Υπάρχει τον τελευταίο καιρό έντονη κινητικότητα στην εξωτερική πολιτική, με διμερείς και τριμερείς συμμαχίες και με εξοπλισμούς: αγορά πολεμικών πλοίων (Belh@rra, Gowind), αεροσκαφών (Rafale, Mirage) και πυραύλων, ενδιαφέρον για ισραηλινό σύστημα Iron Dome, κ.λπ. Η στόχος είναι σαφής, πρόκειται για αντίδραση στον «εξ ανατολών κίνδυνο». Η ελληνική κυβέρνηση επιδίδεται σε «εξισορρόπηση ισχύος», υπό τη διττή της έννοια όπως είναι γνωστή στη θεωρία της Διεθνούς Πολιτικής: «εσωτερική εξισορρόπηση» (με αυξημένους εξοπλισμούς) και «εξωτερική εξισορρόπηση» (με κατάλληλες συμμαχίες και άξονες).

Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, συγγραφέας δύο βιβλίων για το Κυπριακό και πέντε βιβλίων στα ελληνικά και στα αγγλικά για την ελληνοτουρκική διένεξη. Το πιο πρόσφατο: το «Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος. 50+1 όψεις των ελληνοτουρκικών διενέξεων» (Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο, 2020). Μιλήσαμε μαζί του.

Η προσεχής πενταμερής+1 διάσκεψη για το Κυπριακό πραγματοποιείται σε μία από τις χειρότερες στιγμές για το Κυπριακό: (1) ο μετριοπαθής αντιεθνικιστής Μουσταφά Ακιντζί δεν είναι πλέον ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, (2) στο πηδάλιο στον Βορρά είναι οι απορριπτικοί εθνικιστές, που (3) με ποδηγέτη τον Ερντογάν επιζητούν μόνο τη λύση των δυο κρατών. Επίσης (4) οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας συνεχίζουν να βρίσκονται στο ναδίρ και (5) όσο για τις σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας, είναι άκρως προβληματικές με ευθύνη, εννοείται, της Τουρκίας.

Οι Έλληνες και οι Τούρκοι είναι από τις κλασικές «αντίπαλες δυάδες», με πολύχρονη ιστορία αντιπαράθεσης και εχθρότητας, όπως οι περιπτώσεις Γάλλων - Γερμανών (1803-1945), Πολωνών - Ρώσων, Ισραηλινών - Αράβων, Ινδών - Πακιστανών ή Κινέζων - Ιαπώνων. Η ελληνοτουρκική αντιπαλότητα είναι από τις παλιότερες, ακόμη και αν η έναρξή της τοποθετηθεί το 1912 αντί του 1821. Μάλιστα οι δύο λαοί με διαφορά 100 χρόνων απέκτησαν την ελευθερία τους και κρατική υπόσταση ως έθνη - κράτη πολεμώντας τον Άλλο. Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς άλλο τέτοιο ιστορικό παράδειγμα, η μόνη άλλη τέτοια περίπτωση ίσως είναι οι Ρώσοι και οι Πολωνοί.

Σε σχέση με την πρόσφατη πρόταση του Αλέξη Τσίπρα περί μερικής επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης αρχικά στην Κρήτη και στη συνέχεια νοτίως της Κάσου, της Καρπάθου, της Ρόδου και του Καστελόριζου, αυτό θα μπορούσε να γίνει, πλην Καστελόριζου (για τους γνωστούς λόγους) και, θα προσέθετα, ότι θα μπορούσε να γίνει και νοτίως της Πελοποννήσου καθώς και δυτικά των Κυθήρων, στο μέτρο που η επέκταση δεν αγγίζει το Αιγαίο.

Κάθε συζήτηση για την τουρκική εξωτερική πολιτική σήμερα χρήσιμο είναι να κινείται σε δύο άξονες: της Τουρκίας καθεαυτής και του ιδίου του Ερντογάν. Τι εννοώ; Υπάρχουν από τη μία πλευρά τα νομιμοποιημένα δικαιώματα και συμφέροντα της Τουρκίας τα οποία προσπαθεί να προωθήσει, και από την άλλη οι εμπρηστικές φράσεις και ενέργειες του Ερντογάν. Οταν οι δύο άξονες συμπλέουν τότε είναι και πιο αποτελεσματική η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

Η επικρατούσα τουρκική άποψη είναι ότι η Ελλάδα (και όχι η Τουρκία) είναι αναθεωρητική στο Αιγαίο. Ως προς αυτό η γείτων είναι απολύτως πεπεισμένη, και όχι μόνο η σημερινή, μετά το 2016 Τουρκία, του μεγαλομανούς Ερντογάν. Κατά την Αγκυρα, η Αθήνα επιζητεί εδώ και δεκαετίες να αλλάξει το υπάρχον status quo στο Αιγαίο υπέρ της και σε βάρος της Τουρκίας.

Η παρούσα ελληνοτουρκική κρίση μάλλον θα καταγραφεί ως η τέταρτη μεγάλη κρίση μετά από αυτές του 1976, του 1987 και του 1996. Οσο οι ελληνοτουρκικές διαφορές δεν επιλύονται, οι κρίσεις θα συνεχίζονται και στο τέλος ίσως δεν θα αποφευχθεί μια ένοπλη σύγκρουση που θα έχει τεράστιο κόστος ειδικά για την Ελλάδα. Ηδη η μη επίλυση των διαφορών του Αιγαίου (το 2004 με ελληνική υπαιτιότητα, λόγω Πέτρου Μολυβιάτη, τον οποίο, δυστυχώς, εισάκουσε ο Κώστας Καραμανλής) οδηγεί σήμερα σε μία κρίση στην Ανατολική Μεσογείου.

«Η ελληνοτουρκική διένεξη στην Ανατολική Μεσόγειο Μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε ένοπλη σύγκρουση, με ζοφερές συνέπειες, αν επικρατήσουν οι ιέρακες και εθνικιστές και από τις δύο πλευρές», προειδοποιεί ο καθηγητής Αλέξης Ηρακλείδης, που με αφορμή το νέο του βιβλίο «Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος, 50+1 όψεις των ελληνοτουρκικών διενέξεων» παραχωρεί στο iEidiseis μια συνέντευξη που θα συζητηθεί.

Ο διάλογος για το Αιγαίο συνεχίζει και παραμένει στις ελληνικές καλένδες λόγω της διστακτικής ελληνικής στάσης. Κατόπιν αυτού οι παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου συνεχίζονται αμείωτες με αντίστοιχες εικονικές αερομαχίες και μεγάλο οικονομικό κόστος, με σχεδόν καθημερινό τον κίνδυνο εναέριας σύγκρουσης, πτώσης αεροσκάφους, θάνατο πιλότων. Γιατί όμως «οι παραβιάσεις»; Επειδή η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που παρουσιάζει το ανορθόδοξο να διαθέτει εναέριο χώρο ευρύτερο κατά τέσσερα ναυτικά μίλια από τα χωρικά της ύδατα (αιγιαλίτιδα ζώνη), κάτι που καταφανώς αντιβαίνει προς τους κανόνες του διεθνούς δικαίου.

Η ανακάλυψη ότι υπάρχουν υδρογονάνθρακες (φυσικό αέριο) νοτίως της Κύπρου (κοίτασμα Αφροδίτη) είχε συνδεθεί έως το 2016 με το ζήτημα της επίλυσης του Κυπριακού, με επανένωση και διζωνική ομοσπονδία. Μάλιστα η ανακάλυψη αυτή είχε παρουσιαστεί και ως ο καταλύτης της επίλυσης, διότι η πιο ασφαλής, σύντομη και οικονομική μεταφορά του φυσικού αερίου είναι μέσω Τουρκίας που, εξυπακούεται, για να πραγματοποιηθεί απαιτείται επίλυση του Κυπριακού.

Η εξωτερική πολιτική των κρατών δεν καθορίζεται τόσο από την αντικειμενική εξωτερική πραγματικότητα, αλλά από το «τι νομίζουμε ότι είναι η πραγματικότητα αυτή», από το νόημα που προσδίδουμε σε αυτήν. Ετσι τα κράτη, με την εκάστοτε στάση τους, είναι και δημιουργοί της διεθνούς πραγματικότητας. Δηλαδή μια χώρα μπορεί να διαμορφώσει μια πιο συμφέρουσα γιʼ αυτήν πραγματικότητα ή να κάνει το αντίθετο, να επιφέρει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.