Αν οι πολίτες μιας δημοκρατίας έχουν το δικαίωμα να αλλάζουν κυβέρνηση αλλά δεν μπορούν με τίποτε να αλλάξουν πολιτική πόσο πραγματική είναι αυτή η δημοκρατία; Κι αν μια οικονομική πολιτική που επιδεινώνει δραματικά το επίπεδο της ζωής των πολλών και αυξάνει την ανεργία, στο όνομα της μείωσης του δημοσίου χρέους, δεν καταφέρνει εν τέλει ούτε το χρέος να μειώσει, πώς είναι δυνατόν να μην αλλάξει η πολιτική αυτή;

Με αυτά τα δύο επιχειρήματα, ένα πολιτικό και ένα οικονομικό, ο διάσημος γάλλος οικονομολόγος, ο Ζαν Πολ Φιτουσί, υποστήριζε την ανάγκη μια θαρραλέα επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης να υποκαταστήσει την ψοφοδεή λιτότητα, ως κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική. «Η λιτότητα οδηγεί την Ευρώπη στην άβυσσο» ήταν ο τίτλος του άρθρου του στον «Μοντ» της περασμένης Τετάρτης.

Διάλεξα το άρθρο αυτό αντί δεκάδων παρομοίων που δημοσιεύονται καθημερινά στις σημαντικότερες εφημερίδες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ως απολύτως χαρακτηριστικό δείγμα ενός κλίματος που έχει πια εμπεδωθεί και στο οποίο αξιόλογες αντιρρήσεις δεν ακούγονται πια - εκτός Γερμανίας, τουλάχιστον.

Λόγια διανοουμένων δίχως αξία; Δεν το πιστεύω. Πιστεύω αντίθετα ότι είναι τροχιοδεικτικά βλήματα για μια αλλαγή πορείας που ωριμάζει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Θα γίνει αυτή η αλλαγή; Πιθανότατα ναι - η μόνη εναλλακτική λύση είναι μια διαδικασία ευρωδιάλυσης, της οποίας την ευθύνη κανείς δεν μπορεί να αναλάβει. Μόνο που ο χρόνος ωρίμασης αυτής της αλλαγής είναι αργός, απελπιστικά αργός για τα δικά μας γούστα και τις δικές μας ανάγκες. Και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος του πλήρους αποσυγχρονισμού ανάμεσα στον δικό μας, λαχανιασμένο χρόνο που αδειάζει την άμμο από την κλεψύδρα της χώρας και τον χρόνο της Ευρώπης, που αλλάζει πορεία δύσκολα, αργόσυρτα, μέσα από μικρούς συμβιβασμούς και παραλυτικές διαδικασίες, ανοίγοντας δρόμο μέσα από ένα ναρκοπέδιο οικονομικών εθνικισμών.

Αυτός είναι ο ένας κίνδυνος, ο άμεσος: η Ελλάδα, προσπαθώντας, με όλο της το δίκιο, να απαλλάξει τον εαυτό της από τα δεσμά της λιτότητας, να βρεθεί επικίνδυνα αποσυγχρονισμένη από το διεθνές περιβάλλον της. Και να υποστεί τις συνέπειες. Μια πρώτη γεύση του κινδύνου αυτού πήραμε ήδη, από τον Σεπτέμβριο και ύστερα, παρακολουθώντας το ναυάγιο των αδέξιων κομματικών παιγνίων κυβέρνησης και αντιπολίτευσης με το εκλογικό ημερολόγιο.

Ο άλλος κίνδυνος είναι μακροπρόθεσμος. Και είναι σημαντικότερος.

Είναι ο κίνδυνος να αποδειχθεί η Ελλάδα, ο «ελληνικός τρόπος», εξίσου ασύμβατη σ’ ένα διορθωμένο, «σωστό» ευρωπαϊκό περιβάλλον, όσο ήταν και στο «λάθος» περιβάλλον. Και ο κίνδυνος αυτός ενισχύεται όσο αρνούμαστε να αναζητήσουμε ειλικρινείς απαντήσεις στο απλό ερώτημα: γιατί εμείς πληρώσαμε αυτό το «λάθος» τόσο πιο ακριβά από τους άλλους; Γιατί η Ελλάδα του Μνημονίου έχασε το 25% του ΑΕΠ της, ενώ η Πορτογαλία του Μνημονίου μόνο το 4% και η Ιρλανδία του Μνημονίου είχε και αύξηση στο εθνικό της εισόδημα; Γιατί στην Ελλάδα του Μνημονίου η ανεργία υπερδιπλασιάστηκε, ενώ στην Ιρλανδία του Μνημονίου ελαφρώς υποχώρησε και στην Πορτογαλία αυξήθηκε κατά 4,5% μόνο; Και γιατί οι άλλοι δύο των Μνημονίων πέρασαν πολύ νωρίτερα από εμάς το «τεστ των αγορών» κι εμείς, ύστερα από περισσότερα χρόνια και ασύγκριτα μεγαλύτερες θυσίες, υποχρεωνόμαστε σε παράταση της επιτροπείας;

Απλά ερωτήματα, δυσάρεστες απαντήσεις: ύστερα από χρόνια δακρύων, αίματος και ιδρώτα, το πολιτικό σύστημα παραμένει εξίσου θεμελιωδώς ανίκανο να ανταποκριθεί στις ανάγκες της χώρας, η θεσμική συγκρότηση της Πολιτείας ελάχιστα βελτιώθηκε και ένα νεκρό παραγωγικό πρότυπο, το οποίο ακόμη και στις καλύτερες χρονιές του, τις χρονιές των υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης, δεν μπορούσε να δημιουργήσει ούτε τις μισές από τις νέες θέσεις εργασίας που χρειαζόταν για να απορροφηθεί ένα όλο και πιο υψηλών προσόντων και απαιτήσεων νέο δυναμικό, δεν έχει αλλάξει.

Κι αν εμείς τίποτε από αυτά δεν καταφέρουμε να αλλάξουμε, ακόμη κι αν το ευρωπαϊκό περιβάλλον αλλάξει θεαματικά, ακόμη και αν τα καλύτερα όνειρα των πιο φωτισμένων οικονομολόγων πάρουν σάρκα οστά, για εμάς θα είναι δώρον άδωρο.