Δεν ξάφνιασε η ανακοίνωση της ύφεσης το δεύτερο τρίμηνο συγκριτικά με το αντίστοιχο περυσινό. Η ύφεση ήταν εντός πλαισίου προβλέψεων του υπουργείου Οικονομικών, μάλιστα ελαφρά μικρότερη από αυτές – αντί για 2,6% ήταν 0,5% το πρώτο τρίμηνο και αντί 15,7% ήταν 15,2% το δεύτερο.

Τα κεφάλαια που αναλογούν στην Ελλάδα από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, τα 32 δισ. ευρώ, μαζί με τα περίπου 20 δισ. που της αναλογούν μέσω ΕΣΠΑ, δίνουν στην πατρίδα μας μια μοναδική ιστορικά ευκαιρία, όχι απλώς να ανακάμψει οικονομικά αλλά κυριολεκτικά να αλλάξει τροχιά. Είμαι μεταξύ όσων το υποστήριξαν από την πρώτη στιγμή και επιμένουν να το υπογραμμίζουν. Πρόκειται για μια ευκαιρία που θα ήταν αδιανόητη πριν από λίγους, ελάχιστους μήνες.

Επειδή τα δύσκολα είναι μπροστά μας, είναι αναγκαίο να επικρατήσει ένα πνεύμα εθνικής συνεννόησης. Διαφορετικά, οι δυσκολίες μπορεί να καταστούν έως ανυπέρβλητες.

Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Εφόσον αποτραπεί η υλοποίηση των γνωστών επιθετικών σχεδίων Ερντογάν για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα στο Καστελλόριζο, η ένταση στο Αιγαίο δεν θα εκτονωθεί παρά μόνο εν μέρει και προσωρινά. Οι πληροφορίες περί γερμανικής πρωτοβουλίας με στόχο να εκκινήσουν διαπραγματεύσεις Ελλάδας - Τουρκίας το φθινόπωρο, είναι έγκυρες, ασφαλείς.

Τα δύσκολα είναι μπροστά μας. Το πιο άμεσο είναι οι τυχοδιωκτικοί σχεδιασμοί της Αγκυρας να στείλει πλοία για έρευνες νοτίως της Καρπάθου ή νοτίως της Κρήτης, μια πρόκληση που ενδέχεται να εκδηλωθεί το αμέσως προσεχές διάστημα (η όλη διαχείριση για την Αγία Σοφία, ενός θέματος που αγγίζει τον βαθύ ψυχισμό και των δύο λαών, ίσως εντάσσεται σε αυτούς τους σχεδιασμούς…) και που δεν θα μείνει αναπάντητη. Η Ελλάδα, αυτονόητα, θα υπερασπιστεί την κυριαρχία και τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Αν η Αγκυρα δοκιμάσει να υλοποιήσει αυτά τα σχέδια, το τοπίο θα αλλάξει με τρόπο δραματικό και απρόβλεπτες συνέπειες.

Εχει, άραγε, κάποια πρακτική σημασία η συζήτηση αν η οικονομία πήγαινε «σφαίρα» μέχρι που συναντήθηκε με την COVID-19 ή αν, ήδη νωρίτερα, εξασθενούσε η δυναμική μιας πρώτης μετεκλογικής αισιοδοξίας; Πιστεύω ότι έχει, αλλά όχι μόνο δεν αναδεικνύεται, αντιθέτως ενταφιάζεται με άγονους διαξιφισμούς.

Η χώρα, το επόμενο διάστημα, υποχρεωτικά θα κινείται μέσα σε ένα στενάχωρο τρίγωνο. Μία πλευρά του, η διαρκής και εντεινόμενη αβεβαιότητα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Δεύτερη, οι αυξανόμενες ενδείξεις ότι το φθινόπωρο θα ξεσπάσει νέο και ισχυρό παγκόσμιο κύμα COVID-19, από το οποίο αναπόφευκτα θα βραχεί (ή μουσκέψει) και η Ελλάδα. Και τρίτη, η οικονομική ανέχεια που θα δείξει πιο καθαρά τα δόντια της από τα τέλη του καλοκαιριού, κυρίως εξαιτίας της δραματικής μείωσης των αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό. Κι οι τρεις, συνδυασμένες, επιδρούν αρνητικά στην οικονομία αφενός, στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα που θα διαμορφωθεί το φθινόπωρο, αφετέρου.

Θέλω να πιστεύω ότι δεν έχει γίνει αντιληπτό πόσο λίγος είναι ο χρόνος που απομένει για την προετοιμασία της χώρας, για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τα (πρωτοφανή…) 50+ δισ. ευρωπαϊκά κονδύλια που θα μας χορηγηθούν. Μέσα στους επόμενους δέκα μήνες, πρέπει να γίνει ένας διπλός άθλος: Πρώτο, να συγκροτηθεί ένας μηχανισμός που θα μπορεί με επάρκεια να σχεδιάζει, να εγκρίνει και να εποπτεύει την υλοποίηση δράσεων που θα μετασχηματίζουν την οικονομία, συνδυάζοντας τη δημοκρατική διαβούλευση με την τεχνοκρατική αυστηρότητα. Δεύτερο, να σχεδιαστούν, συζητηθούν και εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις σε όλη τη γραμμή, ώστε να αποκτήσει η χώρα εύπλαστους, ισχυρούς θεσμούς/κανόνες και σύγχρονες δομές, για να βρουν γόνιμο έδαφος και να παράγουν νέο πλούτο αυτά τα κονδύλια.

Η εξασθένηση βασικών οικονομικών δεικτών ήταν ορατή στα τέλη του περασμένου έτους. Το τρίτο τρίμηνο του 2019 η μισθολογική δαπάνη σημείωσε μείωση (πρώτη φορά ύστερα από επτά τρίμηνα). Το τέταρτο τρίμηνο του 2019 το ΑΕΠ ήταν μειωμένο 0,7% συγκριτικά με το αμέσως προηγούμενο και αυξημένο μόνο 1 ποσοστιαία μονάδα συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2018. Φέτος, το πρώτο δίμηνο τα φορολογικά έσοδα έφεραν εμφανή σημάδια κόπωσης, υστερούσαν έναντι των στόχων. Ενώ στο τρίμηνο το ΑΕΠ ήταν μειωμένο 0,9% συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2019 και (κάτι που είναι σημαντικό…) η βασική αιτία ήταν η μείωση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου 6,4%. Με δυο λόγια, πριν ακόμη ξεσπάσει η κρίση (μέσα Μαρτίου) η δυναμική της ελληνικής οικονομίας ήταν ασθενική. Αυτό προκύπτει από τα στοιχεία. Πού οφείλεται; Στην απουσία μεγάλων, αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

Από τις αρχές του 2021 και μέσα στα επόμενα χρόνια, η Ελλάδα θα μπορεί να έχει στη διάθεσή της πάνω από 50 δισ. ευρώ (22,5 δισ. επιχορηγήσεις και 9,5 δισ. χαμηλότοκα δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης, συν τουλάχιστον 20 δισ. από το ΕΣΠΑ 2021-27). Το βασικό ερώτημα που αναζητεί απάντηση είναι πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτοί οι ανέλπιστα μεγάλοι πόροι. Νομίζω η προφανής απάντηση θα ήταν να χρησιμοποιηθούν για να πετύχουμε ένα γενικό restart, μια συνολική επανεκκίνηση με πράσινο χρώμα, ψηφιακή ταχύτητα κι ευελιξίες, ισχυρές υποδομές. Μην τη θεωρείτε, όμως, αυτονόητη. Εμπεδωμένα συμφέροντα, που ευημερούν σε συνθήκες καθυστέρησης, επιδιώκουν να δαπανηθούν αποσπασματικά και σε άλλη κατεύθυνση, για να βουλώσουν τρύπες και να καλύψουν ρωγμές στο γνωστό, παρωχημένο, παρασιτικό μοντέλο καπιταλισμού.