Εχει, άραγε, κάποια πρακτική σημασία η συζήτηση αν η οικονομία πήγαινε «σφαίρα» μέχρι που συναντήθηκε με την COVID-19 ή αν, ήδη νωρίτερα, εξασθενούσε η δυναμική μιας πρώτης μετεκλογικής αισιοδοξίας; Πιστεύω ότι έχει, αλλά όχι μόνο δεν αναδεικνύεται, αντιθέτως ενταφιάζεται με άγονους διαξιφισμούς.

Η χώρα, το επόμενο διάστημα, υποχρεωτικά θα κινείται μέσα σε ένα στενάχωρο τρίγωνο. Μία πλευρά του, η διαρκής και εντεινόμενη αβεβαιότητα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Δεύτερη, οι αυξανόμενες ενδείξεις ότι το φθινόπωρο θα ξεσπάσει νέο και ισχυρό παγκόσμιο κύμα COVID-19, από το οποίο αναπόφευκτα θα βραχεί (ή μουσκέψει) και η Ελλάδα. Και τρίτη, η οικονομική ανέχεια που θα δείξει πιο καθαρά τα δόντια της από τα τέλη του καλοκαιριού, κυρίως εξαιτίας της δραματικής μείωσης των αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό. Κι οι τρεις, συνδυασμένες, επιδρούν αρνητικά στην οικονομία αφενός, στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα που θα διαμορφωθεί το φθινόπωρο, αφετέρου.

Θέλω να πιστεύω ότι δεν έχει γίνει αντιληπτό πόσο λίγος είναι ο χρόνος που απομένει για την προετοιμασία της χώρας, για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τα (πρωτοφανή…) 50+ δισ. ευρωπαϊκά κονδύλια που θα μας χορηγηθούν. Μέσα στους επόμενους δέκα μήνες, πρέπει να γίνει ένας διπλός άθλος: Πρώτο, να συγκροτηθεί ένας μηχανισμός που θα μπορεί με επάρκεια να σχεδιάζει, να εγκρίνει και να εποπτεύει την υλοποίηση δράσεων που θα μετασχηματίζουν την οικονομία, συνδυάζοντας τη δημοκρατική διαβούλευση με την τεχνοκρατική αυστηρότητα. Δεύτερο, να σχεδιαστούν, συζητηθούν και εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις σε όλη τη γραμμή, ώστε να αποκτήσει η χώρα εύπλαστους, ισχυρούς θεσμούς/κανόνες και σύγχρονες δομές, για να βρουν γόνιμο έδαφος και να παράγουν νέο πλούτο αυτά τα κονδύλια.

Η εξασθένηση βασικών οικονομικών δεικτών ήταν ορατή στα τέλη του περασμένου έτους. Το τρίτο τρίμηνο του 2019 η μισθολογική δαπάνη σημείωσε μείωση (πρώτη φορά ύστερα από επτά τρίμηνα). Το τέταρτο τρίμηνο του 2019 το ΑΕΠ ήταν μειωμένο 0,7% συγκριτικά με το αμέσως προηγούμενο και αυξημένο μόνο 1 ποσοστιαία μονάδα συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2018. Φέτος, το πρώτο δίμηνο τα φορολογικά έσοδα έφεραν εμφανή σημάδια κόπωσης, υστερούσαν έναντι των στόχων. Ενώ στο τρίμηνο το ΑΕΠ ήταν μειωμένο 0,9% συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2019 και (κάτι που είναι σημαντικό…) η βασική αιτία ήταν η μείωση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου 6,4%. Με δυο λόγια, πριν ακόμη ξεσπάσει η κρίση (μέσα Μαρτίου) η δυναμική της ελληνικής οικονομίας ήταν ασθενική. Αυτό προκύπτει από τα στοιχεία. Πού οφείλεται; Στην απουσία μεγάλων, αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

Από τις αρχές του 2021 και μέσα στα επόμενα χρόνια, η Ελλάδα θα μπορεί να έχει στη διάθεσή της πάνω από 50 δισ. ευρώ (22,5 δισ. επιχορηγήσεις και 9,5 δισ. χαμηλότοκα δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης, συν τουλάχιστον 20 δισ. από το ΕΣΠΑ 2021-27). Το βασικό ερώτημα που αναζητεί απάντηση είναι πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτοί οι ανέλπιστα μεγάλοι πόροι. Νομίζω η προφανής απάντηση θα ήταν να χρησιμοποιηθούν για να πετύχουμε ένα γενικό restart, μια συνολική επανεκκίνηση με πράσινο χρώμα, ψηφιακή ταχύτητα κι ευελιξίες, ισχυρές υποδομές. Μην τη θεωρείτε, όμως, αυτονόητη. Εμπεδωμένα συμφέροντα, που ευημερούν σε συνθήκες καθυστέρησης, επιδιώκουν να δαπανηθούν αποσπασματικά και σε άλλη κατεύθυνση, για να βουλώσουν τρύπες και να καλύψουν ρωγμές στο γνωστό, παρωχημένο, παρασιτικό μοντέλο καπιταλισμού.

Υπάρχουν τα τρέχοντα θέματα προστασίας επιχειρήσεων/εργασίας. Αυτά χρειάζονται λεφτά αλλά και καθαρά λόγια – όχι σαν το «υπουργείο-που-αυξάνει-τις-συντάξεις», που αποσιώπησε ότι οι μισθοί που θα επιδοτούνται από το πρόγραμμα Συνεργασία θα είναι 20% μειωμένοι. Και διάθεση διαβούλευσης – ολοσχερώς έχουν χαθεί τα ίχνη της. Με προτεραιότητα σε επενδύσεις και μισθωτή εργασία – για αυτές συγχωρούνται/επιβάλλονται φορολογικές ελαφρύνσεις, όχι για τη μείωση ΦΠΑ στους καφέδες, για να δοθούν 120 εκατ. που ο κλάδος θα μπορούσε εύκολα να τα πάρει απ’ την αγορά βάζοντας 10-20 σεντς στην τιμή του καφέ. Και αίσθημα ευθύνης από όλους – ας ευχηθούμε να διαψευστούν οι φόβοι επιδείνωσης της φοροδιαφυγής, προκειμένου να εμφανιστούν μειωμένοι τζίροι και κάθε πικραμένος να μπει σε κάποιο πρόγραμμα…

Ο αθέμιτος ανταγωνισμός των εταιρειών του Βορρά εις βάρος των εταιρειών του Νότου είναι απτός. Πώς; Πρώτον, ανεστάλησαν οι κανόνες που απαγόρευαν τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να επιτραπεί στα κράτη-μέλη να προστατεύσουν τις οικονομίες, επιχειρήσεις και μισθωτούς από την πρωτοφανή κρίση. Δεύτερον, η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Κομισιόν έχει προνοήσει να αποτρέπει τις εξαγορές ευρωπαϊκών επιχειρήσεων από τρίτες χώρες. Αυτές οι κατ’ αρχάς εύλογες ρυθμίσεις, ceteris paribus αποφέρουν απροσδόκητα αποτελέσματα, καθώς κουμπώνουν με την πραγματικότητα ότι οι βόρειες πλούσιες χώρες διαθέτουν άφθονα κεφάλαια και μπορούν προνομιακά να ενισχύουν τις εταιρείες τους, ενώ ο φτωχός ευρωπαϊκός Νότος δεν έχει. Οι «αθώοι» κανόνες καταλήγουν να υπηρετούν «ένοχα» συμφέροντα.

Η καταιγίδα έχει όνομα, λέγεται ανεργία. Και θα είναι σφοδρή. Ενώ χρειάστηκαν έξι χρόνια για να βρεθεί πέρυσι 10 μονάδες χαμηλότερα, ίσως αυξηθεί περισσότερο από 10 μονάδες σε μόλις έξι μήνες. Αν δεν αντιδράσουμε γρήγορα, με σχέδιο, αποτελεσματικά, για να περιορίσουμε την καταστροφή θέσεων εργασίας και να προστατεύσουμε τη μισθωτή εργασία, αύριο δεν θα μιλάμε για μια χαμένη 10ετία, με ντροπή θα μιλάμε για μια χαμένη, κατεστραμμένη, γενιά. Η ταχύρρυθμη υλοποίηση ενός σοβαρού προγράμματος επενδύσεων σε υποδομές (με κριτήρια αναπτυξιακά και διαφάνεια, όχι για τοπικά ρουσφέτια) είναι ένα σπουδαίο εργαλείο.

Οι προβλέψεις κυμαίνονται -5% έως -18%, πιθανόν να κάτσει κάπου στο μέσον, δεν υπάρχει αμφιβολία πάντως ότι η ύφεση της ελληνικής οικονομίας θα είναι βαθιά, βαθύτατη. Η κρίση που ταλανίζει προνομιακές αγορές των εξαγωγών μας, η ισχυρή εξάρτηση της οικονομίας μας από τη μονοκαλλιέργεια που λέγεται τουρισμός κι η συντριπτική κυριαρχία ενός αρχιπελάγους από πολύ μικρές επιχειρήσεις, που έχουν εξαιρετικά ασθενικές αντοχές, επιδεινώνουν τις συνέπειες μιας κρίσης που, έτσι ή αλλιώς, είναι μοναδική στα παγκόσμια χρονικά. Μπροστά μας, κοντινή προοπτική, η ανεργία να υπερβεί το 20%, να μπει λουκέτο σε χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις, ενώ άλλες, μεγάλες και βιώσιμες επιχειρήσεις, να απαξιωθούν και να εξαγοραστούν από ξένους.