Επιβεβαιώνεται ιστορικά: Ο καπιταλισμός ξεπερνούσε τις κρίσεις υπερχρέωσης με την έκδοση άφθονου νέου χρήματος, που τόνωνε την οικονομική δραστηριότητα και προκαλούσε πληθωρισμό, που «έτρωγε» μεγάλο μέρος του χρέους. Ο πληθωρισμός προκαλεί μια de facto αναδιάρθρωση, de facto «κούρεμα» του χρέους. Αυτό λοιπόν που συνέβαινε πάντα, όπως υποστήριξαν η C. Reinhart και ο K. Rogoff με τη γνωστή εργασία τους, που προκλητικά τιτλοφόρησαν «Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά» (επιδιώκοντας να υπερτονίσουν το αντίθετο, ότι δεν είναι διαφορετικά, ότι μόνο με αυτόν τον τρόπο ξεπερνιέται μια κρίση χρέους...), αυτή τη φορά δεν συμβαίνει. Πρώτη φορά, ύστερα από βαθιά κρίση χρέους το παγκόσμιο χρέος αντί να μειώνεται αυξάνεται.

Αν και η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις 40 πλουσιότερες χώρες του κόσμου, όσον αφορά τις επενδύσεις η κατάσταση δεν είναι κακή, είναι χειρότερη. Με κριτήριο τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ως ποσοστό του ΑΕΠ, η Ελλάδα δεν είναι μόνο ουραγός στην Ευρώπη (με 11,1% έναντι 21% μέσου όρου Ευρωζώνης...), είναι και από τις τελευταίες χώρες στον κόσμο – μαζί με αποτυχημένα κράτη, χώρες που κατέρρευσαν από πτώχευση ή αιματηρές συγκρούσεις. Αυτή, δυστυχώς, είναι η πραγματικότητα. Και αποτυπώνεται στα επίσημα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Με αφορμή τις επισκέψεις του κ. Μητσοτάκη στη Σαγκάη και του προέδρου Σι στην Αθήνα, στο μυαλό μας έντονα χαράχτηκαν οι εικόνες από την επίσκεψη της κινεζικής αντιπροσωπείας στο λιμάνι του Πειραιά και από την τόσο ευγενική υποδοχή του Ελληνα πρωθυπουργού, λίγες ημέρες νωρίτερα, στα γραφεία της Cosco στη Σαγκάη.

Πώς θα έρθει η ανάπτυξη; Ας μην έχουμε αυταπάτες. Η ανάπτυξη δεν θα έρθει επειδή θα μειωθούν κάποιοι φορολογικοί συντελεστές, επειδή θα γίνει κάποια έστω πολύ μεγάλη επένδυση, επειδή θα δανειστούμε (όπως σχεδόν όλα τα κράτη…) με μικρό επιτόκιο. Ούτε, πάλι, η ανάπτυξη θα πέσει ως μάννα εξ ουρανού, με κάποιο «δώρο» από έναν θείο από την Κίνα, από τις ΗΠΑ ή από τη Γερμανία.

Μια δομική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας είναι το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρηματικών μονάδων. Διαθέτουμε το συντριπτικά μεγαλύτερο στην Ευρώπη ποσοστό επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερους από 10 μισθωτούς, καθώς και το διπλάσιο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο των απασχολουμένων. Σε αυτό το αρχιπέλαγος των δραματικά μικρών επιχειρήσεων κινδυνεύουν να πνιγούν η ανάπτυξη, η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Γιατί;

Γιατί είναι δύσκολες οι μεταρρυθμίσεις; Γιατί, ενώ το κόστος τους είναι άμεσο, το όφελός τους είναι μελλοντικό – είναι η σύντομη απάντηση. Η κυβέρνηση που θα θελήσει να τις κάνει πληρώνει άμεσα το πολιτικό κόστος (την αποδοκιμασία από όσους θίγονται από αυτές), ενώ το όφελος είναι μελλοντικό και αβέβαιο – ενδέχεται να μην προλάβει να έχει κάποιο πολιτικό όφελος όταν/αν αυτές οι μεταρρυθμίσεις αρχίσουν να αποδίδουν καρπούς και να ενισχύουν την ανάπτυξη.

Γνωρίζετε τι κάνει κάποιος που δεν θέλει να ζυμώσει; Λέω ότι ίσως οδύρεται για τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα…

Εχουμε κάνει όλα όσα μπορούσαμε (έστω, τα πιο σημαντικά...) για την αναπτυξιακή εκκίνηση της χώρας και, άραγε, αυτό που μας εμποδίζει είναι τα πρωτογενή πλεονάσματα 7 δισ. ευρώ, 3,5% του ΑΕΠ; Θα άλλαζε τροχιά η ελληνική οικονομία αν τα πλεονάσματα μειώνονταν στο 2,5% του ΑΕΠ, ήτοι κατά 2 δισ. ευρώ στα επόμενα τρία χρόνια; Λοιπόν, αν είχαν βάση οι κορώνες της αντιπολίτευσης και ειδικά της ελάσσονος (όσον αφορά την οποία, φευ, η επίκληση των πρωτογενών πλεονασμάτων είναι το μοναδικό στοιχείο της «άλλης πολιτικής» που υποτίθεται ότι επεξεργάστηκε…), τότε με αυτά τα 2 δισ. επιπλέον, το κράτος θα άλλαζε τις τύχες της χώρας. Εχουν;

Τον προϋπολογισμό 2020 νομίζω ότι συνοδεύουν τρεις, βασικά, αβεβαιότητες: (α) Αν θα πιαστεί ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης 2,8%. Παρότι για μια χώρα που στην 10ετία έχασε άνω του ¼ του ΑΕΠ της δεν είναι υψηλός, μια νέα διεθνής ύφεση δεν θα τον άφηνε ανεπηρέαστο. (β) Αν θα επιτευχθεί αύξηση φορολογικών εσόδων ικανή να αντισταθμίσει φοροελαφρύνσεις 1,2 δισ. (γ) Αν είναι βιώσιμο το πλαφόν που ετέθη στις δαπάνες υπουργείων και, κυρίως, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των αποφάσεων του ΣτΕ: Εκκρεμεί δαπάνη 4 δισ. από προηγούμενες αποφάσεις του για συντάξεις, στην οποία θα προστεθούν όσα προκύψουν από την περικοπή εισφορών ελεύθερων επαγγελματιών, την ακύρωση περικοπών σε άλλες και την αναλογική αύξηση άλλων συντάξεων.

Πιστεύω ότι ο Ευρωπαίος επίτροπος για τις οικονομικές υποθέσεις, Π. Μοσκοβισί, έχει δίκιο όταν δηλώνει καθησυχαστικά ότι θα βρεθεί λύση για να κλείσει το δημοσιονομικό κενό. Το κενό του 2019 έχει ήδη κλείσει (βοήθησε κι η υστέρηση των δημοσίων επενδύσεων…) και, αν συνεχιστεί ίδια η πορεία των εσόδων, ίσως η χρήση κλείσει με πρωτογενές πλεόνασμα της τάξεως του 4%. Απομένει το κενό του 2020. Λείπουν έσοδα 900 εκατ. ευρώ, περίπου 0,5% του ΑΕΠ.