Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η πρόσφατη κατάληψη της Καμπούλ από τις δυνάμεις των Ταλιμπάν αποτελεί ένα πλήγμα κατά της αξιοπιστίας των δυτικών δυνάμεων και, κυρίως, της ηγεμονεύουσας δύναμης, που είναι οι ΗΠΑ. Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου ξεκινάει από τη συμφωνία του προηγούμενου προέδρου, του Ντόναλντ Τραμπ, με τους Ταλιμπάν, κι ολοκληρώνεται με την απόσυρση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από τον νυν πρόεδρο, Μπάιντεν.

Τον τελευταίο μήνα οι σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία φαίνεται να έχουν καθηλωθεί σε μια άγονη λεκτική αντιπαράθεση που κινητοποιείται από την Τουρκία και βρίσκει συνεχώς απαντήσεις από την Ελλάδα. Τίποτα δεν κινείται πέραν από αυτές τις συγκρουόμενες δηλώσεις που να δίνει μήνυμα αισιοδοξίας για μια επίλυση των διαφορών. Παρά ταύτα υπάρχουν ορισμένες ευνοϊκές ενδείξεις ότι πρόκειται να υπάρξουν εξελίξεις στο προσεχές μέλλον.

Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών κ. Τσαβούσογλου, τη Δευτέρα 31 Μαΐου, σηματοδοτεί τη συνέχιση των ειρηνευτικών επικοινωνιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Είναι ένα δείγμα σαφούς στροφής της τουρκικής διπλωματίας, από τη διπλωματία των κανονιοφόρων, που είχε χαρακτηρίσει το περσινό καλοκαίρι, στην πολιτική διπλωματία και στην εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Εάν μάλιστα ακολουθηθεί και από μια συνάντηση των δύο ανώτατων ηγετικών προσωπικοτήτων, τότε μπορούμε να μιλάμε για μια επιτυχία της ειρηνικής διαδικασίας απέναντι στα βάρβαρα και παράνομα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν μέσα στο καλοκαίρι.

Ένα από τα πολλά μυστήρια στην άσκηση πολιτικής του προέδρου Ερντογάν είναι η σύλληψη και κράτηση ορισμένων από τους 104 ναυάρχους εν αποστρατεία, γιατί τόλμησαν να αντιταχθούν στη διαφαινόμενη επιχείρηση τροποποίησης της Συνθήκης του Μοντρέ για τα Στενά, όπως και για τη βαθμιαία ισλαμοποίηση του τουρκικού στρατού. Οι ναύαρχοι ε.α. ήταν, στην πλειονότητά τους, κεμαλιστές που είχαν βοηθήσει, στη διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 στην επικράτηση του Ερντογάν απέναντι στους πραξικοπηματίες.

Ο πρώτος γύρος των διερευνητικών επαφών της 25ης Ιανουαρίου υπήρξε ασφαλώς μια επικοινωνιακή επιτυχία της Αγκυρας, όχι όμως αποτυχία ελληνική.

Η επιτυχία του οικοδεσπότη συνίστατο στην εικόνα καλών προθέσεων, ιδιαίτερα με την παρουσία του Ιμπραήμ Καλίν, με στόχο να αποφευχθεί η επιβολή κυρώσεων εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά, σημαντικότερο, να αρθούν ήδη επιβεβλημένες κυρώσεις από τις ΗΠΑ. Δεν ήταν όμως αποτυχία της Ελλάδος.

Τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου δεν ικανοποίησαν όλους εκείνους που πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση κινείται με ιδιοσυγκρασιακούς αυτοματισμούς στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των κρατών-μελών της. Παρά το γεγονός, όμως, ότι η ΕΕ είναι ένας υπερεθνικός Οργανισμός, στηριζόμενος στην αρχή της αλληλεγγύης, είναι, παράλληλα, και ένας μηχανισμός που αποτελείται από 27 μέρη, τα οποία έχουν κάθε λόγο να προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, και, συνεπώς, να μετριάσουν το βεληνεκές της αλληλεγγύης, εκεί που αυτά μπορεί να θιγούν.

Χαράς ευαγγέλια. Επιτέλους ο Τραμπ αποδέχθηκε, έστω εμμέσως, την ήττα του, με το να επιτρέψει στον εκλεγμένο Πρόεδρο να λάβει πληροφορίες και την οικονομική ενίσχυση, αρκετών εκατομμυρίων δολαρίων, που δικαιούνταν.

Ετσι ευελπιστούμε πως θα είναι σχετικά ανέφελη η μετάβαση από την παλιά φρουρά στη νέα ηγεσία, κι ότι τελικά ο Πρόεδρος Τραμπ θα παραδώσει την εξουσία στον Μπάιντεν, χωρίς περιττές αναταραχές.

Η ανανέωση της τουρκικής ΝΑVTEX σε τμήματα της θάλασσας της Ανατολικής Μεσογείου που διεκδικούνται από την Ελλάδα, ως υφαλοκρηπίδα της, έφερε πάλι στο προσκήνιο το ερώτημα των «κόκκινων γραμμών» της χώρας μας. Το ερώτημα που πλανάται είναι: ποιες είναι οι «κόκκινες γραμμές» που, αν ξεπεραστούν, υποχρεώνουν την Ελλάδα να αντιδράσει με ένοπλο τρόπο απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα;

Οι διερευνητικές επαφές που έχουν αποφασιστεί ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία καθυστερούν. Δεν έχει ακόμα οριστεί ημερομηνία έναρξης των συνομιλιών κι αυτό είναι κακός οιωνός μέσα σε ένα κλίμα τουρκικής καχυποψίας και επιφυλακτικότητας. Αυτό που για χρόνια αποτελούσε μια ρουτίνα να γίνεται σήμερα είδος «εν ανεπαρκεία», και να μην μπορεί καν να ξεκινήσει, αν και στοιχειώδες από τη φύση του.

Οι τουρκικές προκλήσεις τον τελευταίο μήνα κλιμακώνονται όλο και πιο έντονα, με απόγειο τις δηλώσεις Ερντογάν, Τσαβούσογλου και άλλων αξιωματούχων του κράτους, που απειλούν ευθέως την Ελλάδα με επιβολή στρατιωτικών μέτρων, τη χρήση βίας, αν η Ελλάδα δεν συνετιστεί. Αυτές οι δηλώσεις από μόνες τους αποτελούν παραβίαση της αρχής απαγόρευσης απειλής και χρήσης βίας, που προβλέπεται στο Αρθρο 2 παρ. 4 του Καταστατικού των Ηνωμένων Εθνών, και έχει ταυτόχρονα αναχθεί σε κανόνα γενικού εθιμικού δικαίου, με καταναγκαστική ισχύ (jus cogens).

Οι φήμες γύρω από την επανέναρξη των διερευνητικών συνομιλιών καλά κρατούν κι αυξάνουν τις πιθανότητες για μια επαναπροσέγγιση Ελλάδας - Τουρκίας. Κατά τα φαινόμενα εκεί οδηγούμαστε μετά την επιτυχή έκβαση της συνάντησης στο Βερολίνο, τη στάση της Γερμανίας και τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης στη διάρκεια μιας προμελετημένης κρίσης.

Μα τι είναι τελοσπάντων αυτές οι διερευνητικές. Μετά το Ελσίνκι, και ως αποτέλεσμα αυτού, η κυβέρνηση Σημίτη αποφάσισε, τηρώντας τις δεσμεύσεις του Ελσίνκι, να ξεκινήσει διάλογο με την Τουρκία

Σε αδιέξοδο και «επί ξύλου κρεμάμενες» βρίσκονται οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου μπροστά στην κλιμακούμενη ένταση στην ανατολική Μεσόγειο. Ομως με κοπιώδη διπλωματική προσπάθεια, διαφορετική προσέγγιση και πολιτική βούληση σε τρία επίπεδα –Χάγη, Κυπριακό, Ευρωτουρκικά- μπορούν να ανακτήσουν την πρωτοβουλία, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ροζάκης.