης που είχε ημερομηνία λήξης.

Στο πρόσφατο βιβλίο του, ο Αλέξης Τσίπρας παρουσιάζει μια αναλυτική αποτίμηση της κρίσιμης περιόδου κατά την οποία άσκησε τα καθήκοντα του πρωθυπουργού. Περιγράφει την κατάσταση της οικονομίας κατά την ανάληψη της διακυβέρνησης, τους ασφυκτικούς οικονομικούς και πολιτικούς περιορισμούς που κλήθηκε να διαχειριστεί, καθώς και τις εσωτερικές ανομοιογένειες του υπουργικού συμβουλίου και της κοινοβουλευτικής ομάδας και τις επιπτώσεις που αυτές είχαν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Εξετάζει τους παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την ομαλή έξοδο της χώρας από την πολυετή κρίση: την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών, τη δημιουργία ισχυρού ταμειακού αποθέματος, την επιτυχία της αναδιάρθρωσης του χρέους και τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, ενώ παράλληλα δεν διστάζει να αναγνωρίσει αστοχίες σε επιλογές προσώπων και πολιτικών ή καθυστερήσεις στη διόρθωση σχετικών λαθών.

Μέχρι χτες ήταν αόρατοι. Έγιναν ορατοί μόνο αφότου ανέβηκαν στα τρακτέρ και μπλόκαραν τους δρόμους.

Τα προβλήματα που τους εξώθησαν στα μπλόκα, όμως, δεν εμφανίστηκαν αιφνιδίως, ούτε οφείλονταν σε κάποιες αστοχίες της τελευταίας ώρας. Ήταν γνωστό ότι: (α) Οι τιμές βασικών αγροτικών προϊόντων είχαν μειωθεί ή είχαν καταρρεύσει. (β) Οι τιμές λιπασμάτων και άλλων αγροτικών εφοδίων αυξάνονταν –και δη ταχύτερα από την άλλη Ευρώπη. (γ) Η ευλογιά των προβάτων ρήμαζε την κτηνοτροφία -πάνω από 400.000 ζώα θανατώθηκαν. Και, το κερασάκι, (δ) μετά το πλιάτσικο των κομματικών οπλαρχηγών στον ΟΠΕΚΕΠΕ, η Κομισιόν απαιτούσε αυστηρούς ελέγχους για τις επιδοτήσεις. Όλα αυτά αποτελούσαν έναν εκρηκτικό συνδυασμό. Η κυβέρνηση το κατάλαβε μόνο μετά την έκρηξη -όταν τα μπλόκα της χάλασαν τη νιρβάνα.

Την περασμένη Τετάρτη υπήρξε μια πολύ καλή εξέλιξη: Οι εκπρόσωποι τον μισθωτών και των επιχειρήσεων κατέληξαν σε συμφωνία για την αποκατάσταση –μετά από 13 χρόνια- του θεσμού των συλλογικών συμβάσεων. Η συμφωνία περιέχει δύο σημαντικές προβλέψεις: Μία, ότι οι συμβάσεις που συνάπτονται, εφόσον καλύπτουν το 40% της κλαδικής απασχόλησης, θα ισχύουν για όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου. Το ίδιο θα γίνει και με τις κλαδικές συμβάσεις που κάνει η ίδια η ΓΣΕΕ. Δεύτερη, ότι όταν λήξει μια συλλογική σύμβαση και μέχρι να συναφθεί νεώτερη δεν θα μειώνονται οι μισθοί ούτε θα καταργούνται τα επιδόματα που είχαν συμφωνηθεί.

ΟΤραμπ μπορεί να αλλάξει και πάλι στάση για την Ουκρανία. Δεν θα είναι η πρώτη φορά. Οι Ευρωπαίοι είναι έμπειροι στο να τον μεταπείθουν. και μαζί τους πιέζει και μεγάλο μέρος του αμερικανικού κατεστημένου που ενέπνευσε τη σύγκρουση με τη Ρωσία, μάλλον και μερικοί δικοί του άνθρωποι. Ας κρατάμε λοιπόν μικρό καλάθι όσον αφορά έναν προσεχή τερματισμό του πολέμου.

Παρά ταύτα, με βάση τα δεδομένα όπως φαίνονται σήμερα, επιβάλλονται μερικές παρατηρήσεις:

Ο ηγέτης της Δύσης (του «ελευθέρου κόσμου»!) έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός αδίστακτου γκάνγκστερ. Μόνες «αξίες» του είναι η ωμή βία, το χρήμα και ο ναρκισσισμός.

Το «θα» το έσπειραν αλλά δεν φύτρωσε. Ωστόσο, στο πρόσωπο της κυβέρνησης έχει βρει έναν φανατικό καλλιεργητή. Οι απαντήσεις σε προβλήματα που ταλανίζουν την καθημερινότητα των πολιτών αρχίζουν με ένα φιλοτεχνημένο «θα» κι έχουν σταθερά επαναλαμβανόμενο μοτίβο: Η επίλυση κάθε προβλήματος παραπέμπεται στο «άμεσο μέλλον», με «καινοτόμες πολιτικές» που «θα» αντιμετωπίσουν κι αυτήν τη «χρόνια παθογένεια» με τρόπο «μόνιμο κι αποτελεσματικό». Η κυβέρνηση υπόσχεται ότι «θα» κάνει κάτι σημαντικό αύριο, για να δικαιολογήσει το γεγονός ότι δεν κάνει αυτά που είναι ανάγκη να γίνουν σήμερα.

Με λίγα 24ωρα διαφορά από την υπερψήφιση στη Βουλή των φορολογικών μέτρων που είχε εξαγγείλει ο πρωθυπουργός στην 89η ΔΕΘ, σε μια ημερίδα που οργάνωναν το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, το ΙΟΒΕ και η «Ελληνική Παραγωγή», διατυπωνόταν μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση: Ισχυρίζεται η κυβέρνηση ότι καταπολέμησε τη φοροδιαφυγή. Αλλά, τα τελευταία χρόνια τα φορολογικά έσοδα γενικώς, και τα έσοδα από ΦΠΑ και φόρους κατανάλωσης ειδικότερα, ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένουν αμετάβλητα