Οι καταστροφικοί σεισμοί σε Τουρκία και Συρία προκαλούν αισθήματα συγκίνησης σε όλο τον κόσμο. Οι πολίτες στην Ελλάδα (πλην -κάποιων- Λακεδαιμονίων...) με κάθε τρόπο εκφράζουν την συμπαράσταση τους. Η ελληνική Πολιτεία το ίδιο. Εκφράζουμε την οδύνη μας και την αλληλεγγύη μας στον τουρκικό λαό και την κυβέρνηση του.

Είναι γεγονός ότι το τελευταίο διάστημα, και για δικούς της λόγους εσωτερικής κατανάλωσης και εξωτερικής εικόνας, η Τουρκία όντως καταφεύγει σε μια έξαρση της προκλητικότητας. Μια προκλητικότητα, όμως, με την οποία, ύστερα από την εμπειρία τόσων χρόνων, λογικά θα έπρεπε να είχαμε εξοικειωθεί, και να μην της επιτρέπαμε να αγγίζει τόσο καίρια την εθνική μας συνείδηση. Δείχνει έλλειψη εθνικής αυτοπεποίθησης και μικρό πολιτικό ανάστημα η νευρικότητα με την οποία η πολιτικo-στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας αντιμετωπίζει την κάθε δήλωση του Τούρκου προέδρου και των φερέφωνων.

Τους γείτονές του δεν τους διαλέγει κανείς. Είναι λοιπόν υποχρεωμένος να αναζητά κώδικα επικοινωνίας, ακόμα κι αν νιώθει εγκλωβισμένος στη Βαβέλ. Η Ιστορία, που χρησιμοποιεί σαν μονάδα μέτρησης τον αιώνα ή τη χιλιετία και όχι το έτος, και το εργαλείο-σύμβολο της οποίας, αντίστοιχο της τίμιας ζυγαριάς που θα θέλαμε να κρατάει η Δικαιοσύνη, θα ήταν ένας μύλος που όλα τ’ αλέθει, μας διαβεβαιώνει ότι στα εδάφη της δεν υπάρχουν οχυρά εθνοτεμάχια, με αδιαπέραστα τείχη. Οτι ουδείς τίτλος ιδιοκτησίας είναι πανίσχυρος και αναμφισβήτητος, με εξασφαλισμένη αιωνιότητα.

Η εικόνα των ελληνοτουρκικών σχέσεων στο τέλος του 2022 είναι κακή. Ευτυχώς άλλη κρίση, όπως αυτή του καλοκαιριού 2020, δεν έχει υπάρξει, αλλά και κανένα βήμα δεν σημειώθηκε για την επίλυση των διαφορών, ούτε φαίνεται να υπάρχει προοπτική για κάποια πρόοδο.

Τουρκία και Ελλάδα βρίσκονται σε προεκλογικές περιόδους. Πρωταρχικό μέλημα των κυβερνήσεων και αντιπολιτεύσεων και στις δύο χώρες είναι η διατήρηση και η κατάκτηση, αντίστοιχα, της εξουσίας. Στον στόχο αυτό υποτάσσονται τα πάντα, μαζί και η εξωτερική πολιτική, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις. Ως συνήθως, το αποτέλεσμα είναι η έξαρση του εθνικισμού.

Οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας βρίσκονται κυριολεκτικά επί ξυρού ακμής. Η ελληνική κυβέρνηση αντιδρά στις τουρκικές απειλές διά στόματος Νίκου Δένδια (6/9): «Απορρίπτουμε τα νεο-οθωμανικά νταηλίκια, δεν μας φοβίζουν…». Το συνεχές περιβάλλον εντάσεων συζήτησε σε τηλεφωνική επικοινωνία και με τον Κύπριο ομόλογό του Ι. Κασουλίδη. «Παρακολουθούμε με απογοήτευση και προβληματισμό την όξυνση της τουρκικής ρητορικής παραφροσύνης», αναφέρει σε ανακοίνωσή του το κυπριακό ΥΠΕΞ (5/9).

Η μακρόχρονη εμπειρία από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με κρίσεις να διαδέχονται περιόδους ύφεσης χωρίς ποτέ (μετά το 1974) να εκτροχιάζονται σε ένοπλη σύγκρουση, οδηγεί συχνά σε εφησυχασμό. Πόλεμος με την Τουρκία δεν γίνεται, μας διαβεβαιώνουν. Οι Αμερικανοί δεν θα τον επιτρέψουν, ιδίως σήμερα εν μέσω πολέμου της Ουκρανίας. Ο Ερντογάν έχει ήδη πολλά μέτωπα ανοικτά. Οι δύο χώρες μας δεν θα θυσιάσουν τον προσοδοφόρο τουρισμό. Εξάλλου, οι φραστικές υπερβολές στα «εθνικά» θέματα είναι αναπόσπαστο μέρος της εσωτερικής τους πολιτικής. Ας μην τις παίρνουμε τοις μετρητοίς.

Η τραγωδία της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία έδειξε σε Ελλάδα και Τουρκία μεγάλους κίνδυνους και ανατροπές. Οι δύο χώρες βλέπουν ότι οι ελληνοτουρκικές διαφορές είναι πολύ μικρές, μπροστά στις διαστάσεις μιας ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης. Ως θετική «παρενέργεια» του πολέμου στην Ουκρανία, οδεύουμε σε εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Η συνάντηση (και γεύμα) του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερτογάν στην Κωνσταντινούπολη και το σχετικά καλό, χαλαρό κλίμα που επικράτησε (και οι συγκλίσεις που καταγράφτηκαν) πιστοποιούν ότι Ελλάδα και Τουρκία συνειδητοποιούν ότι η τραγωδία στην Ουκρανία δημιουργεί ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον με νέες απαιτήσεις - δεν σηκώνει άλλες συγκρούσεις - και ίσως ένα παράθυρο ευκαιρίας για τις δύο χώρες.

Προσφάτως ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η Ελλάδα παρανομεί σε σχέση με τη στρατιωτικοποίηση των νήσων του ανατολικού Αιγαίου που είχαν δοθεί στην Ελλάδα με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) και με τη Συνθήκη των Παρισίων (1946) υπό καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης, ως εκ τούτου τίθεται σε αμφιβολία η ελληνική κυριαρχία σε αυτά τα νησιά. Πρόκειται για επιχείρημα που έχουν χρησιμοποιήσει εδώ και δεκαετίες αρκετοί Τούρκοι νομικοί της «σκληρής γραμμής» κατά της Ελλάδας.

Οι διερευνητικές συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έχουν μακρά προϊστορία. Αποτελούν το αποτέλεσμα της απόφασης του Συμβουλίου Κορυφής του Ελσίνκι (1999), που υποχρέωνε την Τουρκία, ως υποψήφια προς ένταξη χώρα, να επιλύσει τις διαφορές της με τα γειτονικά κράτη, ως τα τέλη του 2004, με επίβλεψη της διαδικασίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και με πιθανή κύρωση (σε περίπτωση που οι διαδικασίες - συμπεριλαμβανόμενης και προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης - επίλυσης απέβαιναν άκαρπες) τη διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Κατά τη «θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης», καντιανής προέλευσης, τα δημοκρατικά κράτη και αυτά που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι φιλειρηνικά ως κράτη, ειδικά στις σχέσεις τους με άλλα δημοκρατικά κράτη. Αντιθέτως, όπως το είχε διατυπώσει ο αρχιστράτηγος και υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, George Marshall: «Οι κυβερνήσεις που συστηματικά παραγνωρίζουν τα δικαιώματα του δικού τους λαού είναι λιγότερο πιθανό να σεβαστούν τα δικαιώματα άλλων λαών, και είναι πιο πιθανό να επιδιώκουν τους στόχους τους με καταναγκασμό και βία».

Ο κ. Ερντογάν διατρέχει μια περίοδο έντονων αναταράξεων τόσο στο εσωτερικό, όσο και στις διεθνείς σχέσεις της Τουρκίας. Από τη μια η μεγάλη οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα (και της οποίας το γιατρικό δεν μοιάζει να είναι τα χαμηλά επιτόκια) και που για πρώτη φορά θέτει σε αμφισβήτηση την πρωτοκαθεδρία του μεγάλου ηγέτη, ο οποίος είχε για χρόνια κρατήσει αλώβητη την επικυριαρχία του στην τουρκική πολιτική σκηνή.